Ληστεία στο Μιλάνο

Ντομινίκ Μανοτί
Η απόδραση
Μετάφραση Γιάννης Καυκιάς.
Εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου,
2013, σελ. 208, τιμή 13,85 ευρώ

H Ντομινίκ Μανοτί (Παρίσι, 1942), καθηγήτρια της Σύγχρονης Οικονομικής Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Paris VIII, είναι γνωστή στο ελληνικό κοινό από το αστυνομικό βιβλίο της Εντιμότατη εταιρεία (εκδόσεις Πόλις), που συνέγραψε με τον συγγραφέα «DOA». Εκεί μιλούσε για τη διαπλοκή στη Γαλλία. Στο παρόν μυθιστόρημα επιχειρεί να μιλήσει για την πολιτική ιστορία της Ιταλίας την περίοδο 1987-1988. Το παρελθόν της ως μέλους της κομμουνιστικής νεολαίας, ακτιβίστριας και συνδικαλίστριας, δείχνει εξαρχής προς τα πού στρέφεται το ενδιαφέρον της: στην Αριστερά. Οχι όμως στην επίσημη Αριστερά, δηλαδή το Ιταλικό Κομμουνιστικό Κόμμα, αλλά στην άλλη, την εξωκοινοβουλευτική.

Το μυθιστόρημα αρχίζει με μια περίεργη απόδραση από τις φυλακές της Ρώμης: ο νεαρός Φιλίππο Τζουλιάνι, ένας απαίδευτος κλεφταράκος, εκμεταλλευόμενος τη δραπέτευση του Κάρλο, ιστορικού στελέχους των Ερυθρών Ταξιαρχιών, που βρίσκει την ελευθερία του μέσα σε έναν κάδο σκουπιδιών, τον ακολουθεί. Οι δυο τους δεν έχουν κανένα κοινό σημείο, ωστόσο ο εγκλεισμός τους συνέβαλε στην ανάπτυξη μιας στέρεας φιλίας. Οταν χωρίζουν, ο Κάρλο δίνει στον φίλο του ρούχα, λεφτά και ένα γράμμα για τη Λίζα, την αγαπημένη του, πρώην δημοσιογράφο της Ουνιτά, που ζει στο Παρίσι. Λίγες ημέρες αργότερα, ο Κάρλο σκοτώνεται στο Μιλάνο σε μια απόπειρα ληστείας τράπεζας. Για να γλιτώσει τη σύλληψη –η φωτογραφία του δημοσιεύεται στις εφημερίδες –ο Φιλίππο διαφεύγει στη Γαλλία και συναντάει τη Λίζα, η οποία υποψιάζεται πως η αφήγησή του για την απόδραση είναι ψεύτικη, μάλιστα τον θεωρεί άνθρωπο των μυστικών υπηρεσιών, οι οποίες φαίνεται πως παγίδεψαν τον σύντροφό της. Στο Παρίσι ο δραπέτης βρίσκει δουλειά νυχτοφύλακα και αρχίζει να γράφει την περιπέτειά του με μορφή μυθιστορήματος. Ομως όσα γράφει –το βιβλίο του γίνεται μπεστ σέλερ –δεν είναι η πραγματικότητα, αφού αρκετές σκηνές είναι επινοημένες, πάντως κινούν το ενδιαφέρον των φίλων και των εχθρών του νεκρού Κάρλο· κάποια επεισόδια αγγίζουν την αλήθεια.

Το τέλος της ιστορίας είναι δραματικό και αφήνει ερωτηματικά, όπως είναι το πρέπον σε ένα πολιτικό νουάρ που πατάει πάνω στα χνάρια του Ζαν-Πατρίκ Μανσέτ και του Ζαν-Κλοντ Ιζό. Διότι η Μανοτί δεν επικεντρώνει το ενδιαφέρον της στη μεταμόρφωση του φτωχοδιάβολου Ιταλού σε έναν γοητευτικό συγγραφέα του Παρισιού. Την απασχολεί η πολιτική, το αριστερό κίνημα, η άκρα Δεξιά, τα πλοκάμια των μυστικών υπηρεσιών. Αναφέρεται στη δημιουργία των ένοπλων αριστερών ομάδων από τη δεκαετία του ’60. Αναφέρεται όμως και στο πώς γεννιούνται οι κακοποιοί στην Ιταλία. Δεν παραλείπει να θίξει και το θέμα της αντιπαλότητας του ΙΚΚ με τις τρομοκρατικές/επαναστατικές ομάδες, οι οποίες δολοφονούσαν συνδικαλιστές προσκείμενους σε αυτό.

Οπως είπαμε προηγουμένως, το τέλος της ιστορίας αφήνει ερωτηματικά. Το σημαντικότερο είναι το εξής: Γιατί η ληστεία να είναι σκηνοθετημένη ώστε να σκοτωθεί ο Κάρλο; Η Μανοτί έχει απάντηση. Το 1987 οι Ερυθρές Ταξιαρχίες έδωσαν στη δημοσιότητα κείμενο με το οποίο έβαζαν τέλος στη δράση τους: «Ηττηθήκαμε, καταθέτουμε τα όπλα». Ωστόσο, το πολιτικό κατεστημένο νομίζοντας πως κινδυνεύει συνέχιζε να καλλιεργεί «τον φόβο των κόκκινων» με βάση τη θεωρία των δύο άκρων. Στο πλαίσιο αυτό, οι Αρχές συλλάμβαναν αριστερούς, ώστε οι φιλήσυχοι πολίτες να λάβουν το μήνυμα: «η τρομοκρατία της άκρας Δεξιάς και της άκρας Αριστεράς» είναι σχεδόν το ίδιο πράγμα, «τις απορρίπτουμε και τις δύο και είμαστε πάτσι» διαβάζουμε στο βιβλίο. Ασφαλώς, Η απόδραση δεν είναι πολιτική μπροσούρα, ούτε πολιτική καταγγελία, ούτε μανιφέστο, είναι μυθιστόρημα και μάλιστα καλογραμμένο.