Κτηνωδίες του σταλινισμού

Αλεξάντρ Σολζενίτσιν
Αρχιπέλαγος γκουλάγκ 2,
Μέρος III: Στρατόπεδα εξόντωσης –
Μέρος IV: Η ψυχή και το συρματόπλεγμα
Μετάφραση Δημήτρης Β. Τριανταφυλλίδης,
Εκδόσεις Πάπυρος, 2013,
σελ. 816, τιμή 23 ευρώ

Ο Αλεξάντρ Σολζενίτσιν (1918-2008) υπηρέτησε στις τάξεις του Κόκκινου Στρατού κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Ελαβε μάλιστα και παράσημο για τις επιδόσεις του στο βορειοδυτικό μέτωπο. Υπέπεσε όμως σε ένα παράπτωμα: τόλμησε σε επιστολή την οποία απέστειλε σε έναν φίλο του να αμφισβητήσει τις πολεμικές αρετές του Ιωσήφ Στάλιν. Τον Ιούλιο του 1945, λοιπόν, καταδικάστηκε ερήμην σε οκτώ χρόνια εγκλεισμού σε στρατόπεδο καταναγκαστικής εργασίας. Το 1953, λίγο προτού πεθάνει ο «Πατερούλης» της ΕΣΣΔ, αφέθηκε ελεύθερος και άρχισε να γράφει εξόριστος στην Κεντρική Ασία.

Το τρίτομο εμβληματικό έργο του για την κτηνωδία του σταλινικού καθεστώτος υπό τον τίτλο «Αρχιπέλαγος γκουλάγκ» –επρόκειτο για ένα απέραντο και απάνθρωπο δίκτυο φυλακών και τρόμου επί της ουσίας –άρχισε να το δουλεύει το 1958 και το ολοκλήρωσε, γράφοντας εν κρυπτώ, το 1967. Ο Σολζενίτσιν διοχέτευσε τότε με μικροφίλμ τα χειρόγραφά του στο εξωτερικό.

Το 1970 η Σουηδική Ακαδημία του απένειμε το Βραβείο Νομπέλ Λογοτεχνίας. Δεν πήγε ποτέ στη Στοκχόλμη να το παραλάβει επειδή φοβόταν ότι οι Αρχές δεν θα τον άφηναν να επιστρέψει στην πατρίδα του. Κάποια στιγμή, τον Σεπτέμβριο του 1973, έμαθε ότι οι ρωσικές μυστικές υπηρεσίες είχαν κατασχέσει ένα αντίτυπο του έργου και κάπως έτσι αποφάσισε να δώσει την άδειά του ώστε να εκδοθεί αυτή η μεγάλη σύνθεση στη Δύση. Τον Δεκέμβριο του 1973 κυκλοφόρησε πράγματι το πρώτο μέρος του έργου στο Παρίσι και ακολούθησαν τα υπόλοιπα δύο ως το 1977. Στην Ελλάδα ο πρώτος τόμος δημοσιεύθηκε (μέρη I και ΙΙ) για πρώτη φορά από τον Πάπυρο το 1974, την ίδια περίοδο δηλαδή που κυκλοφορούσε το βιβλίο αυτό στη Γαλλία και στην Αγγλία, σε μετάφραση της Κίρας Σίνου. Επανεκδόθηκε το 2009. Σήμερα οι εκδόσεις Πάπυρος παραδίδουν με συνέπεια στους έλληνες αναγνώστες τον δεύτερο τόμο «Αρχιπέλαγος γκουλάγκ 2, Μέρος III: Στρατόπεδα εξόντωσης –Μέρος IV: Η ψυχή και το συρματόπλεγμα» σε μετάφραση του Δημήτρη Β. Τριανταφυλλίδη από τη ρωσική γλώσσα.

Ο Σολζενίτσιν, μετατρέποντας βιώματα και μαρτυρίες σε ανθρωπιστική και πολιτική καταγγελία, ακτινογραφεί ό,τι «μόλυνε σαν καρκίνωμα» όλη τη σοβιετική επικράτεια για ολόκληρες δεκαετίες. Στην παρούσα έκδοση μάλιστα διαβάζουμε και για την άγνωστη επίσκεψη του Μανώλη Γλέζου στη Μόσχα, όπου μετέβη για να ζητήσει στήριξη της Ενώσεως Συγγραφέων της ΕΣΣΔ προς τους φυλακισμένους στη χώρα μας συντρόφους του συγγραφείς. Ο τρίτος τόμος, που πρόκειται να ολοκληρώσει αυτή τη σημαντικότατη έκδοση, αναμένεται να είναι έτοιμος μέσα στο 2014.