Ανάμεσα στον θρύλο και στο παραμύθι

Ευγενία Φακίνου
Πλανόδιοι θεριστές
Εκδόσεις Καστανιώτη,
σελ. 250, τιμή 14 ευρώ

Ενας μικρός τόπος πάνω στον οποίο ρίχνει δυσοίωνα τη σκιά του το φάντασμα μιας εγκύου που κρεμάστηκε εκεί πριν από πολλά χρόνια ύστερα από την κατάρα της μάνας της επειδή ο καρπός της κοιλιάς της ήταν εκτός γάμου και αγνώστου πατρός. Μια υποψήφια μάνα που θα καταφύγει στον ίδιο τόπο στις ημέρες μας, δοκιμάζοντας να αφήσει πίσω της την ανεργία (είναι δημοσιογράφος με ειδίκευση στα βότανα και στα μπαχαρικά) και τις πικρές οικογενειακές μνήμες. Και δύο μοναχικοί ηλικιωμένοι, ένας πρώην ξεναγός κι ένας πρώην μεταλλωρύχος, που θα υποδεχτούν την ξένη με ανάμεικτες διαθέσεις, χωρίς να μπορούν (τουλάχιστον στην αρχή) να ξεκαθαρίσουν τα αισθήματα τα οποία διεγείρει η παρουσία της. Αυτός είναι ο ολιγοπρόσωπος θίασος που ανεβάζει στη σκηνή του καινούργιου μυθιστορήματός της η Ευγενία Φακίνου προκειμένου να μιλήσει για τη δυνατότητα της αλληλεγγύης και της συνεύρεσης σε μιαν εποχή ρημαγμένη από την υλική φθορά και την ηθική αποθάρρυνση. Πώς μπορεί όμως να επιχειρήσει κανείς κάτι τέτοιο χωρίς να υποπέσει στον διδακτισμό και τη χρηστομάθεια ή χωρίς να παγιδευτεί στην αισθηματολογία και στον ιδανισμό;

Αφηγήτρια εγνωσμένων ικανοτήτων, η Φακίνου θα στήσει κατ’ αρχάς μια ευφάνταστη πλοκή με συχνές πλην κάθε άλλο παρά εντυπωσιοθηρικές ανατροπές της δράσης και αρκετά δευτερεύοντα πρόσωπα, τα οποία θα ποικίλουν την κεντρική ροή με τις διαφορετικές ιστορίες τους, δίχως ποτέ τα λόγια και οι αφηγήσεις τους να αποδειχτούν άσχετες μαζί της. Κατά δεύτερο λόγο η Φακίνου θα φιλοτεχνήσει με προσοχή τα πορτρέτα των πρωταγωνιστών της, που χωρίς να φιλοδοξούν να γίνουν εξόχως περίπλοκοι χαρακτήρες θα κατορθώσουν με τις αντιδράσεις και τις κινήσεις τους να φωτίσουν πρισματικά ο ένας την προσωπικότητα και τον ψυχισμό του άλλου. Ας σημειωθεί επιπροσθέτως πως τη δράση και τα πρόσωπα θα περιβάλει μια ολοζώντανη φύση απαλλαγμένη από οποιαδήποτε φυσιολατρική ή οικολογική καλλιλογία, αλλά και πλημμυρισμένη από μυρωδιές, χρώματα και ονόματα φυτών, ζώων και πουλιών. Τέλος, τον κύκλο θα κλείσει ένα παιδί που μοιάζει να έχει προκύψει από το πουθενά, όντας εκ παραλλήλου προικισμένο με μια διπλή ιδιότητα: από τη μια ξέρει πώς να οσμιστεί στον αέρα τους κινδύνους που συνεπάγεται το επερχόμενο φυσικό κακό (ως πιθανό προεόρτιο μιας μελλοντικής ανθρώπινης οδύνης) ενώ από την άλλη έχει την ικανότητα να ενεργήσει ως αγωγός της αφοσίωσης και της αγάπης.

Με εφόδια σαν κι αυτά ανά χείρας, η Φακίνου θα μεταμορφώσει βαθμιαία τη συνάντηση της Ελένης, του Βάιου και του Σάββα (της νεαρής εγκύου και των δύο ηλικιωμένων) από τυχαίο συναπάντημα σε εργαστήριο καθημερινής βίωσης και αναγνώρισης της ύπαρξης του άλλου. Οσο κι αν ο Σάββας δυσκολεύεται να υπομείνει τη δεδηλωμένη ομοφυλοφιλία του Βάιου, όσο κι αν ο Βάιος δεν θέλει να κρύψει την αποστροφή του για τον παρορμητικό και απλοϊκό χαρακτήρα του Σάββα, όσο κι αν η Ελένη νιώθει πως δεν μπορεί να μοιραστεί τον βίο της με δύο άντρες τόσο διαφορετικής ηλικίας και ιδιοσυγκρασίας, οι τρεις ήρωες θα συνθέσουν εν τέλει τις αντιθέσεις τους σε μια κοινή και αμοιβαίως ευεργετική εμπειρία: μια εμπειρία που θα ανοίξει για όλους έναν νέο δρόμο εξισορρόπησης και αυτογνωσίας. Σ’ ένα τέτοιο πλαίσιο ο Σάββας και ο Βάιος θα κατανοήσουν εναργέστερα τον εαυτό τους ενώ η Ελένη θα πετύχει όχι μόνο να δώσει έναν πιο στέρεο ορισμό στην ταυτότητά της, αλλά και να εξοικειωθεί με την πραγματικότητα του παιδιού το οποίο θα φέρει στον κόσμο. Μια πραγματικότητα που θα παραμείνει απόμακρη και ξένη μέχρι την ώρα που η Ελένη θα καταφέρει το σημαντικότερο: να αποδιώξει από τη συνείδηση και την καρδιά της το κατακερματισμένο της παρελθόν.

Μήπως όλα αυτά είναι εν τέλει υπερβολικά στρογγυλά και συμψηφιστικά; Οπως το έλεγα και προεισαγωγικά, η Φακίνου έχει φροντίσει να ιεραρχήσει λειτουργικά τη δράση της και να διαγράψει πειστικά τους χαρακτήρες της, τους οποίους και θα σπεύσει ευθύς εξαρχής να εντάξει σε μιαν ατμόσφαιρα μαγείας και παραμυθιού. Αυτό το παραμυθητικό κλίμα είναι που θα διασώσει και τις τελευταίες σελίδες του μυθιστορήματος όπου τα πάντα θα αρχίσουν να αποβαίνουν καλώς χωρίς τίποτε να μπορεί να αναστείλει την πορεία τους προς την κατάκτηση της καλοσύνης και της γενναιοδωρίας. Μια ενίσχυση πάντως του στοιχείου του θρύλου και του παραμυθιού όσο πλησιάζουμε προς την έξοδο, αντί για τη μάλλον αδικαιολόγητη αποδυνάμωσή του, θα έκανε σαφώς δραστικότερο το τελικό αποτέλεσμα.