H ανθρωπολογία του Ηλεκτρικού

Πέτρος Μάρκαρης
Η Αθήνα της μιας διαδρομής
Εκδόσεις Γαβριηλίδης, 2013,
σελ. 248, τιμή 13,85 ευρώ

Οι φόνοι τους οποίους καλείται να διερευνήσει ο Κώστας Χαρίτος στα αστυνομικά μυθιστορήματα του Πέτρου Μάρκαρη προέρχονται λιγότερο από τον κόσμο του κοινού ποινικού εγκλήματος και τις διαπλοκές του με κάποιες πολιτικές ή οικονομικές ελίτ και περισσότερο από τις καταστάσεις που βιώνει ο μέσος άνθρωπος στην καθημερινότητά του είτε ως πολίτης είτε ως καταναλωτής ειδήσεων. Υπό αυτή την έννοια ο συγγραφέας θα κρατήσει σε όλα τα βιβλία του μια απόσταση ασφαλείας από το κλασικό νουάρ, με τη διαφορά ότι δεν θα παραβλέψει ούτε κατ’ ελάχιστον μιαν άλλη διάσταση της παράδοσής του: την κυριαρχική παρουσία του τοπίου της μεγαλούπολης στη δράση.

Η παρανοϊκά πολυσχιδής Αθήνα, που αναλαμβάνει πρωταγωνιστικό ρόλο στις αστυνομικές σελίδες του Μάρκαρη, με τη γεωγραφία του κέντρου να περικλείει συχνά τις περισσότερες από τις κινήσεις του Χαρίτου (στο Παλιά, πολύ παλιά συμβαίνει το ίδιο με την Κωνσταντινούπολη), πρωταγωνιστεί και στο καινούργιο βιβλίο του, Η Αθήνα της μιας διαδρομής (εκδόσεις Γαβριηλίδης), το οποίο κυκλοφόρησε για πρώτη φορά προ τριετίας στα γερμανικά και αποτελεί μια περιήγηση στην ελληνική πρωτεύουσα με βάση τη διαδρομή του Ηλεκτρικού από τον Πειραιά ως την Κηφισιά.

Ο Μάρκαρης θέλει να αφήσει, όπως ευδιάθετα σημειώνει στο οπισθόφυλλο του βιβλίου, τους αναγνώστες να κρίνουν ποιος περιγράφει καλύτερα την Αθήνα (ο ίδιος ή ο αστυνόμος Χαρίτος), αλλά η γραμμή που χαράσσει η σιδηροτροχιά του Ηλεκτρικού δίνει σίγουρα την ευκαιρία για μια περιπλάνηση πολύ μεγαλύτερου βεληνεκούς από εκείνη την οποία επιχειρεί ο ήρωάς του με το ιδιωτικό του αυτοκίνητο –ενίοτε και με τα οχήματα της Αστυνομίας.

Μήπως, παρ’ όλα αυτά, το βιβλίο του Μάρκαρη, γραμμένο κατ’ αρχάς για το γερμανικό κοινό, αποτελεί ένα γλαφυρό εγχειρίδιο για ξένους, αλλά δεν έχει πολλά να πει στους Ελληνες και ιδίως στους Αθηναίους, για πολλούς από τους οποίους οι εικόνες που αποκαλύπτει ο Ηλεκτρικός κατά τη διαδρομή του είναι μέρος των παραστάσεων οι οποίες έχουν θρέψει τα παιδικά και τα εφηβικά τους χρόνια;

Θέλω ευθύς εξαρχής να πω ότι η Αθήνα του Μάρκαρη δεν φοράει κανένα τουριστικό ρούχο. Είναι μια Αθήνα του καθ’ ημέραν βίου, ιδωμένη από τα μέσα (σαν την Αθήνα των μυθιστορημάτων του) και παρουσιασμένη σε όλη την κοινωνική, την ταξική και τη χωροταξική πολυμορφία της. Θα παρακολουθήσουμε εδώ (άλλοτε μένοντας στο παρόν και άλλοτε ταξιδεύοντας στο παρελθόν) τον Πειραιά και την παρακμή της ναυτοσύνης του, το Φάληρο της ακριβής ψαροφαγίας ή τις Τζιτζιφιές των λαϊκών διασκεδάσεων, την Καλλιθέα των μεσοαστών, τον Ταύρο της βιομηχανίας και των εργατικών συνοικιών, τα Πετράλωνα των οινομαγειρείων, το Θησείο της αθηναϊκής αρχαιότητας, των βαυαρικών κτισμάτων αλλά και του σύγχρονου θεάτρου, την Πλάκα της υποβάθμισης κατά την περίοδο της δικτατορίας (προτού επέλθει ο θρίαμβος της κατοπινής της διάσωσης), το Μοναστηράκι και την Καπνικαρέα όπου κάποτε ντυνόταν η μεσαία τάξη.

Αλλά και την Ομόνοια της Κρεαταγοράς (στην οποία οι Αθηναίοι επιστρέφουν έπειτα από μακρόχρονη αποχή), τη Βικτώρια της αλλοτινής αστικής ευμάρειας, τα Πατήσια και το όλο και χειρότερο κατρακύλισμά τους στη φτώχεια (για ντόπιους και μετανάστες), τον Περισσό της κτιριακής ομοιομορφίας και ισοπέδωσης, τα Πευκάκια με τη φιλική συνύπαρξη του παλιού και του καινούργιου, τη Νέα Ιωνία που εξακολουθεί να διαφυλάσσει τη μνήμη της Μικράς Ασίας, το ευπρεπώς μεσοαστικό Ηράκλειο, το Μαρούσι των κήπων και των μονώροφων ή των διώροφων σπιτιών και, τέλος, τη μεγαλοαστική Κηφισιά της οποίας το εμπορικό κέντρο δεν έχει τίποτε να ζηλέψει από τον πλούτο της Ρώμης και του Παρισιού ή του Μονάχου.

Κατεβαίνοντας βέβαια κανείς από τους σταθμούς του Ηλεκτρικού μπορεί να κατευθυνθεί και σε άλλες, εντελώς απρόσμενες περιοχές ή να αντικρίσει με αρκετά διαφορετικό βλέμμα όσα καταγράφει και ονοματίζει ο Μάρκαρης. Κάθε Αθηναίος και μια ξεχωριστή ιστορία, αλλά εκείνο που έχει τη βαρύτερη σημασία στο βιβλίο του είναι το πώς ο Ηλεκτρικός μετατρέπεται σε αφορμή για να θυμηθούμε και να ξαναγνωρίσουμε την Αθήνα: μια Αθήνα που γίνεται μαγική όταν πέφτει το φως της ημέρας και οι σκιές της νύχτας αρχίζουν να λειαίνουν τις γωνίες των πραγμάτων. Δεν είναι ασφαλώς της παρούσης να συζητήσουμε το τι ακριβώς ακολουθεί όταν ξημερώνει…