Τάσος Γιαννίτσης
Η Ελλάδα στην κρίση
Εκδόσεις Πόλις, 2013,
σελ. 275, τιμή 16 ευρώ

Αλλο ένα βιβλίο για την κρίση; Οχι ακριβώς, γιατί το τελευταίο βιβλίο του πανεπιστημιακού και πρώην υπουργού Τάσου Γιαννίτση, Η Ελλάδα στην κρίση, είναι τρία βιβλία σε ένα. Περιλαμβάνει ερμηνεία για την κρίση στην Ελλάδα και στην Ευρώπη, αποτίμηση των λαθών της μνημονιακής πολιτικής και σχέδιο για την ανάπτυξη της ελληνικής οικονομίας. Ο συγγραφέας αναλύει συνεκτικά τα τρία θέματα στο σημείο τομής των ελληνικών, ευρωπαϊκών και παγκόσμιων εξελίξεων, ενώ σταθερό κριτήριό του είναι το τι υπηρετεί και τι εμποδίζει την ανάπτυξη.

Ο Γιαννίτσης θεωρεί ότι η κρίση ανέτρεψε πολλές βεβαιότητες, όχι μόνο ως προς τη γραμμική πορεία της ανάπτυξης, αλλά και ως προς τη δημοκρατία, την ευρωπαϊκή ενοποίηση, τη σύγκλιση των κρατών-μελών της Ευρωπαϊκής Ενωσης και την εθνική κυριαρχία. Σε όσους αποδίδουν την κρίση στον νεοφιλελευθερισμό, ο συγγραφέας, επικρίνοντας τις νεοφιλελεύθερες πολιτικές, υπενθυμίζει και την αποτυχία του κεϊνσιανισμού.
Οσοι επικαλούνται τον κεϊνσιανισμό ως λύση για την κρίση παραγνωρίζουν ότι στην Ελλάδα σήμερα τυχόν εφαρμογή παραδοσιακών κεϊνσιανών πολιτικών θα οδηγούσε σε οδυνηρότερη κρίση χρέους και ότι η κρίση δεν έχει κεϊνσιανό αλλά διαρθρωτικό χαρακτήρα. Θα πρόσθετα ότι η διαμάχη μεταξύ των πιστών των δύο οικονομικών ιδεολογιών δεν έχει ολοκληρωθεί και μεταφράζεται ήδη σε πολιτικό αγώνα εμφυλιακού χαρακτήρα.
Μνημονιακά λάθη


Σε ό,τι αφορά τις αιτίες της κρίσης στην Ελλάδα ο συγγραφέας αναλύει εξαιρετικά την «πεντάλφα της κατάρρευσης: αδράνεια, αμορφωσιά, ανορθολογισμός, απληστία, αρνητισμός». Αυτά χαρακτήριζαν τη λειτουργία του κράτους, αλλά και των οικονομικών και συλλογικών συμφερόντων. Χαρακτήρισαν επίσης και τη διαχείριση της κρίσης και συγκεκριμένα τα λάθη της μνημονιακής πολιτικής.
Πρώτο λάθος ήταν η απόπειρα δημοσιονομικής εξισορρόπησης μέσω επιβολής αυξημένων φόρων σε όσους ήδη πλήρωναν φόρους, ενώ οι υπόλοιποι έμειναν στο απυρόβλητο. Δεύτερο λάθος, η προτεραιότητα που δόθηκε στην περικοπή μισθών και ρυθμίσεων προστασίας της εργασίας ως συνταγή για την επίτευξη οικονομικής μεγέθυνσης, αντί για την κατά προτεραιότητα αντιμετώπιση των διαρθρωτικών προβλημάτων. Τρίτο λάθος, η παραγνώριση της έκτασης των δυσμενών συνεπειών των μνημονίων: το 2013 η ελληνική κοινωνία έφθασε «πολύ κοντά σε συνθήκες οιονεί πολεμικής καταστροφής». Αυτά ήταν λάθη της τρόικας.
Βαριά λάθη έκανε και το πολιτικό σύστημα. Διαδοχικές κυβερνήσεις δεν είχαν εθνικό σχέδιο αντιμετώπισης της κρίσης. Οπως γράφει ο Τάσος Γιαννίτσης, «όταν δεν προτείνεις τίποτε, πρέπει να αποδεχθείς τα πάντα». Επιπλέον, οι κυβερνήσεις καθυστέρησαν πολύ στην εισαγωγή αλλαγών στη φορολογία, στην απελευθέρωση επαγγελμάτων, στον περιορισμό πελατειακών προνομίων, καθώς και στους τομείς της Ενέργειας, της Δικαιοσύνης, της Δημόσιας Διοίκησης και της Τοπικής Αυτοδιοίκησης. Επίσης, η εκάστοτε αντιπολίτευση δεν απέρριπτε μόνο τα κυβερνητικά μέτρα, αλλά αρνούνταν να δει το πρόβλημα, θεωρώντας μάλιστα ότι η κρίση ήταν κυρίως εξωγενής.
Παραγωγική αδυναμία


Σήμερα, όσοι δεν ασπάζονται καμία από τις υστερικές ή συνωμοτικές ερμηνείες της κρίσης ξέρουν ότι, λόγω του παραγωγικού μοντέλου της, η ελληνική οικονομία κατέρρεε ήδη πριν από το 2010, πριν από την εκδήλωση της κρίσης χρέους, καθώς και ότι οι διεθνείς συνθήκες (παγκόσμια οικονομική κρίση, ανισορροπίες της ευρωζώνης κ.λπ.) επιτάχυναν την πορεία της Ελλάδας ως το χείλος του γκρεμού. Είναι επίσης γνωστό ότι η Ελλάδα έχει μακροχρόνια διαρθρωτικά προβλήματα.
Ο Τάσος Γιαννίτσης μάς θυμίζει ότι η δομή της παραγωγής στην Ελλάδα είναι τέτοια ώστε οι βαθμοί ελευθερίας για αναπτυξιακές παρεμβάσεις είναι περιορισμένοι. Για παράδειγμα, εύγλωττα γράφει ότι στον βιομηχανικό κλάδο σήμερα περαιτέρω συμπίεση των αμοιβών και των κερδών ελάχιστα θα επιδρούσε στην ανταγωνιστικότητα. Και τούτο γιατί αμοιβές και κέρδη αποτελούν μικρό μέρος της Ακαθάριστης Αξίας Παραγωγής, ενώ πολύ μεγαλύτερο μέρος είτε εισάγεται από το εξωτερικό είτε από άλλους τομείς και κλάδους.
Ζητούμενο η υπέρβαση των αντιδράσεων
Είναι ανέφικτη η υπέρβαση της κρίσης; «Οχι» απαντά ο Τάσος Γιαννίτσης, γιατί «πολιτική είναι να κάνεις το ανέφικτο εφικτό». Στο εύστοχο βιβλίο του η ανάπτυξη δεν είναι σειρά ευχολογίων, αλλά στηρίζεται σε μεθοδολογικές και θεωρητικές παραδοχές. Μεθοδολογικά ισχύει ότι η ανάπτυξη δεν οφείλεται σε έναν παράγοντα, π.χ. στην αύξηση των άμεσων ξένων επενδύσεων, αλλά σε συνδυασμό παραγόντων, σε εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο.
Θεωρητικά, ο Γιαννίτσης παρακολουθεί έρευνες σύμφωνα με τις οποίες, ως προς την ανάπτυξη, οι επιτυχημένες χώρες διακρίνονται από τις αποτυχημένες επειδή διαθέτουν σταθερούς και αποτελεσματικούς θεσμούς. Οι θεσμοί στην Ελλάδα πρέπει να συνδεθούν με την αναδιάρθρωση του παραγωγικού συστήματος, με έμφαση στην καταπολέμηση της ανεργίας.
Ο Γιαννίτσης ξέρει ότι οι προτάσεις του για την υπέρβαση της κρίσης δεν θα εφαρμοστούν χωρίς συγκρούσεις. Θα έλεγα ότι απεύχεται να φθάσουν στα άκρα οι συγκρούσεις σε μια ήδη κατακερματισμένη κοινωνία, αλλά υποπτεύομαι ότι η σύγκρουση μεταξύ των μεταρρυθμιστών και των υπερασπιστών του αποτυχημένου παραγωγικού μοντέλου δεν έχει γίνει ακόμη. Με το βιβλίο του, γραμμένο στο πρώτο πληθυντικό και μάλιστα με συναίσθημα στο πρώτο κεφάλαιο και στο επίμετρο, ο Γιαννίτσης προτείνει ένα νέο «αφήγημα» που θα συμπεριλαμβάνει όσους συμφωνούν ότι «το ζητούμενο δεν είναι τι αντιδράσεις αναπτύσσονται, αλλά πού μπορούμε να φθάσουμε παρά τις αντιδράσεις».
Ο κ. Δημήτρης Α. Σωτηρόπουλος είναι αναπληρωτής καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης στο Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Δημόσιας Διοίκησης του Πανεπιστημίου Αθηνών.