Ο Σταύρος Ζουμπουλάκης, πρόεδρος του Εφορευτικού Συμβουλίου της Εθνικής Βιβλιοθήκης, μιλάει στο «Βήμα» με αφορμή την προκήρυξη πλήρωσης θέσης γενικού διευθυντή. Αναφέρεται στον ρόλο της Εθνικής Βιβλιοθήκης στη σύγχρονη εποχή, στην αποστολή που καλείται να εκπληρώσει, στα προβλήματα που έχει να αντιμετωπίσει και στα στρατηγικά βήματα που πρέπει να γίνουν για να αποκτήσουμε κάποτε τη Βιβλιοθήκη που αξίζουμε.

To κτίριο της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Ελλάδος (ΕΒΕ) που κατασκευάζει το Ιδρυμα «Σταύρος Νιάρχος» στο Δέλτα Φαλήρου είναι ίσως η τελευταία ευκαιρία που έχουμε για να τεθούν και μεταφορικά τα θεμέλια για μια νέα Εθνική Βιβλιοθήκη. Μέσα σε τέσσερις μήνες, το προσφάτως διορισμένο Εφορευτικό Συμβούλιο, με μέλη άξιους διευθυντές βιβλιοθηκών και πολιτιστικών ιδρυμάτων, δρομολόγησε κινήσεις που έπρεπε να έχουν γίνει από χρόνια. Το πρώτο στρατηγικής σημασίας βήμα ήταν το προφανές: η προκήρυξη για την πλήρωση της θέσης του γενικού διευθυντή, η οποία χήρευε από το 2005. «Επρεπε να γίνει μια σωστή προκήρυξη, με κριτήρια ουσιαστικά και όχι τυπικά και δημοσιοϋπαλληλικά, τέτοια που να μπορεί να προσελκύσει το ενδιαφέρον σοβαρών ανθρώπων. Δεν ήταν τόσο εύκολο όσο αρχικά νόμιζα, αλλά με πολλή επιμονή και πίεση έγινε» λέει στο «Βήμα» ο Σταύρος Ζουμπουλάκης, πρόεδρος του Εφορευτικού Συμβουλίου. «Εύχομαι και ελπίζω ότι άξιοι, ικανοί και εργατικοί άνθρωποι θα θέσουν υποψηφιότητα. Εκείνο που μπορώ να εγγυηθώ από τη μεριά μου είναι το απολύτως αδιάβλητο της διαδικασίας» υπογραμμίζει σε μια συζήτηση για την Εθνική Βιβλιοθήκη που έχουμε και εκείνη που μπορούμε να αποκτήσουμε.

Τι προσόντα θα πρέπει να έχει ο γενικός διευθυντής της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Ελλάδος (ΕΒΕ) σύμφωνα με την προκήρυξη;
«Η προκήρυξη ζητά τα τυπικά προσόντα που ορίζει ο νόμος και τα οποία τα έχουν χιλιάδες άνθρωποι –πανεπιστημιακό πτυχίο, μεταπτυχιακό τίτλο, γνώση της αγγλικής και πενταετή διοικητική εμπειρία -, αλλά μετά θέτει και κριτήρια ουσιαστικά που σχετίζονται με τη γνώση και την εμπειρία του υποψηφίου στο αντικείμενο των βιβλιοθηκών, με τη γενικότερη παιδεία του, με την ικανότητά του να σχεδιάζει δράσεις, με τις διοικητικές του ικανότητες, και προβλέπει επίσης συνέντευξη στην οποία θα γίνει η αξιολόγηση συνολικότερα της πνευματικής συγκρότησης και της προσωπικότητας του υποψηφίου».
Ποια είναι η διαδικασία της επιλογής; Ποιος αποφασίζει;
«Τις υποψηφιότητες θα κρίνει άμισθη πενταμελής επιτροπή –όπως άλλωστε άμισθο είναι και το Εφορευτικό Συμβούλιο –που ορίζεται με απόφαση του υπουργού Παιδείας στην οποία συμμετέχουν ο πρόεδρος του Εφορευτικού Συμβουλίου, άλλο ένα μέλος του, δύο ακαδημαϊκές προσωπικότητες και ένα μέλος του Νομικού Συμβουλίου του Κράτους που υπηρετεί στο υπουργείο Παιδείας. Η επιτροπή υποβάλλει στο τέλος έναν αξιολογικό πίνακα κατάταξης των υποψηφίων στον υπουργό Παιδείας, ο οποίος θα κάνει την τελική επιλογή».

Ποια θα είναι η θητεία και ποιες οι αρμοδιότητες του νέου διευθυντή;
«Η θητεία του, όπως προβλέπει ο νόμος, είναι τριετής, ανανεώσιμη για ακόμη μία τριετία. Πιστεύω ότι μέχρι το φθινόπωρο θα έχουμε τον νέο γενικό διευθυντή. Στην παρούσα φάση, το πρώτο και κύριο καθήκον του θα είναι να οργανώσει το κολοσσιαίο έργο της μετάβασης της ΕΒΕ –κάτι που έχει εν μέρει ήδη ξεκινήσει –στο κτίριο που κατασκευάζει το Ιδρυμα «Σταύρος Νιάρχος» στο Φαληρικό Δέλτα».

Ποιες προετοιμασίες έχουν γίνει για τη μετακόμιση;
«Αρχίσαμε από το πολυτιμότερο πράγμα που έχει η ΕΒΕ, τα χειρόγραφα, τα οποία έπρεπε κατ’ αρχάς να απογραφούν. Δεν μπορούμε να αρκεστούμε σε αθροίσεις από καταλόγους. Επειτα, σε δεύτερο στάδιο, πρέπει να γίνει συντήρηση των χειρογράφων που έχουν υποστεί φθορές, και κατόπιν να φυλαχθούν κάπου με ασφάλεια και να μεταφερθούν εν συνεχεία με τους σωστούς τεχνικούς όρους στο νέο κτίριο. Παρόμοια δουλειά πρέπει να γίνει με τα αρχέτυπα και τα παλαίτυπα της ΕΒΕ, με τα αρχεία της (μόνο το αρχείο των Αγωνιστών του 1821 περιλαμβάνει περισσότερα από 100.000 έγγραφα) και ούτω καθεξής με το σύνολο των τεκμηρίων της».
Αυτά εντάσσονται στις βασικές δραστηριότητες μιας βιβλιοθήκης. Γιατί δεν είχαν γίνει ως τώρα;
«Φταίει η κακοδαιμονία του ελληνικού Δημοσίου. Στην ΕΒΕ δεν συμβαίνει κάτι διαφορετικό από ό,τι συμβαίνει στα δημόσια πανεπιστήμια, στα νοσοκομεία και αλλού. Το θλιβερό είναι ότι το πολιτικό σύστημα δεν νοιάστηκε ποτέ. Κανένας πρωθυπουργός δεν είχε τη φιλοδοξία να συνδέσει το όνομά του με την ΕΒΕ, όπως έκανε ο Μιτεράν στη Γαλλία. Η αδιαφορία είναι τρομακτική για ό,τι έχει να κάνει με τον πολιτισμό και ειδικά με τους μεγάλους θεσμούς».
Τον χρειαζόμαστε τον θεσμό της ΕΒΕ;
«»Αυτό έχει ανάγκη η χώρα τώρα;» με ρωτούν πολλοί. Ναι, αυτό έχει ανάγκη. Η ΕΒΕ δεν είναι μαυσωλείο βιβλίων ή κλιματιζόμενος χώρος για να πηγαίνουν οι συνταξιούχοι να διαβάζουν εγκυκλοπαίδειες, είναι εκεί όπου εκπονούνται οι διδακτορικές διατριβές, όπου γράφεται η επιστήμη της χώρας. Οι περισσότεροι έλληνες επιστήμονες δεν πηγαίνουν ποτέ στην ΕΒΕ, δεν εργάζονται εκεί, γιατί δεν βρίσκουν αυτά που χρειάζονται, και αυτό δεν συγκίνησε ποτέ κανέναν πολιτικό. Δεν μπορεί να υπάρξει πολιτισμός χωρίς Εθνική Βιβλιοθήκη, και από τη σημερινή πολλαπλή κρίση δεν μπορεί να βγει η χώρα αν δεν δημιουργηθούν οι προϋποθέσεις για να εκδηλωθεί και να αναπτυχθεί η έρευνα και η δημιουργικότητα των ανθρώπων».

Συμπεραίνω ότι, μετά τη μεταφορά στο Φάληρο, θα πρέπει να δημιουργηθεί μια Εθνική Βιβλιοθήκη από την αρχή…
«Μια βιβλιοθήκη είναι τρία πράγματα. Πρώτον, τα κτίριά της, κτίρια καλά, άνετα και λειτουργικά. Δεύτερον, τα τεκμήριά της, έντυπα και μη, που πρέπει να είναι όσο το δυνατόν περισσότερα και σημαντικότερα και, βεβαίως, εύκολα προσιτά στους χρήστες. Τρίτον, το προσωπικό της. Αυτή τη στιγμή, χάρη στη δωρεά του Ιδρύματος «Σταύρος Νιάρχος», ικανοποιείται το πρώτο, με τον καλύτερο τρόπο. Η πρόσκτηση βιβλίων δεν είναι το δυσκολότερο πράγμα διότι, πέραν από την κατά νόμον προσφορά, υπάρχουν και οι δυνατότητες δωρεών και ανταλλαγών με άλλες βιβλιοθήκες. Μπορεί η ΕΒΕ να εμπλουτίσει τις συλλογές της. Το κρισιμότερο για εμένα είναι το προσωπικό: προσωπικό ειδικευμένο, που διαρκώς θα εκπαιδεύεται, με γλωσσομάθεια και ικανότητα χρήσης νέων τεχνολογιών. Πιστεύω ότι η ΕΒΕ μπορεί να φτάσει σε ένα υψηλό επίπεδο λειτουργίας, αλλά αυτό δεν θα συμβεί από τη μια μέρα στην άλλη. Είναι έργο μακράς πνοής και υπομονής».
Πόσος χρόνος θα χρειαστεί;
«Εκτιμώ ότι θα χρειαστούν 20 χρόνια για να αποκτήσουμε μια Εθνική Βιβλιοθήκη για την οποία θα καμαρώνουμε».
Τι θα πρέπει να ληφθεί υπόψη σε αυτόν τον μακρόπνοο σχεδιασμό;
«Η ΕΒΕ θα πρέπει να λάβει υπόψη της την υπάρχουσα οικονομική κατάσταση της χώρας, τις ερευνητικές ανάγκες της, την κατάσταση των υπολοίπων βιβλιοθηκών. Δεν πρέπει η ΕΒΕ να προσπαθήσει να υποκαταστήσει τις άλλες βιβλιοθήκες, αλλά να συνεργαστεί μαζί τους. Αν παραδείγματος χάρη τεθεί αύριο το ζήτημα του εμπλουτισμού των συλλογών της, θα πρέπει να λάβουμε υπόψη ότι έχουμε στην Αθήνα τις εξαιρετικές βιβλιοθήκες των ξένων αρχαιολογικών σχολών και άρα η ΕΒΕ δεν θα πρέπει να έχει ως προτεραιότητα να συμπληρώσει τη συλλογή της με αρχαιολογικά βιβλία ή περιοδικά. Επίσης, στον τομέα των εφημερίδων, όσες παλιές εφημερίδες υπάρχουν στη Βιβλιοθήκη της Βουλής, δεν χρειάζεται να τις αποκτήσει και η ΕΒΕ».

Ποια θα είναι η αποστολή και ποιος ο ρόλος της ΕΒΕ;
«Πρώτη και κύρια αποστολή της ΕΒΕ, όπως και κάθε άλλης εθνικής βιβλιοθήκης σε όλον τον κόσμο, είναι να συλλέγει και να διαφυλάττει την πνευματική δημιουργία της χώρας, να την οργανώνει και να την καθιστά προσιτή σε κάθε ενδιαφερόμενο. Αποστολή της ΕΒΕ, ως εθνικού βιβλιογραφικού κέντρου, είναι και η κατάρτιση της τρέχουσας Εθνικής Βιβλιογραφίας. Της τρέχουσας αλλά ουχ ήττον και της αναδρομικής. Δική της αποστολή είναι και η κατάρτιση του Αρχείου Καθιερωμένων Επικεφαλίδων και η προσφορά του σε όλες τις άλλες βιβλιοθήκες. Στο τοπίο των βιβλιοθηκών, όπου οι βιβλιοθήκες συνεργάζονται και συμπληρώνουν η μία την άλλη, η ΕΒΕ καλείται να παίξει τον ρόλο της ναυαρχίδας, συντονίζοντας τις δράσεις τους. Σε ό,τι αφορά τις ψηφιοποιήσεις για παράδειγμα, αν μια βιβλιοθήκη έχει ψηφιοποιήσει ένα τεκμήριο, δεν υπάρχει λόγος να το ψηφιοποιήσει και άλλη».

Εν αναμονή διορισμού νέου διευθυντή τι άλλο προωθεί το Εφορευτικό Συμβούλιο;
«Εχει συγκροτηθεί πενταμελής Επιτροπή Μετάβασης –και αυτή είναι άμισθη -, με πρόεδρο την κυρία Μαρία Γεωργοπούλου, μέλος του Εφορευτικού Συμβουλίου και διευθύντρια της Γενναδείου Βιβλιοθήκης. Η Επιτροπή άρχισε την εκπόνηση συγκεκριμένων μελετών για τις εργασίες που πρέπει να γίνουν, σε ποιους χρόνους, καθώς και για τα άτομα που πρέπει να απασχοληθούν κατά τομείς: χειρόγραφα, αρχεία, βιβλία, εφημερίδες και περιοδικά».
Μπορούν να υλοποιηθούν αυτές οι μελέτες με το υπάρχον προσωπικό και τον υπάρχοντα προϋπολογισμό;
«Το υπάρχον προσωπικό της ΕΒΕ δεν αρκεί. Εχει μόνον 48 μόνιμους υπαλλήλους και 27 αποσπασμένους εκπαιδευτικούς, οι οποίοι του χρόνου είναι πολύ πιθανόν να επιστρέψουν στα σχολεία τους. Χρειάζεται να απασχοληθούν πολλά άτομα σε ομάδες εργασίας, για να είμαστε έτοιμοι ως τα τέλη του 2015 που παραδίδεται το κτίριο στο Φάληρο. Σε ό,τι αφορά τα οικονομικά, από τον πολύ χαμηλό προϋπολογισμό των 390.000 ευρώ προσπαθούμε να πετύχουμε για το επόμενο έτος την εξαίρεση των 230.000 ευρώ, δηλαδή του ποσού που πηγαίνει στην εξυπηρέτηση του δανείου για την αγορά του κτιρίου στον Βοτανικό. Αυτό θα δώσει το περιθώριο να γίνουν ορισμένα πράγματα. Οταν ολοκληρωθούν οι μελέτες της Επιτροπής Μετάβασης, θα υποβληθούν όπου δει προς χρηματοδότηση».

Ο χρόνος δεν είναι πολύς. Είστε αισιόδοξος ότι θα τηρηθούν οι προθεσμίες;
«Είμαι αισιόδοξος αφενός γιατί βγήκε η προκήρυξη και θα έχουμε σε λίγο έναν γενικό διευθυντή που θα σηκώσει στην πλάτη του τη διαδικασία της μετάβασης, αφετέρου διότι η τεράστια δωρεά του Ιδρύματος «Σταύρος Νιάρχος» και η χρονική ακρίβεια με την οποία προχωράει το έργο στο Φαληρικό Δέλτα ασκούν από μόνα τους πίεση στο κράτος ώστε να αποφεύγονται κωλυσιεργίες».

Χρειαζόταν η πίεση κάποιου ιδιώτη για να μπει σε κίνηση η ΕΒΕ;
«Αυτή είναι η μοίρα της. Μην ξεχνάτε ότι και το κτίριο της οδού Πανεπιστημίου, το Βαλλιάνειο, δωρεά ιδιωτών ήταν».
Θα μπορούσε να έχει καλύτερη τύχη η ΕΒΕ αν είχε άλλη νομική μορφή;
«Το σοβαρό αυτό ζήτημα δεν μπορεί να ανοίξει τούτη τη στιγμή. Κανείς πάντως δεν μπορεί να είναι σήμερα ευτυχής από τον εναγκαλισμό της ΕΒΕ με το κράτος».

ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ