Εικονογραφημένα και πάντα κλασικά

Η πλειονότητα των γονέων αντιμετωπίζει το πρόβλημα πώς να εισαγάγει στη σκέψη των παιδιών τις διασκευές ή τις συντμήσεις κλασικών έργων αλλά χωρίς να είναι σίγουροι κάθε φορά ότι μπορούν να επιτύχουν τον στόχο τους. Οι Αμερικανοί, όταν ξεκίνησαν τη σειρά των «Κλασικών Εικονογραφημένων» το 1941, είχαν ως βασικό παιδαγωγικό στόχο να φέρουν κοντά στους μικρούς αναγνώστες έργα γνωστών λογοτεχνών όπως ο Αλέξανδρος Δουμάς, ο Κάρολος Ντίκενς, ο Σαίξπηρ, ο Εντγκαρ Αλαν Πόου, ο Ιούλιος Βερν κ.ά.

Οπως αναφέρεται στη μελέτη του Soloup, οι παιδαγωγοί και κοινωνιολόγοι της εποχής αναγνώριζαν ότι τα παιδιά δεν ενδιαφέρονται πλέον για την κλασική λογοτεχνία (…) και εντοπίζοντας το πρόβλημα στον όγκο των κειμένων αυτών πρότειναν τη δραστική μείωσή τους αναθέτοντας στην εικόνα να αποδώσει τα περιγραφικά μέρη και σώζοντας ουσιαστικά μόνο την πλοκή. Η σκέψη αυτή έχει πολλές αναλογίες με το σήμερα, όπου η εικόνα επικρατεί του κειμένου και πολλές φορές στα μάτια των παιδιών το απαξιώνει κάνοντας την αφήγηση να κυλάει με διαδοχή εικόνων παρά με σύνθεση λέξεων.

Η επιτυχία μάλιστα των «Κλασικών Εικονογραφημένων» οδήγησε τους έλληνες εκδότες στο να εκδώσουν μια νέα σειρά εμπνευσμένη από την ελληνική μυθολογία και την Επανάσταση του 1821 με εξαίρετους συντελεστές (Βασίλης Ρώτας, Σοφία Μαυροειδή-Παπαδάκη κ.ά.) στα κείμενα -διασκευές και σημαντικούς έλληνες ζωγράφους και χαράκτες (Κώστας Γραμματικόπουλος, Ακης Αβαγιανός, Παύλος Βασαλάκης) στα σχέδια. Κυκλοφόρησαν τότε τίτλοι σημαντικοί για το είδος, όπως «Ο Θησέας και ο Μινώταυρος», «Περσέας και Ανδρομέδα», «Ο Κολοκοτρώνης» κ.ά.

Ζαν-Νταβίντ Μορβάν, Μισέλ Ντυφράν, Ουμπέν, Μαρί Γκαλοπέν
Οι τρεις σωματοφύλακες, του Αλέξανδρου Δουμά
Μετάφραση Φίλιππος Μανδηλαράς.
Εκδόσεις Πατάκη, 2013,
σελ. 200, τιμή 19,90 ευρώ

Λόγος αντί για επιφωνήματα

Ισως λοιπόν κάπου εδώ βρίσκεται και η ιδέα των ανθρώπων των εκδόσεων Πατάκη που μετέφρασαν και έφεραν στην ελληνική αγορά τρεις κλασικούς τίτλους με κείμενα, εικόνες, επιμέλεια χρωματισμών από γάλλους καλλιτέχνες. Είναι ο «Ολιβερ Τουίστ» του Κάρολου Ντίκενς και οι «Τρεις σωματοφύλακες» του Αλέξανδρου Δουμά, ενώ τα περασμένα Χριστούγεννα κυκλοφόρησε το «Σκρουτζ», μια χριστουγεννιάτικη ιστορία του Κάρολου Ντίκενς και έπεται, τον ερχόμενο Οκτώβριο, «Το νησί των θησαυρών» του Ρόμπερτ Λούις Στίβενσον.

Φυσικά δεν ξέρουμε κατά πόσον αυτά τα κλασικά εικονογραφημένα θα παρακινήσουν τα παιδιά αλλά και τους μεγάλους που θα τα διαβάσουν να αναζητήσουν στη συνέχεια τα κείμενα στο λογοτεχνικό πρωτότυπο. Εχουμε συναντήσει μεγάλους σε ηλικία ανθρώπους που έχουν όλη τη σειρά των «Κλασικών», έχουν ελάχιστα διαβάσει από αυτά στο πρωτότυπο, εν τούτοις παραμένουν φανατικοί θιασώτες των ηρώων, των περιπετειών και των συναισθημάτων που τους δημιούργησαν τότε.

Η ενέργεια των εκδόσεων Πατάκη έρχεται και σε μια εποχή όπου ο πληθωρισμός της εικόνας όχι απλώς καταπιέζει τον λόγο αλλά και τον κάνει α-νοητό. Ξέρουμε όλοι τα σύγχρονα κόμικς, όπου αντί για λέξεις στις φούσκες υπάρχουν μόνο επιφωνήματα. Εδώ οι σχεδιαστές και κειμενογράφοι της σειράς φροντίζουν να υπάρχει λόγος ο οποίος σηματοδοτεί τις πράξεις των μυθιστορηματικών ηρώων. Ετσι δεν πρέπει να αντιμετωπίσει κανείς τη σειρά αυτή ως αποκλειστικά προορισμένη για παιδιά. Ενας μεγάλος θα την ευχαριστηθεί εξίσου.

Ο «Ολιβερ Τουίστ», το κόμικ που είναι βασισμένο στο μυθιστόρημα του Κάρολου Ντίκενς, έχει ως κειμενογράφο-σεναριογράφο τον Λόικ Ντοβιλιέ και σχεδιαστή τον Ολιβιέ Ντελουά, ενώ το χρώμα επιμελήθηκαν οι Ιζαμπέλ Μερλέ και Ζαν-Ζακ Ρουζέ. Η μετάφραση είναι της Χαράς Γιαννακοπούλου. Η περιπετειώδης ιστορία του Ολιβερ Τουίστ, ενός έκθετου ορφανού στον σκληρό κόσμο της βιομηχανικής επανάστασης, έχει ως φόντο τη δύσκολη ζωή των παιδιών της εργατικής τάξης στη βικτωριανή Αγγλία. Καταδεικνύει στους εφησυχασμένους αστούς αναγνώστες του πώς οι μικροί αναξιοπαθούντες, τους οποίους τόσο φοβούνται και περιφρονούν, δεν είναι παρά το αποτέλεσμα των νόμων που οι ίδιοι έφτιαξαν.

Ανάμεσα στην εκμετάλλευση και στο έγκλημα, τα παιδιά αυτά δεν έχουν καμία άλλη επιλογή. Η συγγραφέας βιβλίων για παιδιά Αγγελική Βαρελλά περιγράφει ως εξής τη σχέση της με το βιβλίο του Ντίκενς: «Εφευγα για χάρη τους από τη μικρή μου γειτονιά και περιδιάβαζα το σκοτεινό Λονδίνο, ρουφούσα όλη την αγριότητα και τη φρίκη των γεγονότων και τελικά ανακουφιζόταν η ψυχή μου. Ηταν η τρυφερότητα; Οι έξυπνοι διάλογοι; Το πρωτότυπο χιούμορ; Ολα αυτά με συνέπαιρναν. Μια γλυκύτητα με αγκάλιαζε και ένιωθα πιο πλούσια, το ένιωθα έντονα. Ενιωθα έτοιμη να διεκδικήσω τη ζωή, έτοιμη για τον αγώνα τον καλό».

Ενώ η πολυβραβευμένη συγγραφέας Μαρία Παπαγιάννη έλεγε: «Ετρεμα μήπως βρεθώ και εγώ εγκλωβισμένη από τη μοίρα μου σαν τον μικρό Ολιβερ και νομίζω ότι στα αναγνώσματα του Ντίκενς πήρα τα πρώτα μαθήματα για έναν άδικο κόσμο, καθόλου αγγελικά πλασμένο. Ο Ντίκενς άνοιξε την πόρτα για να μπουν στη ζωή μας οι φτωχοί και οι καταπιεσμένοι. Και είναι λυπηρό που σήμερα, δύο αιώνες μετά, μπορείς να συναντήσεις τους ήρωες του Ντίκενς στα σοκάκια της Αθήνας αλλά και ολόκληρης της Ευρώπης: όπως η Βρετανία τότε, έτσι τώρα όλος ο κόσμος είναι ένας τόπος μεγάλων αντιθέσεων».