«Ακούω αυτόν τον γιγάντιο αναστεναγμό ανακούφισης όπου κι αν πάω» δήλωσε ο Μάικλ Πιτς, ο νέος διευθύνων σύμβουλος του ομίλου Hachette Book, που περιλαμβάνει εκδοτικούς γίγαντες όπως ο Little Brown και ο Grand Central. Η ανακούφιση αυτή προέρχεται από τη διαπίστωση ότι σταθεροποιήθηκαν τα ποσοστά εκδόσεων μεταξύ έντυπου και ψηφιακού βιβλίου, γεγονός που γέμισε αισιοδοξία τους αμερικανούς εκδότες ότι το έντυπο βιβλίο θα συνεχίσει να παίζει πρωτεύοντα ρόλο στην παραγωγή και στην κοινωνία.
Μόλις την προηγούμενη χρονιά πολλοί εκδότες ζούσαν με τον φόβο ότι το ψηφιακό βιβλίο θα αντικαταστήσει ραγδαία το έντυπο και οι μεγάλοι εκδότες θα βρεθούν μπροστά στον κίνδυνο μιας επώδυνης πτώσης. Η BookExpo America, η μεγαλύτερη έκθεση βιβλίου στις ΗΠΑ, που πραγματοποιήθηκε το τετραήμερο 1-4 Μαΐου, πιστοποίησε ότι το ψηφιακό βιβλίο έπιασε, τουλάχιστον προς το παρόν, τα υψηλότερα ποσοστά του, εμφανίζοντας μια σταθεροποίηση που επιτρέπει στους αμερικανούς εκδότες και βιβλιοπώλες να αισιοδοξούν για το μέλλον τους.
Ο πρόεδρος των Αμερικανών Εκδοτών Oρεν Τάιχερ δήλωσε ότι οι ανεξάρτητοι εκδότες σημείωσαν αύξηση 8% των κερδών τους σε σύγκριση με το προηγούμενο έτος. Αυτό επιβεβαίωσε στο «Βήμα» και η αντιπρόεδρος της Ενωσης Αμερικανών Εκδοτών Τίνα Τζόρνταν (Φωτεινή Ιορδανοπούλου, Ελληνοαμερικανίδα δεύτερης γενιάς), η οποία σημείωσε ότι «παρά το γεγονός ότι μεγάλες αλυσίδες βιβλιοπωλείων κλείνουν, όπως τα Borders –που ήταν πλήγμα για τις πωλήσεις -, υπάρχει διάχυτη αισιοδοξία καθώς συνεχώς φυτρώνουν στις γειτονιές νέα, μικρά ανεξάρτητα βιβλιοπωλεία». Οι εκπρόσωποι της Ενωσης Ανεξάρτητων Βιβλιοπωλείων δήλωσαν ότι 65 νέα βιβλιοπωλεία προστέθηκαν στις δυνάμεις τους την τελευταία χρονιά.
Πορνογράφοι και ντίσκο βασίλισσες
Στην BookExpo America βρέθηκαν για τέσσερις ημέρες όλοι οι μεγάλοι εκδότες του αγγλοσαξονικού κόσμου για να μιλήσουν για το μέλλον των βιβλίων τους. Τριακόσιες χιλιάδες τίτλοι εκδίδονται κάθε χρόνο στις ΗΠΑ και ο τζίρος είναι τεράστιος για να αφήσει κανείς μια τέτοια γιγαντιαία αγορά στην τύχη ή στον ανταγωνισμό με την Amazon χωρίς να δώσει μάχη. Την έκθεση, η οποία είναι καθαρά εμπορική, επισκέφθηκαν 20.000 άνθρωποι που εκπροσωπούσαν αποκλειστικά εκδότες και βιβλιοπώλες.
Μόνο το Σάββατο ανοίγουν οι πόρτες της για να την επισκεφθούν βιβλιόφιλοι αναγνώστες που παίρνουν προσκλήσεις από τα βιβλιοπωλεία. Κυρίαρχοι είναι οι μεγάλοι εκδοτικοί οίκοι που εκδίδουν κυρίως βιβλία μαζικής κυκλοφορίας. Στην κεντρική είσοδο δεσπόζουν, κρεμασμένες από τον μεταλλικό κάναβο της οροφής, φωτογραφίες συγγραφέων μπεστ-σέλερ: της κρυφής πορνογράφου Σίλβια Ντέι, του συγγραφέα θρίλερ Μάικλ Κόνολι, του Αφγανοαμερικανού Χαλέντ Χοσεϊνί κ.ά., ενώ μεγάλες ουρές σχηματίζονται γύρω από μικρά γραφεία όπου κυρίες περασμένης ηλικίας υπογράφουν τα αισθηματικά τους, κυρίως, μυθιστορήματα για τις φαν του είδους.
Από την έκθεση απουσίασαν οι μεγάλοι μυθιστοριογράφοι που είναι αγαπητοί και στην Ευρώπη, όπως ο Ντε Λίλο, ο Φράζεν, ο Φόερ, η Νικόλ Κράους, ο Φίλιπ Ροθ κ.ά. Το ενδιαφέρον των επισκεπτών προσήλκυσαν και ονόματα από άλλους, εκτός βιβλίου, χώρους, όπως αυτό του πρώην μπασκετμπολίστα Καρίμ Τζαμπάρ για το πρώτο του βιβλίο, της ντίβας της ντίσκο Γκλόρια Γκέινορ, της ηθοποιού Τζουλιάν Μουρ για το παιδικό βιβλίο που έγραψε και του κωμικού Τζιμ Κάρεϊ για ένα εικονογραφημένο βιβλίο που εξέδωσε μόνος του.
Δεν έλειψαν οι συγγραφείς που υπόσχονται ευτυχία σε δέκα μαθήματα ή άλλοι, όπως ο Νιλ Γκέιμαν, που έδωσε μια διάλεξη με θέμα «γιατί η μυθοπλασία είναι επικίνδυνη». Είναι χαρακτηριστική η διαφήμιση των Penguin με τίτλο «Είμαστε ό,τι διαβάζεις» με δύο στοίβες βιβλία, εκ των οποίων η μία περιέχει κλασικούς, Ιλιάδα, Οδύσσεια, Σαίξπηρ, Οστιν, Κέρουακ, και η άλλη μπεστ-σελερίστες τύπου Τζον Γκρίζαμ, Σίλβια Ντέι κ.λπ.
Το Διαδίκτυο και το Μουσείο
Ο Κρίστοφερ Χάντσον, διευθυντής εκδόσεων του Μουσείου Μοντέρνας Τέχνης (ΜοΜΑ), τονίζει στο «Βήμα» ότι «το περιεχόμενο θα είναι πάντα αυτό που θα καθορίζει το εκδοτικό περιβάλλον. Οι πιο σοβαροί παραγωγοί», συμπληρώνει, «αναζητούν πάντα περιεχόμενο. Οι εκδόσεις του Διαδικτύου, ειδικά αυτές που περιέχουν εικόνες, δεν είναι ποιοτικές. Η Amazon και η Google δεν ενδιαφέρονται για την πιστότητα και την ποιότητα του περιεχομένου».
Η εκδοτική παραγωγή του δεν συναρτάται μόνο με τις εκθέσεις που πραγματοποιεί το ΜοΜΑ. Εκδίδει και ξεχωριστά βιβλία. Μάλιστα, ένα μεγάλο ποσοστό κερδών του Μουσείου προέρχεται από τις πωλήσεις δικαιωμάτων στο εξωτερικό. Μια ιδέα που θα μπορούσαν να αξιοποιήσουν και τα δικά μας μουσεία, που λάμπουν διά της απουσίας τους από τέτοιες εκθέσεις. Ο Χάντσον πιστεύει ότι το έντυπο βιβλίο είναι «πολύ σκληρό για να πεθάνει» καθώς μπορεί διαρκώς να ανανεώνεται αλλά και να παραμένει πάντα ελκυστικό.
Ως παράδειγμα φέρνει τα μεγάλα μπεστ-σέλερ του Μουσείου, όπως το κλασικό φωτογραφικό λεύκωμα του Γουόκερ Εβανς με φωτογραφίες από την ύφεση του ’30, το οποίο ανατυπώνεται συνεχώς από το 1938 με το ίδιο lay-out και έχει πουλήσει εκατοντάδες χιλιάδες αντίτυπα. Στην ερώτηση αν το Διαδίκτυο θα αντικαταστήσει ποτέ το Μουσείο, η απάντησή του είναι κατηγορηματική: «Ποτέ! Το να βλέπεις το εικαστικό έργο μπροστά σου δεν θα είναι ποτέ ίδιο με το να το βλέπεις σε μια κακέκτυπη φωτογραφία στο Διαδίκτυο».
Οι καιροί αλλάζουν
Ο Μάικλ Τζέικομπς, πρόεδρος και διευθύνων σύμβουλος των εκδόσεων Abrams (εκδοτικός οίκος μεγάλων λευκωμάτων και της παγκόσμιας επιτυχίας των 85 εκατομμυρίων της σειράς βιβλίων για παιδιά με ήρωα τον «σπασίκλα» του Τζεφ Κίνι –ελληνικά στις εκδόσεις Ψυχογιός), πιστεύει πως «ό,τι είναι τυπωμένο έχει κύρος», ενώ εκφράζει την αισιοδοξία του για τη σταθεροποίηση της σχέσης ψηφιακών και έντυπων βιβλίων. «Βέβαια», λέει, «το απώτερο μέλλον κανείς δεν το ξέρει. Η Ρωσία ή η Κίνα μπορεί να αλλάξουν την εικόνα του έντυπου κόσμου μερικά χρόνια αργότερα». Ο,τι όμως και να γίνει «το βιβλίο είναι ο τρόπος να διαδίδεις ιδέες» και αυτό θα χαρακτηρίζει πάντα τον άνθρωπο ανεξάρτητα από τη μορφή που θα έχει το βιβλίο, έντυπη ή ψηφιακή.
Ο Τζον Σάρτζεντ, διευθύνων σύμβουλος της MacMillan, σε δηλώσεις του προς ένα ακροατήριο βιβλιοπωλών υποστήριξε ότι αυτή η σταθεροποίηση της αγοράς μπορεί να γεμίζει αισιοδοξία, δεν μπορεί όμως να κρύψει τις αλλαγές που έρχονται. Η επικείμενη συγχώνευση των εκδόσεων Random και Penguin και οι φήμες για μια συγχώνευση μεταξύ των Simon & Schuster και HarperCollins ίσως αλλάξουν το τοπίο. «Ημουν πολύ πιο απαισιόδοξος πριν από έναν χρόνο από ό,τι είμαι τώρα» είπε ο Σάρτζεντ. «Αλλά η πραγματικότητα είναι ότι κάθε φορά που η εκδοτική βιομηχανία συγκεντρώνεται, υπάρχει ένα μείγμα καλών νέων που δεν αποκλείει και μια ανησυχία».
Η ψηφιακή εποχή δεν έχει σχηματιστεί πλήρως. Οσο αισιόδοξοι και αν είναι οι μικροί βιβλιοπώλες, δεν κατέχουν παρά ένα μικρό τμήμα της αγοράς του e-book και των tablets –το οποίο σήμερα ανέρχεται σε περίπου 20% των συνολικών πωλήσεων βιβλίων, κυρίως μέσω του Amazon (η μεγαλύτερη επιχείρηση λιανικής πώλησης της χώρας σήμερα). Η αλυσίδα Barnes & Noble Nook αγωνίζεται να κρατήσει τα ποσοστά στην αγορά δίνοντας τη μάχη με το δικό της e-reader, Nook.

Για πρώτη φορά ελληνικό περίπτερο
Η Ελλάδα βρέθηκε για πρώτη φορά με δικό της περίπτερο στην BookExpo America. Την ευθύνη για το περίπτερο είχε η Πανελλήνια Ομοσπονδία Εκδοτών Βιβλιοπωλών (ΠΟΕΒ) και η δραστήρια πρόεδρός της Αννυ Ραγιά των εκδόσεων Μέλισσα. Συμμετείχε και ο Αντώνης Καρατζάς του ειδικού ενδιαφέροντος εκδοτικού οίκου Νομική Βιβλιοθήκη εκπροσωπώντας τον Σύλλογο Εκδοτών Επιστημονικού Βιβλίου. Μεγάλη εντύπωση έκανε το γεγονός ότι πολλοί αμερικανοί χονδρέμποροι ζητούσαν να αγοράσουν ελληνικούς τίτλους όλων των κατηγοριών. Ρωτήσαμε αν τους ήθελαν για το ελληνόφωνο κοινό, αλλά οι περισσότεροι ήθελαν να πουλήσουν ελληνικά βιβλία σε βιβλιοθήκες ή πιθανόν για να ψηφιοποιηθούν σε ηλεκτρονικές βιβλιοθήκες. Παρά τις φιλόπονες προσπάθειες της προέδρου της ΠΟΕΒ, ήταν φανερό ότι χωρίς μακρόχρονο σχέδιο και οικονομική ενίσχυση η παρουσία της Ελλάδας σε τέτοιες εκθέσεις θα παραμένει περιθωριακή.
Το περίπτερο της Τουρκίας, που συμμετέχει σε όλες τις εκθέσεις με μακρόχρονο σχεδιασμό, διέθετε πλούσιο υλικό, τουριστικό – πληροφοριακό, εκδοτικό και συγγραφικό, με τις περισσότερες εκδόσεις στην αγγλική γλώσσα. Αντίθετα, στο ελληνικό περίπτερο μόλις πέντε έλληνες εκδότες διέθεταν καταλόγους στα αγγλικά, ενώ το ΤΑΠΑ, που θα έστελνε εκδόσεις και βιτρίνα με εκθέματα, δεν παρουσιάστηκε στην έκθεση λόγω οικονομικής στενότητας.
Είναι φανερό ότι απαιτείται μακρόχρονος σχεδιασμός της ελληνικής παρουσίας στο εξωτερικό και φυσικά πρέπει να εξευρεθεί το ποιος θα είναι ο μηχανισμός που θα τον επεξεργαστεί. Η αντιπρόεδρος των αμερικανών Εκδοτών Τίνα Τζόρνταν λέει: «Δεν είναι δυνατόν η Ελλάδα να μην έχει παρουσία στις διεθνείς εκθέσεις όταν για όλον τον κόσμο εκπροσωπεί τη μεγάλη παράδοση και όλοι περιμένουν από αυτήν μια ισχυρή παρουσία».

ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ