Η γοητεία της ίντριγκας

Η Μαντέλ έχει ως κύριο πρόσωπο και ήρωα του μυθιστορήματος τον Τόμας Κρόμγουελ (Κρέμιελ τον προσφωνεί η γαλλικής κουλτούρας βασίλισσα Αννα Μπολέιν). Ο Κρόμγουελ αναδεικνύεται ένας σκοτεινός νους που μεθά από την εξουσία και κρίνει αυστηρά τους άλλους, ενίοτε και τον εαυτό του. Η σχέση του με τον Ερρίκο Η’ είναι, θα λέγαμε σήμερα, σχέση win-win: και οι δύο κερδίζουν. Αλλά η σχέση του με την Αννα Μπολέιν κινείται στην κόψη του ξυραφιού. Υποτάσσεται σε αυτήν εξ ανάγκης, επειδή όμως προετοιμάζει ήδη το έδαφος για την επόμενη ερωμένη του Ερρίκου, την Τζέιν Σέιμουρ, διατηρεί απέναντί της μια στωικότητα. Η Αννα Μπολέιν τού λέει κάπου εμφατικά: «Μετά τη στέψη μου υπάρχει μια καινούργια Αγγλία που δεν μπορεί να ζήσει χωρίς εμένα» και εκείνος πικρόχολα συλλογιέται: «Οχι, κυρία μου, αν χρειαστεί, μπορώ να σας χωρίσω από την Ιστορία».

Ο Κρόμγουελ υπήρξε ο μεγάλος αντίπαλος του Τόμας Μουρ, έπραξε για τον βασιλιά ό,τι ο Μουρ τού αρνήθηκε. Βοήθησε να κηρυχθεί άκυρος ο γάμος του με την Αικατερίνη για να μπορέσει να παντρευτεί την Αννα. Η Ιστορία δικαίωσε τον Μουρ, αλλά η Μαντέλ έδωσε μια ελαφρά αναθεωρημένη εκδοχή του Κρόμγουελ. Βεβαίως και ο ίδιος εμφανίζεται στο βιβλίο της να έχει επίγνωση της ιστορικής θέσης του και του κακού χαρακτήρα του. Αναφερόμενος στην προσωπογραφία του που έχει ζωγραφίσει ο περίφημος ζωγράφος Χανς Χόλμπαϊν και που ο Κρόμγουελ δεν αποχωριζόταν ποτέ αναρωτιέται: «Χριστέ μου, μοιάζω με δολοφόνο». «Μα, δεν το ‘ξερες;» σχολιάζει ο γιος του Γκρέγκορι.

Η Μαντέλ θα κινηθεί επιδέξια ανάμεσα στις ιστορικές συμπληγάδες καθώς θα καταφέρει να συνταιριάσει τις προσωπικές ιστορίες δεκάδων προσώπων με το πολιτικό στίγμα της εποχής και τα ιστορικά δεδομένα.

Γιατί όμως ελκύει αυτό το μυθιστόρημα; Οι λόγοι είναι πολλοί. Πρώτον, επειδή η Μαντέλ ζωντανεύει την εποχή χωρίς να την προδίδει. Μπορεί να το δει αυτό κανείς ανάγλυφα στους ζωντανούς διαλόγους, οι οποίοι μοιάζουν σύγχρονοι, χωρίς αναχρονισμούς ή εξυπνακίστικες αναφορές στη συγκυρία. Χρησιμοποιεί σύγχρονη γλώσσα ώστε ο αναγνώστης να απολαμβάνει τη ροή των λέξεων και των νοημάτων τους, χωρίς όμως η γλώσσα αυτή να διαστρεβλώνει το ιστορικό πνεύμα και την κουλτούρα της εποχής του Ερρίκου Η’. Σε κάθε περίπτωση διαβάζεις ένα ιστορικό χρονικό σαν να εξελίσσεται σε παρόντα χρόνο.

Δεύτερον, καταφέρνει να κινεί πολλά πρόσωπα χωρίς να είναι καρικατούρες. Τα βασικά πρόσωπα του βιβλίου, τοποθετημένα στο ιστορικό τους περιβάλλον, διαθέτουν ζωντάνια, είναι γοητευτικά μέσα στις αντιφάσεις τους, κάνοντας τον αναγνώστη εναργή και αποστασιοποιημένο, καθώς δεν είναι εύκολο να ταυτιστεί ή να αντιπαθήσει τον έναν ή τον άλλον πρωταγωνιστή, ίδιον των κακών ιστορικών μυθιστορημάτων.

Τρίτον, διαθέτει χιούμορ, πράγμα που διαφαίνεται τόσο στις περιγραφές ή στους διαλόγους αλλά ακόμη περισσότερο όταν φανερώνει τις σκέψεις των ηρώων της. Τέταρτον, μένει πιστή στα γεγονότα, χωρίς όμως να τα «στεγνώνει». Στο επίμετρο του βιβλίου αναφέρει ότι γι’ αυτή την περίοδο έχουν γραφτεί εκατοντάδες βιβλία με διαφορετικές εκδοχές. Εχοντας μελετήσει αυτές τις διαφορετικές απόψεις γράφει ότι «δεν διεκδικώ κάποια αυθεντία, μια πρόταση κάνω στον αναγνώστη».

Τέλος –και κυριότερο -, το μυθιστόρημα της Μαντέλ είναι γραμμένο με μια γοητευτική γλώσσα που διακρίνεται τόσο στις περιγραφές των καταστάσεων των ηρώων της όσο και στις κινήσεις τους μέσα στο περιβάλλον. Για παράδειγμα, πόσο συχνά διαβάζεις την ακόλουθη περιγραφή εικόνας: η Αννα Μπολέιν λέει στις κυρίες επί των τιμών να την αφήσουν για λίγο μόνη. «Διατάζει τις γυναίκες να βγουν: μια κίνηση απότομη, ένα παιδί που φοβάται και κράζει. Δίχως να βιάζονται, σαν κοράκια, αναιδή αλλά μιας ράτσας νέας, σχεδόν μεταξένιας, οι γυναίκες ανασηκώνουν τις ουρές των φορεμάτων και φτερουγίζουν νωχελικά. Ξωπίσω μένουν οι φωνές τους, σταλμένες, θαρρείς, από τον ουρανό: κουτσομπολιά που κόπηκαν στη μέση, τα γνωστά κακαρίσματα, τα γέλια τους».

Αραγε τα Γεράκια είναι καλύτερο ή χειρότερο βιβλίο από το Γουλφ Χολ; Η κριτικός του «Guardian» Φράνσες Γουίλσον πιστεύει ότι μπορεί να μη σε εκπλήσσει όπως το Γουλφ Χολ αλλά είναι πιο σφικτό, πιο συμπαγές και αφοσιωμένο στην υπόθεση Κρόμγουελ. Αντιθέτως, η κριτικός του «New Yorker» Λαρίσα Μακ Φάρκουαρ πιστεύει ότι η Μαντέλ τόλμησε να κάνει κάτι περισσότερο πηγαίνοντας παραπέρα. Οπως έγραψε, οι περισσότεροι συγγραφείς έπειτα από ένα επιτυχημένο βιβλίο δεν αλλάζουν το στυλ τους φοβούμενοι μήπως χάσουν τους θαυμαστές τους. Η Μαντέλ επέλεξε έναν δύσκολο δρόμο: να γράψει ένα διαφορετικό βιβλίο που διαβάζεται αυτόνομα και έχει άλλη χροιά.

Η γνώμη μου είναι ότι το δεύτερο βιβλίο εξελίσσει το πρώτο, όχι μόνο στη διαδοχή των ιστορικών γεγονότων αλλά και στην παραπέρα διαμόρφωση των βασικών προσώπων-χαρακτήρων, κυρίως του Τόμας Κρόμγουελ και των ανθρώπων της αυλής των Τυδώρ. Το κυνικό πρόσωπο της εξουσίας βρίσκει την πλήρη έκφρασή του στον χαρακτήρα του Κρόμγουελ, ενώ περίτεχνες είναι οι γεμάτες πτυχώσεις περιγραφές της ίντριγκας, ερωτικής και πολιτικής, η οποία διαμορφώνει τον κόσμο που περιτριγυρίζει τον Ερρίκο Η’.