ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΝΟΛΛΑΣ
Το ταξίδι στην Ελλάδα
Εκδόσεις Ικαρος, 2013,
σελ. 184, τιμή 14 ευρώ

Οταν τον Μάιο του 1963 ο Γρηγόρης Λαμπράκης θα πέσει νεκρός κάτω από τους τροχούς του δολοφονικού τρίκυκλου των Εμμανουηλίδη και Γκοτζαμάνη, η Ελλάδα θα απέχει ήδη μία δεκαπενταετία από τη λήξη του Εμφυλίου. Με τη διαφορά ότι ο Εμφύλιος θα τείνει σε αυτή τη φάση να μετατραπεί σε φάντασμα της καθημερινότητας, σε μια παθολογία ανιχνεύσιμη στα πιο διαφορετικά επίπεδα της κοινωνίας.

Σε μια τέτοια κοινωνία θα επιστρέψει λίγο μετά τη δολοφονία του Λαμπράκη ο Αρίστος Καραμπίνης, ο οποίος μολονότι δουλεύει στη λαχαναγορά του Μονάχου, έχοντας εγκαταλείψει από καιρό τις σπουδές του, δεν λέει να υποστείλει και τις καλλιτεχνικές φιλοδοξίες του –να γίνει ποιητής ή ζωγράφος. Ο Αρίστος θα φέρει από το Μόναχο στη Θεσσαλονίκη μια γυναίκα που άρχισε να εργάζεται στη γερμανική βιομηχανία επί ναζισμού και τώρα υποφέρει από παράνοια. Η γυναίκα θα εξαφανιστεί άμα τη αφίξει τους στην Ελλάδα και η αναζήτησή της θα οδηγήσει τον Αρίστο στα άδυτα του εμφυλιακού παρελθόντος: ένα παρελθόν το οποίο έχει καταλάβει καθ’ ολοκληρίαν το παρόν και αντιστρατεύεται σθεναρά το οποιοδήποτε διαφορετικό μέλλον.
Με το Ταξίδι στην Ελλάδα ο Δημήτρης Νόλλας μοιάζει να βάζει τέλος στην ανάπαυλα την οποία υπαινισσόταν η περυσινή συλλογή διηγημάτων του με τίτλο Στον τόπο. Αν εκεί εμφανιζόταν ένας υπαινιγμός για τη δυνατότητα μιας κοινότητας στοιχειώδους αλληλεγγύης, με το ανά χείρας μυθιστόρημά του επιστρέφουμε στην κατακερματισμένη και βαθιά διαβρωμένη συλλογικότητα των προηγούμενων βιβλίων του.
Ο Αρίστος θα συναντήσει στον τόπο της γενέτειράς του μια σωστή κόλαση: η οικογένειά του θα προσπαθήσει να βάλει χέρι στην περιουσία του σε αγαστή συνεργασία με τα τοκογλυφικά κυκλώματα, η Αστυνομία θα τον απειλήσει με στέρηση διαβατηρίου αν δεν της δώσει πληροφορίες για τις αριστερές παρέες του στο Μόναχο και η γυναίκα, την οποία ψάχνει, θα περιγελάσει όλες τις φιλοδοξίες που είχε την απρονοησία να εκθρέψει για τον γενέθλιο τόπο του. Και όταν όμως ο Καραμπίνης θα φθάσει στην καρδιά του Εμφυλίου μέσω της παρακολούθησης των περιπετειών του Αποστόλη, η πραγματικότητα δεν θα αλλάξει. Οι άνθρωποι θα σφαγιαστούν για ένα αδειανό πουκάμισο και το μόνο που θα επικρατήσει στην καρδιά όσων γλιτώσουν θα είναι ο εκμηδενισμός: πολιτικός, κοινωνικός, ηθικός και υπαρξιακός.
Γράφοντας το εκτενέστερο και ταυτοχρόνως το εντελέστερο μυθιστόρημά του, ο Νόλλας αρχίζει και ολοκληρώνει την ιστορία του εν κινήσει: στην αμαξοστοιχία που πηγαίνει πρώτα από Μόναχο προς Θεσσαλονίκη και ύστερα από Θεσσαλονίκη προς Μόναχο. Ολη η υπόλοιπη πλοκή θα φυλακιστεί στην αγκύλη του ενδιάμεσου διαστήματος: το ταξίδι του Αρίστου στην Ελλάδα δεν θα είναι τίποτε παραπάνω από μια προσωρινή παρένθεση, από μια κατάσταση που θα παρεμβληθεί μεταξύ δύο σιδηροδρομικών διαδρομών για να τελειώσει με την επιστροφή στη Γερμανία –όταν θα έχει χαθεί κάθε ελπίδα και απαντοχή για την Ελλάδα.
Με ένα υφαντό κειμενικών παραπομπών (από βιβλικά και αρχαιογνωστικά χωρία, λαϊκά τραγούδια, Σεφέρη και Πεντζίκη ως Βασίλη Βασιλικό και Γιώργο Σκαμπαρδώνη), ο Νόλλας στήνει μια εμβληματική σκηνή που θα διαρρήξει τον ιστορικό χρόνο του μυθιστορήματος για να προβάλει μέσα από μια νοσηρά σαγηνευτική ατμόσφαιρα τη διαχρονική επιβίωση του αριβισμού, της συναλλαγής και της διαφθοράς.
Πρόκειται για την κάθοδο στην αμαρτωλή «Βομβάη», ένα ζοφερό κέντρο διασκέδασης, όπου θα αποκαλυφθεί ό,τι θα παραμείνει διά βίου κρυφό στον επάνω κόσμο –τον κόσμο της κοστουμαρισμένης αξιοπρέπειας. Η «Βομβάη» θα χαράξει τα σύνορα του ελληνικού τοπίου και θα αποτελέσει τη μοναδική εγγύηση για τη συνέχειά του. Εξαιρετικά πικρό το συμπέρασμα, αλλά σκοπός της λογοτεχνίας δεν είναι να μας βοηθήσει να καταπιούμε την κάμηλο. Πολλώ δε μάλλον όταν έχουμε να κάνουμε με έναν συγγραφέα της τάξης του Νόλλα.

ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ