ΜΑΡΓΑΡΙΤΑ ΔΡΙΤΣΑ
Εμμανουήλ Ι. Τσουδερός, (1882-1956).
Κεντρικός Τραπεζίτης και Πολιτικός
Εκδόσεις Τράπεζας της Ελλάδος, 2013,
σελ. 442, τιμή 20 ευρώ

Οι βιογραφίες και μάλιστα οικονομικών ή πολιτικών προσώπων δεν είναι κάτι συνηθισμένο στην ελληνική βιβλιογραφία, αναντίστοιχα προς ό,τι συμβαίνει στον δυτικό κόσμο, όπου οι βιογραφίες και οι αυτοβιογραφίες προκαλούν μεγάλο ενδιαφέρον και επηρεάζουν την κοινή γνώμη, αλλά και τις έρευνες. Η κυρία Μαργαρίτα Δρίτσα, καθηγήτρια Οικονομικής Ιστορίας, συνέταξε τη βιογραφία του Εμμανουήλ Τσουδερού, που για εμάς σήμερα έχει μια αναπάντεχη αναλογία με την παρούσα κρίση.

Ο Εμμανουήλ Τσουδερός, γόνος της Κρήτης, συνδέθηκε με την Τράπεζα της Ελλάδος από την ίδρυσή της, γι’ αυτό και η βιογραφία του μπορεί να ενταχθεί στο corpus των ελάχιστων βιβλίων που έχουμε για την ιστορία της ελληνικής κεντρικής τράπεζας. Οι μόνες γνωστές ιστορίες είναι αυτή που συνέγραψε ο πεζογράφος Ηλίας Βενέζης με τίτλο Το χρονικόν της Τραπέζης της Ελλάδος, έργο του 1955, το οποίο βασίστηκε και σε προφορικές μαρτυρίες και σημειώματα του ίδιου του Τσουδερού, και το επίτομο Τα πρώτα πενήντα χρόνια της Τραπέζης της Ελλάδος, 1928-1978, βασισμένο στα εσωτερικά αρχεία της τράπεζας.
Η βιογραφία του Τσουδερού χωρίζεται σε τρία ευκρινή ιστορικά μέρη. Το πρώτο αναφέρεται στα χρόνια που έζησε στην Κρήτη, στα ταξίδια του στο εξωτερικό, στην επιστροφή και συμμετοχή του στις ελληνικές κυβερνήσεις, στην εμπλοκή του στα ζητήματα του διακανονισμού των πολεμικών χρεών με τη Βρετανία και του ελληνικού εξωτερικού χρέους, και στον διορισμό του ως υποδιοικητή της Τράπεζας της Ελλάδος.
Το δεύτερο μέρος περιλαμβάνει την περίοδο της νομισματικής σταθεροποίησης, όπου ως διοικητής πια της ΤτΕ αντιμετώπισε τη διεθνή οικονομική κρίση όσο και τις επιθέσεις εναντίον του Ιδρύματος, το οποίο και εκσυγχρόνισε. Η απομάκρυνσή του από την τράπεζα και ο εκτοπισμός του από τον Μεταξά τερματίζουν αυτή την περίοδο, που είναι και η πιο σημαντική στη βιογραφία του.
Το τρίτο μέρος αφορά την επάνοδό του στην πολιτική, περιλαμβάνει τη δράση του κατά τη διάρκεια και μετά το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, όταν, ως πρωθυπουργός της νόμιμης κυβέρνησης στο εξωτερικό, χειρίστηκε μεταξύ άλλων τη διάσωση του χρυσού της ΤτΕ, τις σχέσεις με τους συμμάχους, κυρίως τους Βρετανούς με τους οποίους θα έχει ταραγμένες σχέσεις.
«Συντηρητικός σοσιαλιστής»


Η συγγραφέας στέκεται ιδιαίτερα στον Μεσοπόλεμο μελετώντας τη στάση του Εμμ. Τσουδερού σε διάφορα κρισιακά ζητήματα που τον ανάγκασαν να διαφοροποιηθεί από τους συγκαιρινούς του. Για παράδειγμα, ο Τσουδερός έβλεπε τους μικρασιάτες πρόσφυγες ως ανανεωτική δύναμη, σε αντίθεση με άλλους παράγοντες της εποχής του, και η Ιστορία τον δικαίωσε.
Για τις απόψεις του θα συγκρουστεί πολλές φορές και με διάφορες εξουσίες. Με τους βασιλείς Παύλο και Φρειδερίκη που τον ήθελαν κομματάρχη τους, με την Αμερικανική Οικονομική Αποστολή που τον θεωρούσε, κακώς, πληθωριστή, με τους Βρετανούς για τις σκευωρίες τους κ.λπ. Θα διαφωνήσει ακόμη και με τον ομοϊδεάτη του Ελ. Βενιζέλο, με τους εκπροσώπους των ανταγωνιστικών τραπεζών, με ορισμένα στελέχη του Λαϊκού Κόμματος για να υπερασπιστεί την αναγκαιότητα της ύπαρξης κεντρικής τράπεζας.
Οι αναλογίες με το σήμερα τις οποίες σημειώνει η συγγραφέας βρίσκονται στην ύφεση και στην ανεργία που βιώνουμε μετά το 2010 και που επιτάσσουν θεσμικές και δομικές αλλαγές. Ομοίως, η λειτουργία της Τράπεζας της Ελλάδος την περίοδο του Μεσοπολέμου εντάχθηκε στις προσπάθειες του Τσουδερού για θεσμικό εκσυγχρονισμό και εξυγίανση των δημοσιονομικών μεγεθών, έτσι ώστε να εξασφαλιστεί και πάλι η εθνική αξιοπιστία και να βγει η χώρα από την κρίση. Ετσι και τότε η πολιτική ηγεσία έδειχνε εγκλωβισμένη σε στενά πολιτικά και κομματικά συμφέροντα και οι πολιτικοί εκπρόσωποι αδυνατούσαν να αναζητήσουν την υπέρβαση και να κινηθούν προς όφελος του κοινωνικού συνόλου.
Η βιογραφία που μας παρέδωσε η κυρία Μαργαρίτα Δρίτσα φανερώνει και την προσωπικότητα του βιογραφούμενου, έτσι όπως αυτή συντίθεται από πολλές μικρές ψηφίδες, τόσο της έντονης πολιτικής όσο και της προσωπικής του ζωής, παρ’ όλο που αυτές οι δύο έμοιαζαν μερικές φορές να μην επικοινωνούν. Ο Τσουδερός πορεύθηκε με τον Βενιζέλο και ενστερνίστηκε πολλές από τις αρχές και πρωτοβουλίες του. Αλλά αυτός, αντίθετα με τον Εθνάρχη, που ήταν εξωστρεφής και ριψοκίνδυνος, ήταν εσωστρεφής, προσεκτικός στις κινήσεις του και ορισμένες φορές έδειχνε αναποφάσιστος, ίσως επειδή πολλές φορές προσπάθησε να λειτουργήσει ως ισορροπιστής και ενδιάμεσος μεταξύ αντιτιθέμενων πολιτικών.
Αν και εμπνεόταν από τις εκσυγχρονιστικές αρχές, εν τούτοις δεν τις υποστήριζε σε εκείνες τις περιπτώσεις που παρέβαιναν τον αυστηρό αξιακό του κώδικα. Ο Εμμανουήλ Τσουδερός πολιτεύθηκε και έζησε ως ένας σοβαρός αστός, γι’ αυτό και η βιογράφος του, θέλοντας να τονίσει τις κοινωνικές του ευαισθησίες, τον χαρακτηρίζει «συντηρητικό σοσιαλιστή». Η δημόσια εικόνα του δεν έχει κάτι εντυπωσιακό: μάλλον άχρωμη, έκρυβε τον εσωτερικό δυναμισμό του και την πίστη του στις δυνάμεις του εκσυγχρονισμού.
Ο Τσουδερός για τις επενδύσεις
«Πιστεύω ότι μόνον διά του ξένου κεφαλαίου δύναται ν’ αναπτυχθή πλουτολογικώς η χώρα. Διότι ου μόνον μας λείπουν τα προς τούτο αναγκαία κεφάλαια, αλλά προ παντός διότι δεν έχομεν κατάλληλον τεχνικόν προσωπικόν και τα μηχανικά μέσα. Εν τούτοις η αθρόα εκχώρησις των επιχειρήσεων τούτων, αι οποίαι μέχρις ου καταστούν παραγωγικαί απαιτούν δαπάνας διά την υπηρεσίαν των χορηγουμένων δανείων, δεν είναι έργον συνετής οικονομικής πολιτικής. Ιδέτε τι κοστίζουν ήδη τα δάνεια της Ούλεν, των σιδηροδρόμων, των αποξηράνσεων, των τηλεφώνων κτλ. Προσετέθη εξ αφορμής αυτών εις τον προϋπολογισμόν βάρος αισθητόν, αρκετόν ήδη ώστε να χρειάζεται «διάλειμμα» διά να ετοιμασθώμεν διά τας δαπάνας νέων εν τω μέλλοντι παραχωρήσεων. Βλέπετε αυτή είναι η δυσμενής άποψις των υποθέσεων αυτών. Εάν επί εν έτος σταματήσωμεν, εάν τας νέας επιχειρήσεις που θα παρουσιασθούν τας συζητήσωμεν μετά προσοχής και υπό το φως των οικονομικών μας δυνάμεων, εστέ βέβαιος ότι θα είναι τούτο προς το συμφέρον και της εθνικής οικονομίας αλλά και του τόπου από απόψεως πολιτικής. Εις στιγμάς οικονομικών δυσχερειών ενός τόπου, δεν συμφέρει να υπάρχουν πολλά ξένα συμφέροντα, τα οποία ποίος δύναται προΐδη τίνας αξιώσεις θα επιδιώξουν εν περιπτώσει αποβλέπτων εμποδίων».
(Απόσπασμα εμπιστευτικής επιστολής του Εμμ. Τσουδερού προς τον δικτάτορα Θεόδωρο Πάγκαλο την 4η Ιουλίου 1926. Δημοδιεύθηκε στο βιβλίο του Θ. Βερέμη «Οικονομία και δικτατορία», 1982)

ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ