Μοναχικός λύκος, ηλεκτρικός άγγελος

JEAN ECHENOZ
Αστραπές
Μετάφραση Αχιλλέας Κυριακίδης,
Εκδόσεις Πόλις, 2013,
σελ. 152, τιμή 14 ευρώ

Το 2006 η κροατική κυβέρνηση γιόρτασε τα 150 χρόνια από τη γέννηση του μεγάλου «τέκνου» της χώρας Νικόλα Τέσλα. Εκτοτε ξέσπασε καβγάς ανάμεσα στους Σέρβους και στους Κροάτες: ποια ήταν η εθνικότητα του κορυφαίου φυσικού και εφευρέτη; Ο Τέσλα γεννήθηκε το 1856 στο χωριό Σμίλιαν της περιοχής Λίκα, το οποίο σήμερα ανήκει στην Κροατία. Τότε όμως δεν υπήρχε κροατικό κράτος.

Η περιοχή ανήκε στην Αυστροουγγρική Αυτοκρατορία. Και ο πατέρας του Τέσλα ήταν ορθόδοξος ιερέας, τουτέστιν Σέρβος. Σερβικής καταγωγής ήταν και η μητέρα του, που προερχόταν επίσης από οικογένεια του ορθόδοξου κλήρου. Γι’ αυτό άλλωστε στον Γιουγκοσλαβικό Πόλεμο κροάτες εθνικιστές γκρέμισαν έναν από τους ανδριάντες του.

Ευτυχώς, ο Ζαν Εσνόζ δεν ασχολείται με αυτά στο βιβλίο του Αστραπές (εκδόσεις Πόλις), αλλά μας δίνει με ενάργεια και μέσω της γοητευτικής γραφής του το πορτρέτο του Τέσλα, μιας από τις πλέον ιδιότυπες φυσιογνωμίες της επιστήμης, που, καθώς λέγεται, «εφηύρε τον 20ό αιώνα».

Το βιβλίο του Εσνόζ είναι το τελευταίο μιας τριλογίας του αφιερωμένης σε τρία «μαύρα πρόβατα» του 20ού αιώνα: τον συνθέτη Μoρίς Ραβέλ, που πέθανε άρρωστος, τον θρυλικό δρομέα Εμίλ Ζάτοπεκ, ο οποίος έπεσε σε δυσμένεια, και τον Νικόλα Τέσλα, που το τεράστιο επιστημονικό έργο του παρέμεινε για πολλά χρόνια μετά τον θάνατό του στην αφάνεια –αν και το 1940, τρία χρόνια προτού πεθάνει, δικαιώθηκε και επισήμως στο ότι η εκπομπή και η λήψη ραδιοκυμάτων δεν ήταν εφεύρεση του Μαρκόνι αλλά δική του.

Ο Τέσλα ήταν μονήρης και ιδιότροπος. Ευφάνταστος, οραματικός αλλά και με πρακτικό πνεύμα, απεχθανόταν τις κοινωνικότητες. Δεν ήταν μισάνθρωπος, ήταν μοναχικός λύκος. Γι’ αυτό και δεν ένιωθε καλά παρά μόνο στο εργαστήριό του. Επασχε ακόμη από μικροβιοφοβία –και ας λάτρευε τα περιστέρια, που δεν είναι από τα καθαρότερα πτηνά. Τα περιποιούνταν, τα γιάτρευε όταν μπορούσε, είχε αναπτύξει μια ιδιότυπη, σχεδόν ερωτική σχέση μαζί τους.

Εζησε τα περισσότερα χρόνια της ζωής του στις ΗΠΑ, τη χώρα των εφευρετών –εκείνη την εποχή τουλάχιστον. Συνεργάστηκε στην αρχή με τον Εντισον αλλά σύντομα συγκρούστηκε μαζί του, όταν ανακάλυψε το εναλλασσόμενο ρεύμα (ο Εντισον ήταν υπέρ του συνεχούς), εφεύρεση που σήμανε πραγματική επανάσταση στην επιστήμη και στη βιομηχανία, από την οποία όμως πλούτισαν άλλοι.

Τον κατηγόρησαν ότι ασχολούνταν με «μυστικιστικά πειράματα». Αποδείχθηκε ωστόσο ότι τα πειράματα αυτά είχαν πραγματική βάση και θα απέβαιναν καταλυτικά σε τομείς της εφηρμοσμένης επιστήμης, όπως η Ρομποτική και οι ηλεκτρονικοί υπολογιστές. Πολλές από τις 1.700 εφευρέσεις του Τέσλα δεν εφαρμόστηκαν, αλλά καμία από τις θεωρίες του δεν αποδείχθηκε λανθασμένη ή ανεφάρμοστη. Ακόμη και σήμερα πολλά από τα επιστημονικά πεδία που υπέδειξε και περιέγραψε παραμένουν ανοιχτά και ανεξερεύνητα.

Ο Εσνόζ μάς δίνει ένα ψυχογράφημα –σε ελαφρούς τόνους αλλά με πικρό χιούμορ –του Τέσλα. Αυτό που διαπιστώνει κανείς από τις πρώτες ακόμη σελίδες είναι ότι ο συγγραφέας βλέπει στο πρόσωπο του πρωταγωνιστή του, που του έχει δώσει το όνομα Γκρέγκορ, την πλήρη ταύτιση ανθρώπου και επιστήμονα. Ο πρώτος υπάρχει χάρη στον δεύτερο. Τη ζωή του Τέσλα την όριζαν οι αναζητήσεις του. Πήγαινε εκεί όπου τον οδηγούσε η ιδιοφυΐα του –και με την έννοια αυτή οι γύρω του ήταν σαν να μην υπήρχαν. Δεν ήταν ούτε τσιγκούνης ούτε γενναιόδωρος. Ηταν σπάταλος δηλαδή, τουτέστιν τα χρήματα δεν σήμαιναν τίποτε για τον ίδιο. Χάρισε στον Γουεστινγκχάουζ τα ιλιγγιώδη ποσά που του όφειλε ο τελευταίος μόνο και μόνο επειδή ήταν εκείνος που τον πίστεψε και του στάθηκε αρωγός έπειτα από τη σύγκρουσή του με τον Εντισον.

Ο Εσνόζ δεν έχει και την καλύτερη ιδέα για τον Εντισον, τον οποίο παρουσιάζει φιλοχρήματο και σφετεριστή ξένων ιδεών. Ο «πρακτικός» Εντισον είναι το αντίθετο του οραματικού Τέσλα. Επιπλέον παρουσιάζεται εκμεταλλευτής και ραδιούργος.

Ο αναγνώστης ολοκληρώνοντας το βιβλίο αναρωτιέται βεβαίως αν στην πραγματική ζωή ο Τέσλα ήταν όσο αξιολύπητος παρουσιάζεται από τον Εσνόζ και αν πράγματι υπήρξε «κακός» χαρακτήρας. Φυσικά, όταν μεταβαίνουμε στο πεδίο της ιδιοφυΐας, οι χαρακτηρισμοί αυτοί από ένα σημείο και έπειτα δεν έχουν σημασία. Σίγουρα δεν θα είχαν για τον ίδιο τον Τέσλα που, καθώς διαπιστώνει κανείς από τις φωτογραφίες του, ήταν όμορφος και ασκούσε μεγάλη γοητεία στις κυρίες.