ΗΛΙΑΣ ΚΟΥΛΟΥΚΟΥΝΤΗΣ
Η συνωμοσία της Αμοργού
Μετάφραση Κατερίνα Σχινά
Εκδόσεις Πατάκη, 2012,
σελ. 299, τιμή 11,50 ευρώ

Η βελόνα στο κοντέρ έδειχνε 170 χλμ. και το τιμόνι έτρεμε στα χέρια του οδηγού. Μέσα σε μια Porsche 912 που κόστισε 4.500 δολάριααντηχούσε η μουσική του Μίκη Θεοδωράκη: «Ανάθεμα την ώρα, / κατάρα τη στιγμή, / σκότωσαν οι φασίστες / το γελαστό παιδί». Το νιόπαντρο ζευγάρι που ταξίδευε οδικώς από το Λονδίνο προς τη χουντοκρατούμενη Ελλάδα –εκείνη την άνοιξη του 1969 η ταινία «Ζ» του Κώστα Γαβρά παιζόταν στους κινηματογράφους όλης της Ευρώπης –ήταν ο επαναστατημένος γιος ενός εφοπλιστή (με σπουδές στο Χάρβαρντ και λογοτεχνικές ανησυχίες) και η όμορφη κόρη ενός εκτοπισμένου κεντροαριστερού πολιτικού.

Ο Γιώργος Μυλωνάς (1919-1998) υπήρξε, μεταξύ άλλων, υπουργός Παιδείας στην τελευταία δημοκρατικά εκλεγμένη κυβέρνηση της Ενώσεως Κέντρου υπό τον Γεώργιο Παπανδρέου. Ηταν το αγαπημένο παιδί, ο «καλός γιος» του «Γέρου της Δημοκρατίας». Εύκολα μπορούμε να καταλάβουμε ποιος ήταν ο «κακός γιος», που (ετύγχανε πραγματικός και) λειτουργούσε «σαν ανατολίτης προύχοντας».
Ωστόσο «δεν ήταν κάπως παράταιρη εκείνη η μουσική υπόκρουση μέσα σε ένα τέτοιο αυτοκίνητο;» ρωτώ τον Ηλία Κουλουκουντή. «Μπορείτε να την πείτε και ανώμαλη» μου απαντά γελώντας, «αλλά αυτές τις προκαταλήψεις και τις βίωσα και τις ξεπέρασα. Προτού παντρευτώ πάντως οδηγούσα έναVolkswagen».
Με τη σύζυγό του Ελένη Μυλωνά γνωρίστηκαν το 1967 σε έναν κύκλο αντιφρονούντων της Διασποράς, στο σπίτι του δημοσιογράφου Σπυρίδωνος Γρανίτσα στη Νέα Υόρκη. Ηταν η εποχή που ο Κουλουκουντής είτε έγραφε έναν λόγο κατά του βασιλιά για λογαριασμό της Μελίνας Μερκούρη είτε αρθρογραφούσε στους «NewYorkTimes» καταγγέλλοντας το καθεστώς των Αθηνών –«δεν έχετε λοιπόν κανέναν έλεγχο πάνω στον γιο σας;» είπε στον πατέρα του ένας λιμενάρχης.
Θρίλερ στις Κυκλάδες


Με τη γυναίκα του παντρεύτηκαν στις 5 Ιουνίου 1968, ημέρα της δολοφονίας του γερουσιαστή Ρόμπερτ Κένεντι, πρωτεργάτη του αντιπολεμικού κινήματος στις ΗΠΑ. Ο γάμος τους διήρκεσε μία επταετία, όσο και η δικτατορία των συνταγματαρχών στην Ελλάδα. Συναντηθήκαμε τις προάλλες στο ξενοδοχείο του στο κέντρο της πρωτεύουσας προτού μεταβεί στο Πισκοπιό της Σύρου, τον προγονικό του τόπο, για να φροντίσει το χωράφι του.
Το βιβλίο του Η συνωμοσία της Αμοργού είναι η προσωπική του (γραμμένη σαν μυθιστόρημα) μαρτυρία για την επιτυχημένη διάσωση του εξόριστου πεθερού του από το ομώνυμο κυκλαδίτικο νησί με ένα βενζινοκίνητο κρουαζιερόπλοιο εννέα μέτρων. Η αποστολή προετοιμάστηκε στη Ρώμη και ξεκίνησε από την Κέρκυρα –βοήθησε εν μέρει και ο γνωστός τροτσκιστής μπαλαντέρ Μιχάλης Ν. Ράπτης ή «Πάμπλο».
Το «Lady R» με την ανοιχτή πρύμνη διέσχισε αρχικά το Ιόνιο, πέρασε τον Ισθμό της Κορίνθου και έπειτα διέπλευσε τη μικρή Πολυνησία του Αιγαίου πελάγους για να φθάσει στον προορισμό του με τουριστικές (υποτίθεται) προθέσεις. Η επιχείρηση, την οποία ο Κουλουκουντής χρηματοδότησε, ενορχήστρωσε και διεκπεραίωσε με πλαστά διαβατήρια –μια ιδέα που ανήκε στον Κωνσταντίνο Μητσοτάκη! –και με την πολύτιμη βοήθεια μιας ομάδας ιταλών εθελοντών, έγινε ένα φθινοπωριάτικο βράδυ που η θάλασσα ήταν γαληνεμένη αλλά η αγωνία άγγιζε το απόγειό της.
Η συγκεκριμένη σωστική ομάδα μάλιστα είχε προετοιμαστεί προκειμένου να φυγαδεύσει τον Χρήστο Σαρτζετάκη –ήταν μια ιδέα για ένα «αποκλειστικό» ρεπορτάζ της ιταλικής εφημερίδας «Espresso» η οποία δεν ευοδώθηκε καθώς ο μετέπειτα Πρόεδρος της Ελληνικής Δημοκρατίας δεν σκόπευε να εγκαταλείψει τη χώρα. «Εγώ είχα έναν άνθρωπο να σώσω αλλά δεν είχα πλοίο, εκείνοι είχαν το πλοίο αλλά ο άνθρωπός τους δεν ήθελε να φύγει» εξηγεί ο Κουλουκουντής.
Τα δακρυγόνα της Αποστασίας


Ο Μυλωνάς, προοδευτικός και ο «πιο δυτικός» μεταξύ των συναδέλφων του, απελευθερώθηκε ύστερα από 14 μήνες και κατέφυγε στην Ελβετία μέσω Τουρκίας. Το σχέδιο είχε οργανωθεί στη Γενεύη, όπου ο Τζιμ και η Μαρία Μπέκετ είχαν στήσει ένα παράνομο δίκτυο διαφυγής για αντιστασιακούς που εκτεινόταν σε ολόκληρο το πολιτικό φάσμα. «Μου άρεσε που ήταν προσανατολισμένοι στα ανθρώπινα δικαιώματα, μου ταίριαζε αυτό. Το ερώτημα συνήθως ήταν με ποιον είσαι και όχι τι αξίες υπερασπίζεσαι. Εγώ σκεφτόμουν πάντα το δεύτερο» υπογραμμίζει ο Κουλουκουντής. «Ημουν και εγώ αντιφρονών, όχι γνωστός βέβαια, αλλά τη χούντα δεν την αποδεχόμουν. Δεν μπορούσα με τίποτε να ανεχθώ ένα τέτοιο καθεστώς να είναι βάρος και να δυσφημεί ένα ολόκληρο έθνος». Οι πολιτικές απόψεις του δεν γίνονταν αποδεκτές από τον συντηρητικό κύκλο στον οποίο μεγάλωσε. Αλλωστε εκείνη την εποχή οι εφοπλιστές θεωρούσαν τον Ανδρέα Παπανδρέου έναν ακροαριστερό «Αντίχριστο», ανατρίχιαζαν στην προοπτική να αναλάβει την εξουσία, «νόμιζαν ότι θα γίνουμε Μέση Ανατολή» και γι’ αυτό υποστήριζαν την «επανάσταση» της 21ης Απριλίου.
Ενα βράδυ, κατά το ταραχώδες καλοκαίρι της Αποστασίας του 1965, ο Κουλουκουντής, αφού δείπνησε στην οδό Νεοφύτου Δούκα στο Κολωνάκι –στο σπίτι του θείου του Γιάννη ο οποίος κακολογούσε τον Ανδρέα Παπανδρέου –εν συνεχεία κατέβηκε στην πλατεία Ομονοίας για να διαδηλώσει κατά της κυβέρνησης του Γεωργίου Αθανασιάδη-Νόβα την οποία είχε διορίσει το Παλάτι. «Τότε για πρώτη φορά στη ζωή μου μύρισα δακρυγόνο» λέει.
Επιπλέον ο ίδιος ήθελε να γίνει συγγραφέας, με αυτή την προοπτική ξεκίνησε. «Ημουν αντίθετος στον πόλεμο στο Βιετνάμ από πολύ νωρίς, αλλά δεν έβρισκα τον τρόπο να εκφράσω αυτή την αντίθεση. Εμένα δεν μου άρεσαν τα πλήθη, οι πορείες διαμαρτυρίας. Αρχισα να σκέφτομαι ότι θέλω να γράψω ένα βιβλίο για την αντίσταση. Στα πρώτα χρόνια της δικτατορίας έψαξα για το υλικό, για ανθρώπους που θα μπορούσαν να μου μιλήσουν, αλλά μετά και τη σύλληψη των «31» γύρω από τον Θεοδωράκη τίποτε από αυτά δεν βρήκα. Οδηγήθηκα έτσι στο να δημιουργήσω μέσα στο μυαλό μου μια πλοκή, ένα σενάριο αμφισβήτησης που θα άλλαζε τα πράγματα. Επιπλέον έβρισκα προοδευτικά σε αυτό τη χαρά που μου προσέφεραν οι επινοήσεις της γραφής».
Ανδρέας, Μητσοτάκης και Μυλωνάς


«Μπορείτε να πείτε ότι ήμουν πολύ φιλόδοξος, αλλά στόχος μου ήταν να δημιουργηθεί ένας συνασπισμός των αντιδικτατορικών δυνάμεων, μια πολιτική συμμαχία που θα υποκαθιστούσε τη χούντα –δεν με ενδιέφεραν πολύ οι ιδεολογικές συγκρούσεις» λέει ο Ηλίας Κουλουκουντής. Με τον Κωνσταντίνο Καραμανλή «τότε δυστυχώς δεν συναντήθηκα ποτέ».
Τον ρωτώ αν υπερεκτίμησε τον Μυλωνά ως παράγοντα προώθησης μιας τέτοιας διεξόδου. «Ηξερε τα όριά του» απαντά κάπως αμφίσημα. «Στην αρχή πίστευα ότι ο Ανδρέας Παπανδρέου συνιστούσε μια ελπίδα, ώσπου τον συνάντησα στη Στοκχόλμη». Ο Κουλουκουντής περιγράφει μια συνομιλία που είχαν οι δυο τους για τα «δύο καπέλα» (το ένα θεσμικό και το άλλο «παρτιζάνικο») του μετέπειτα ηγέτη της «Αλλαγής» η οποία αποτυπώνει ανάγλυφα το πόσο καλά ήξερε να ελίσσεται ο τελευταίος, που ήταν «ένας ψεύτης εκ του φυσικού».
Ενώ θα μπορούσε να αποστασιοποιηθεί, στην πραγματικότητα σαμποτάριζε το σχέδιο της διάσωσης. «Είναι ο βασικός υπεύθυνος και η άκρη του νήματος της σημερινής κρίσης που έχει φέρει την Ελλάδα προ της αληθείας. Ο Μητσοτάκης ήταν ένα άλλο πράγμα. Τον ρωτούσες κάτι, απαντούσε ξεκάθαρα και μετά σε κοιτούσε σιωπηλός κάπως αφοπλιστικά».
Δεν θέλει να μου πει τη γνώμη του για το βιβλίο (κυκλοφόρησε το 1974) όπου ο Γιώργος Μυλωνάς δίνει τη δική του εκδοχή για τα γεγονότα. «Φοβούμαι ότι θα πρέπει να σας πω αυτό που μου απάντησε ο ίδιος όταν για πρώτη φορά ζήτησα τη γνώμη του για τον Ανδρέα: «Είναι ανάγκη να απαντήσω;»». Η δημόσια τηλεόραση ετοιμάζει ένα ντοκυμαντέρ (Απρίλιος 2013) που βασίζεται σε αυτή την πραγματική ιστορία.

ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ