Ερωτες και ραδιουργίες στην «κόκκινη» Ρωσία

Τη μεγάλη εκδοτική επιτυχία των ιστορικών του βιβλίων Στην Αυλή του Κόκκινου Τσάρου και Ο νεαρός Στάλιν ο ιστορικός Σάιμον Μοντεφιόρε αποφάσισε να την εκμεταλλευθεί στο έπακρον. Εγραψε λοιπόν ένα μυθιστόρημα η υπόθεση του οποίου εκτυλίσσεται από το 1916 ως τις μέρες μας. Και για τούτο χρειάστηκε περίπου 600 σελίδες. Το βιβλίο έχει όλα τα γνωρίσματα του μπεστ σέλερ: έντονη δράση, χτυπητές παρομοιώσεις και μεταφορές, έρωτες, ραδιουργίες, απρόοπτα –όλα στον υπερθετικό βαθμό. Γράφτηκε δηλαδή με το σκεπτικό ο αναγνώστης να αδημονεί να δει τι θα γίνει παρακάτω.

Βρισκόμαστε στην Αγία Πετρούπολη του 1916, έναν χρόνο πριν από την Οκτωβριανή Επανάσταση. Και φυσικά είναι χειμώνας. Μια κοπελίτσα δεκαέξι ετών ονόματι Σάσενκα συλλαμβάνεται από την τσαρική αστυνομία. Είναι κόρη ενός πρίγκιπα, με οπιομανή μητέρα η οποία διάγει έκλυτο βίο με τον Ρασπούτιν. Εχει ακόμη έναν επαναστάτη θείο ο οποίος τη μυεί στον μπολσεβικισμό.

Μετά την επικράτηση της επανάστασης η ίδια και ο σύζυγός της Βάνιας ανήκουν πλέον στα στελέχη των μπολσεβίκων, έχουν προσωπική σχέση με τον Στάλιν και τα μέλη του Πολιτικού Γραφείου, και γενικώς το περιεχόμενο της ζωής τους αποκτά το νόημα ενός μέλλοντος στο οποίο συνέβαλαν αποφασιστικά και οι ίδιοι. Ως εδώ δεν υπάρχει τίποτε πρωτότυπο, αν και βεβαίως είναι τουλάχιστον υπερβολικό μια δεκαεξάχρονη να αναλαμβάνει ως πράκτορας των μπολσεβίκων οποιεσδήποτε αποστολές –πόσω μάλλον να παίζει με την Οχράνα, τη φοβερή μυστική αστυνομία του τσάρου με την ευχέρεια με την οποία μας την παρουσιάζει ο συγγραφέας.

Και τότε συμβαίνει το απρόοπτο ή το μοιραίο, όπως σε όλα τα μελό: η Σάσενκα, πιστή σύζυγος, μπολσεβίκα και μητέρα, ερωτεύεται έναν συγγραφέα εβραϊκής καταγωγής. Και τον ερωτεύεται διότι ο τελευταίος ξυπνά μέσα της τη γυναίκα που είχε «ταφεί» κάτω από την μπολσεβίκα. (Ομολογώ ότι οι, υποτίθεται, «τολμηρές» σεξουαλικές περιγραφές του Μοντεφιόρε είναι από τις πιο αναφροδισιακές που έχω διαβάσει.)

Η Σάσενκα συλλαμβάνεται, το ίδιο και ο σύζυγός της. Τα δυο παιδιά της τα σώζει ένας σκληρός –όχι όμως και άκαρδος –μπολσεβίκος, ο οποίος (μη σας εκπλήσσει) είναι ανάμεσα στους δικαστές που την καταδικάζουν σε θάνατο. Αυτό βέβαια το μαθαίνουμε περίπου στο τέλος, γιατί ως τότε τα ίχνη της Σάσενκα χάνονται.

Τα απίθανα δεν σταματούν εδώ. Μετά την κατάρρευση της Σοβιετικής Ενωσης νεαρά ερευνήτρια ονόματι Κατίνκα προσπαθεί να βρει το πώς, το γιατί, το τι συνέβη και πού βρίσκονται τα παιδιά της Σάσενκα. Ο Μοντεφιόρε μάς κάνει μια μεγάλη βόλτα σε διάφορες υπηρεσίες αρχείων της πρώην Σοβιετικής Ενωσης, τα οποία γνωρίζει καλά, αφού κατά το παρελθόν αναδίφησε επί δώδεκα χρόνια σε αυτά προκειμένου να γράψει τα ιστορικά του βιβλία.

Η Κατίνκα βρίσκει την άκρη, αφού περάσει από τους δαιδαλώδεις διαδρόμους των αρχείων, και ανακαλύπτει πού βρίσκονται τα παιδιά της Σάσενκα και ποιος ήταν ο τραγικός της θάνατος. Ανακαλύπτει βέβαια –αυτό μας το φυλάει ο συγγραφέας στο τέλος –και τη δική της απρόσμενη προσωπική σχέση με τους πρωταγωνιστές της ιστορίας. Ναι (δεν αντέχω να μην το αποκαλύψω), η Σάσενκα ήταν η γιαγιά της Κατίνκα!

Τα προβλήματα που είχε η Αυλή του Κόκκινου Τσάρου είναι εδώ περισσότερα. Ο Μοντεφιόρε συνδέει πραγματικά και φανταστικά πρόσωπα στο βιβλίο του. Ενώ όμως οι περιγραφές του της Μόσχας είναι πειστικές και κάποτε ατμοσφαιρικές, οι ήρωές του, με εξαίρεση τον Στάλιν, μοιάζουν σχηματικοί. Το ότι ο Μπέρια ήταν χορτοφάγος το ξέραμε εδώ και πολύ καιρό, από τα απομνημονεύματα του Χρουστσόφ, στα οποία βασίστηκε κατά μεγάλο μέρος η Αυλή του Κόκκινου Τσάρου. Το ότι ο Στάλιν υπήρξε καλλίφωνος το γνωρίζουμε επίσης.

Η Σάσενκα έχει κάτι από τη Ζένια, σύζυγο του Γεζόφ, αρχηγού της διαβόητης μυστικής υπηρεσίας NKVD, και ο Μπένια, ο εραστής της, κάτι από τον Μπάμπελ που υπήρξε εραστής της Ζένια (της οποίας εραστής υπήρξε και ο Σόλοχοφ).

Ο συγγραφέας είχε κατά νουν και τη μυστηριώδη Λάρα στο μυθιστόρημα του Παστερνάκ Δόκτωρ Ζιβάγκο, το οποίο μεταβλήθηκε από το Χόλιγουντ σε μια τεράστια τούρτα. Κάποια χαρακτηριστικά της τα προβάλλει στη Σάσενκα. Χρησιμοποιεί και άλλα κλισέ, βεβαίως. Οταν λ.χ. η Σάσενκα λέει «έχω εραστή», αυτό είναι φράση της Εμμας Μποβαρύ στο κλασικό μυθιστόρημα του Φλομπέρ. Παρά ταύτα, στην αφήγηση του Μοντεφιόρε υπάρχουν και πολλές ωραίες σελίδες, όπως αυτές που περιγράφουν τη Μόσχα και άλλες περιοχές της πρώην Σοβιετικής Ενωσης, ιδίως στο πρώτο μέρος του μυθιστορήματος, που είναι και το καλύτερο.