Τι ακριβώς είναι η λογοτεχνία του φανταστικού

Τι ακριβώς είναι η λογοτεχνία του φανταστικού; Οπου κι αν τοποθετήσουμε την αφετηρία της (στην ελληνιστική περίοδο με τις ιστορίες του Λουκιανού και του Απουλήιου, στις αλληγορικές αφηγήσεις του Μεσαίωνα ή στο γοτθικό μυθιστόρημα του 18ου αιώνα), το κλίμα στα έργα της σήμερα υπαγορεύει ένας έντονος και ιδιαίτερα ανήσυχος κοινωνικοπολιτικός προβληματισμός. Παρουσιάζοντας τις μελλοντολογικές κατά κανόνα δυστοπίες τους, οι νεότεροι συγγραφείς του φανταστικού επιδιώκουν να υποβάλουν καυτά ερωτήματα για το παρόν: ερωτήματα για τις απόπειρες της εξουσίας να χαλιναγωγήσει την ελεύθερη συνείδηση των πολιτών, για τους τρομακτικούς κινδύνους της τεχνολογίας, η οποία μπορεί να ταρακουνήσει συθέμελα τα συστήματα και των πλέον ισχυρών πολιτισμών, όπως και για την τάση των ανθρώπων των μαζικών κοινωνιών να περιστείλουν σε δραματικό βαθμό την από καιρό υπονομευμένη και διαταραγμένη ταυτότητά τους.

Η ατμόσφαιρα αυτή γίνεται αμέσως φανερή στον έκτο τόμο της ανθολογίας του Μάκη Πανώριου Το ελληνικό φανταστικό διήγημα, που παρακολουθεί εδώ και μια εικοσιπενταετία την τύχη της λογοτεχνίας του φανταστικού στη χώρα μας. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι οι καθαρόαιμοι εκπρόσωποι του είδους αποτελούν στην Ελλάδα ένα εξαιρετικά περιορισμένο σύνολο. Δεν είναι όμως λίγοι, από την άλλη μεριά, εκείνοι που προσέρχονται κατά περιόδους ως επισκέπτες στην επικράτεια του φανταστικού προκειμένου να χρησιμοποιήσουν ποικιλοτρόπως τις δυνατότητές του και να φωτίσουν από μια διαφορετική οπτική γωνία τη γραμμή της υπόλοιπης δουλειάς τους.

Τα κείμενα τα οποία φιλοξενεί ο Πανώριος στην ανθολογία του αποκαλύπτουν το εύρος της γκάμας στο οποίο κινούνται οι έλληνες συγγραφείς όταν δοκιμάζουν τις δυνάμεις τους στο φανταστικό. Παιδιά-βρικόλακες που πίνουν το αίμα των ανύποπτων συμπολιτών τους, βιβλία που κάνουν τους ήρωές τους να μην ξέρουν αν ζουν στον μυθοπλαστικό τους κόσμο ή στην πραγματικότητα, εγχειρίδια που προσφέρουν τη γνώση και στερούν τη ζωή, καουμπόηδες που κατασπαράζονται από άγνωστης προέλευσης οντότητες, ρομποτοειδή αυτοκίνητα που βασανίζονται από φιλοσοφικές αγωνίες, πρόσωπα που κερδίζουν απροειδοποίητα την αθανασία, γιοι που σκοτώνουν τους γονείς τους, αόρατα τέρατα που κυκλοφορούν στο κέντρο της Αθήνας, φάροι που χάνονται κάτω από τα νερά της θάλασσας, ψυγεία που παρακολουθούν εκ του σύνεγγυς την κατάθλιψη από την οποία υποφέρουν οι κάτοχοί τους, κλώνοι που αγωνίζονται να πείσουν για τα αισθήματά τους, γαλαξιακά ταξίδια που εξελίσσονται σε παιχνίδια διαστημικής κυριαρχίας, ανεπαίσθητοι ήχοι που βγαίνουν από τους τοίχους άδειων δωματίων, ξύλινοι κούκλοι που μετατρέπονται σε παρανάλωμα του πυρός, όπως και πελάτες καταστημάτων που μεταμορφώνονται σε κούκλους. Κι ακόμα, πειράματα εγκλωβισμού σε φυλακές ή σε προσομοιωτές διαστημοπλοίων, βιβλιοθήκες αισθημάτων, ονείρων και αισθήσεων, κάθοδοι σε παράξενους παραδείσους ή σε κόσμους που θυμίζουν πίνακες του Ιερώνυμου Μπος, υποβρύχιες περιπέτειες σε σιωπηλές λίμνες, ηλεκτρονικές μνήμες περασμένες με τσιπάκι στο σώμα και φυσικές πραγματικότητες φτιαγμένες στο εργαστήριο.

Ενα σύμπαν από σύμβολα, αλληγορίες και μετωνυμίες που καταγράφουν τη συνεχή ανασφάλεια της ύπαρξης σε ένα συλλογικό περιβάλλον όπου τίποτε δεν είναι σταθερό, ελάχιστες αξίες ή πεποιθήσεις μοιάζουν αναγνωρίσιμες και κανείς δεν κατορθώνει να αποκτήσει την οποιαδήποτε εγγύηση για ένα έστω στοιχειώδες ευ ζην. Δεν λείπουν από αρκετά διηγήματα της ανθολογίας οι τεχνικές αδεξιότητες, οι απλοϊκές λύσεις (συνδυασμένες με την αφέλεια της ματιάς), καθώς και τα άκαμπτα ή χονδροειδή σχήματα της πλοκής. Δεν λείπουν όμως και οι μικρότερες ή οι μεγαλύτερες επιτυχίες με τον στέρεο μύθο, τους ευδιάκριτους χαρακτήρες, το γερό σασπένς και το προσεκτικά επεξεργασμένο μήνυμα. Προς αυτή την κατεύθυνση από τους τριάντα συγγραφείς τους οποίους ανθολογεί ο Πανώριος ξεχωρίζω σίγουρα, για το επινοητικό τους βλέμμα, την προφανή αφηγηματική άνεση και την εντελή σκηνοθεσία τους, τα κομμάτια των Χρήστου Αστερίου, Αλέξανδρου Ασωνίτη, Νίκου Βλαντή, Θεόδωρου Γρηγοριάδη, Σπύρου Καρυδάκη, Κώστα Κατσουλάρη, Βασίλη Κυριλλίδη, Σοφίας Νικολαΐδου, Δημήτρη Οικονόμου, Αλέκου Παπαδόπουλου, Δημήτρη Πετσετίδη, Σάκη Σερέφα, Στέφανου Σταυρίδη, Δημήτρη Σωτάκη, Βαγγέλη Χατζηγιαννίδη και Χρήστου Χρυσόπουλου.