Ενας γιατρός εξιχνιάζει εγκλήματα

Ο Φερνάντο Πεσόα (1888-1935), ο σημαντικότερος ποιητής της Πορτογαλίας, δεν ήταν μόνο πεζογράφος, δοκιμιογράφος, σεναριογράφος, δραματουργός, αλλά και συγγραφέας αστυνομικών διηγημάτων. Πολυπράγμων δημιουργός, πνεύμα ανήσυχο, ασχολήθηκε επίσης με την αστρολογία. Λάτρης των αστυνομικών μυθιστορημάτων από τα εφηβικά του χρόνια, είχε δηλώσει πως αν είχε γεννηθεί στην Ισπανία την εποχή της Ιεράς Εξέτασης θα είχε γίνει ένας εξαιρετικός ιεροεξεταστής.

Λέγεται ότι εφάρμοζε στην αυτοεξέτασή του την αστυνομική μέθοδο που θαύμαζε στον Εντγκαρ Αλαν Πόου, τον οποίο είχε ανακαλύψει στο Ντέρμπαν της Νότιας Αφρικής, όπου πέρασε την παιδική του ηλικία, αλλά και στον Αρθουρ Κόναν Ντόιλ. Γεννήθηκε στη Λισαβόνα, μα όταν πέθανε ο πατέρας του, η μητέρα του ξαναπαντρεύτηκε και τον πήρε μαζί της στη Νότια Αφρική.

Ο Πεσόα, που διάβαζε τα πάντα, ήταν φανατικός αναγνώστης αστυνομικών βιβλίων, δεν ικανοποιούνταν όμως μόνο με την ανάγνωση. Στο Ντέρμπαν, όπου έλαβε αγγλική παιδεία, άρχισε να γράφει τις πρώτες αστυνομικές ιστορίες του. Επίσης, μελετούσε το είδος και έγραφε τις εντυπώσεις του. Περισσότερο είχε γοητευτεί από τον αλάθητο ερασιτέχνη ντετέκτιβ του Πόου, τον Ογκίστ Ντιπέν, και τους επιγόνους του, δηλαδή τον Σέρλοκ Χολμς και τον Πατέρα Μπράουν του Τσέστερτον.

Θέλοντας να δοκιμάσει τις ικανότητές του στην αστυνομική λογοτεχνία που στηρίζεται στην ανάλυση των περιστατικών και στη λογική του ερευνητή ενός εγκλήματος δημιούργησε τον δικό του ήρωα, τον γιατρό-ντετέκτιβ Αμπίλιο Κουαρέσμα, ο οποίος προβαίνει σε ασφαλή συμπεράσματα μέσω των ποικίλων συλλογισμών του. Στην πραγματικότητα, μας λέει ο μεταφραστής Γιάννης Σουλιώτης, ο οποίος έγραψε την εισαγωγή και τις πολύτιμες διευκρινιστικές σημειώσεις του βιβλίου, ο ήρωάς του δεν είναι άλλος από τον ίδιο τον Πεσόα που σκέφτεται κάτω από τη μάσκα του «ετερωνύμου» του.

Θυμίζουμε ότι ο ποιητής είχε δημιουργήσει πλήθος «ετερωνύμων», δηλαδή φανταστικών προσώπων, που υπέγραφαν τα έργα του. Ο Αμπίλιο Κουαρέσμα (στα πορτογαλικά σημαίνει Σαρακοστή) διαθέτει μια κριτική εξυπνάδα που ξεπερνάει την επιστημονική, φιλοσοφική ή την ενστικτώδη ανθρώπινη εξυπνάδα. Στην ουσία το όνομα Κουαρέσμα παραπέμπει – με μικρή παραλλαγή – στην ελληνική λέξη «χάρισμα», αφού και στην πορτογαλική γλώσσα «carisma» σημαίνει το ίδιο πράγμα.

Ο Πεσόα έγραψε ένα κύκλο αστυνομικών διηγημάτων, η συγγραφή των οποίων διήρκεσε δεκαετίες – ως το 1935 – και διακόπηκε απότομα με τον θάνατό του. Τα ευρεθέντα διηγήματα δεν ήταν ολοκληρωμένα και εκδόθηκαν στην Πορτογαλία το 2008 με τίτλο Quaresma, decifrador (Κουαρέσμα, ο αποκρυπτογραφητής). Πρόκειται για δέκα διηγήματα που διαδραματίζονται στη Λισαβόνα, την αγαπημένη πόλη του ποιητή.

Από τις δέκα ιστορίες ο μεταφραστής επέλεξε τρεις («Η υπόθεση του κλειδωμένου δωματίου», «Το έγκλημα» και «Συνένοχοι ή το δικαστήριο») για να αποτελέσουν τη συλλογή Αστυνομικές ιστορίες. Μια τέταρτη ιστορία, «Η υπόθεση Βάργκας», κυκλοφόρησε αυτοτελώς από τη Νεφέλη το 2011 (βλέπε κείμενο του Γρηγόρη Μπέκου στο «Βήμα» της 18.12.2011).

Το πρώτο διήγημα αφορά τον θάνατο ενός κοσμηματοπώλη που βρέθηκε με κομμένο λαιμό στο δωμάτιο ενός ξενοδοχείου. Το δεύτερο διήγημα αναφέρεται στην εύρεση στο ποτάμι ενός νεκρού νεαρού άνδρα. Τα πρώτα στοιχεία δείχνουν πως ίσως ήταν μεθυσμένος και έπαθε ατύχημα.

Στο τρίτο διήγημα ο Κουαρέσμα εξιχνιάζει την υπόθεση ενός επίσης σκοτεινού εγκλήματος: ο νεκρός είναι δικηγόρος, σκοτώθηκε με πιστόλι στο γραφείο του και ύποπτοι είναι δύο φίλοι του. Και στις τρεις περιπτώσεις ο Πεσόα μιλάει για ποικίλα ζητήματα που σχετίζονται με τους φόνους. Ακολουθώντας τη μέθοδο του Σωκράτη, τη μαιευτική, και τη λογική του Πλάτωνα (θέση – αντίθεση – σύνθεση), ο Πεσόα δίνει τη λύση του αινίγματος και οδηγείται στην ανεύρεση του δράστη.