Ο ψυχαναλυτής του σκοτεινού ασυνειδήτου

Την Κυριακή 22 Ιανουαρίου πέθανε στο Παρίσι, σε ηλικία 84 ετών, ο Αντρέ Γκριν, ένα από τα μεγαλύτερα ονόματα της παγκόσμιας σύγχρονης ψυχανάλυσης. Γεννημένος στο Κάιρο της Αιγύπτου από γονείς εβραϊκής σεφαραδίτικης καταγωγής, ο Γκριν εγκαταστάθηκε στο Παρίσι σε ηλικία 19 ετών και δεν το εγκατέλειψε ποτέ. Υπήρξε πρόεδρος και διδάσκων της Ψυχαναλυτικής Εταιρείας του Παρισιού (SPP) και αντιπρόεδρος της Διεθνούς Ψυχαναλυτικής Ενωσης.

Ο Γκριν εξερεύνησε τις λεγόμενες «οριακές περιπτώσεις», που στην ουσία αποτελούν περιοχές του ανθρώπινου ψυχισμού πέραν της νεύρωσης η οποία είχε διεξοδικά μελετηθεί από τον Φρόιντ. Παράλληλα επεξέτεινε την ψυχαναλυτική ματιά και την ψυχαναλυτική ερμηνεία στο θέατρο, στην τραγωδία, στη λογοτεχνία και στην εικαστική τέχνη.

Ο Αντρέ Γκριν μπορεί να θεωρηθεί μετα-λακανικός ψυχαναλυτής – όπως ο ίδιος αυτοχαρακτηριζόταν. Με αφετηρία τη λακανική «Επιστροφή στον Φρόιντ» διαφοροποιήθηκε από τον Λακάν, ασκώντας του κριτική στην ανάγνωση του φροϋδικού ασυνειδήτου το οποίο ο Λακάν αντιλαμβανόταν δομημένο ως γλώσσα. Ο Γκριν πίστευε ότι μια τέτοια θεώρηση δεν λάμβανε υπόψη της το συναίσθημα και το σώμα.

Στόχευσε κυρίως στο να κατανοήσει τις πιο σκοτεινές περιοχές του ψυχισμού, τις ασυνείδητες αντιστάσεις στη «θετικότητα», οι οποίες συμβιώνουν όπως μπορούν με τις πιο εξημερωμένες ή λογικές πλευρές και ορισμένες φορές οδηγούν σε έναν ψυχικό αυτοακρωτηριασμό και στην αυτοαπόσυρση του υποκειμένου. Για τον σκοπό αυτόν συνέλαβε έννοιες όπως ο αρνητικός ναρκισσισμός ή ναρκισσισμός θανάτου – σε αντιδιαστολή με τον ναρκισσισμό ζωής. Η δήθεν ναρκισσιστική αυτάρκεια του Εγώ, που σκοπό έχει την απαλλαγή από την κυριαρχική επιρροή των σημαντικών άλλων, μπορεί να φθάσει ως τη διεκδίκηση της πλήρους αποσύνδεσης από τους άλλους και από τον ίδιο τον εαυτό, αν κριθεί αναγκαίο, οδηγώντας έτσι στον ψυχικό θάνατο.

Λόγω των παραπάνω θεωρήσεών του ο Γκριν χαρακτηρίζεται ως ο θεωρητικός αυτού που στην ψυχανάλυση αποκαλούμε «αρνητικό», καθώς και της ενόρμησης του θανάτου, έννοια που πολλοί μεταφροϋδικοί αναλυτές είχαν απορρίψει. Ο Αντρέ Γκριν δεν ήταν ένας συνηθισμένος ψυχαναλυτής. Αντιθέτως, ήταν παθιασμένος με τις ιδέες του για την ψυχανάλυση και την κουλτούρα σε βαθμό υπερβολής.

Η νεανική ορμή για τη δουλειά, τη ζωή και τη διδασκαλία τον διακατείχε ως το τέλος. Παρ’ ότι ο θάνατός του ηχεί ως τέλος εποχής για τους νεότερους ψυχαναλυτές, είναι βέβαιον ότι το έργο του θα εμπνέει την κλινική ψυχαναλυτική εργασία και τις μελλοντικές θεωρητικές προσεγγίσεις.