Μετά το πρώτο μνημόνιο (Μάιος 2010) εμφανίστηκε και σταδιακά απέκτησε απήχηση στην ελληνική κοινωνία ένα ρεύμα σκέψης που διέγνωσε εσφαλμένα την ελληνική κρίση ως εκδήλωση της αναπόφευκτης εξέλιξης του καπιταλισμού και του κοινοβουλευτισμού γενικά. Εστιάζοντας σε τέτοιες αιτίες, λίγοι, αλλά προβεβλημένοι από ορισμένα μέσα ενημέρωσης, διανοούμενοι παραμέρισαν τις σημαντικότερες αιτίες της κρίσης, δηλαδή τη σύμπτωση της διεθνούς οικονομικής κρίσης με την εξάντληση του ελληνικού «μοντέλου» οικονομικής ανάπτυξης, καθώς και την αλληλεπίδραση του εκλογικού συστήματος της Μεταπολίτευσης με τη διχαστική πολιτική κουλτούρα και το πελατειακό κράτος της τελευταίας τριακονταπενταετίας.
Με το πρόσφατο βιβλίο του ο γνωστός κοινωνιολόγος, βιβλιοκριτικός και επιφυλλιδογράφος Γιώργος Σιακαντάρης επιχειρεί μια απάντηση σε όσους είναι έτοιμοι με ελαφριά καρδιά να απεμπολήσουν τον κοινοβουλευτισμό. Η άποψή του συνοψίζεται στο ότι «όταν το αίτημα της άμεσης δημοκρατίας αντιμετωπίζει τους θεσμούς σαν βαρίδια για την άσκηση πολιτικής, τότε έχουμε να κάνουμε με μια θρυαλλίδα» που απειλεί να ανατινάξει τη δημοκρατία, ενώ ταυτόχρονα «δεν υπάρχει καμία κοινοβουλευτική δημοκρατία εκεί που δεν ευδοκιμούν οι καρποί της κοινωνικής δικαιοσύνης».
Απούσες αξίες
Το πρώτο μέρος του βιβλίου αποτελεί μια αρκετά εκτεταμένη ιστορία των πολιτικών ιδεών από την Αρχαιότητα ως τις μέρες μας. Ο συγγραφέας έχει διαβάσει με κριτική ματιά τους πάντες, από τον Πλάτωνα και τον Αριστοτέλη ως τον Ζίζεκ και τον Μπαντιού. Παραδόξως, δεν αναφέρει τους Ρολς και Ντουόρκιν. Το διεθνώς σημαντικό έργο τους στη χώρα μας έχει πέσει θύμα της υποβάθμισης του Διαφωτισμού, την οποία ο Σιακαντάρης εύλογα επικρίνει.
Στο δεύτερο μέρος του βιβλίου υποστηρίζει ότι η πολιτική κρίση που εκδηλώνεται με απόρριψη των αντιπροσωπευτικών θεσμών, ανομία, χρήση βίας κατά των πολιτικών και εμπόδια στη λειτουργία της ελεύθερης αγοράς, είναι αποτέλεσμα μιας βαθύτερης πολιτισμικής κρίσης. Απουσιάζουν από την Ελλάδα οι αξίες οι οποίες χαρακτηρίζουν άλλες αναπτυγμένες κοινωνίες. Κατά τον συγγραφέα εδώ δεν έχουν εμπεδωθεί ο αυτοπεριορισμός στην κοινωνική συμπεριφορά, η κοινωνική κοσμιότητα και το πνεύμα του «επιχειρείν», που στις άλλες αναπτυγμένες καπιταλιστικές χώρες συνόδευσαν τον μετασχηματισμό της αριστοκρατικής τάξης σε τάξη επιχειρηματιών και κρατικών αξιωματούχων.
Διαφωτισμός
Η θέση περί απουσίας εγχώριας αστικής τάξης, γνωστή από παλαιότερες έρευνες ελλήνων ιστορικών και κοινωνιολόγων, για τον Σιακαντάρη έχει σημασία ως προς τη διαδικασία ενσωμάτωσης δυτικών αξιών στην κοινωνία μας. Η απουσία των αστών από το πρώιμο νεοελληνικό κράτος δεν συνετέλεσε μόνο στην έλλειψη των παραπάνω πολιτιστικών συμφραζομένων της νεωτερικότητας. Αφησε επίσης τρία κενά στην εμπέδωση του Διαφωτισμού: λείπουν η κοινή λογική στη διαχείριση των δημόσιων οικονομικών, η αποδοχή των οικουμενικών αξιών του Διαφωτισμού και η αυτονομία στον τρόπο με τον οποίο σκέπτονται οι πολίτες: «Πουθενά αλλού δεν υπάρχουν τόσοι πολλοί που χαίρονται να μη σκέπτονται μόνοι τους, αλλά να βάζουν άλλους να σκέπτονται γι’ αυτούς».
Επ’ αυτών η νεοελληνική ιστοριογραφία και η συγκριτική πολιτική ανάλυση ίσως είχαν επιφυλάξεις. Πάντως ο Σιακαντάρης δικαίως υπερασπίζεται τις αυτονόητες κατακτήσεις του Διαφωτισμού και δεν προσχωρεί στον εύκολο κυνισμό των επικριτών της δυτικής δημοκρατίας. Αντίθετα, εκδηλώνει γλαφυρά έναν αναγκαίο, νέο δημοκρατικό πατριωτισμό: «Ας ελπίσουμε πως η επόμενη μέρα της καταιγίδας απαξίωσης της πολιτικής στη σημερινή Ελλάδα δεν θα είναι γκρίζα. Αξίζει αυτός ο τόπος και ένα πολιτικό ουράνιο τόξο».
Ο κ. Δημήτρης Α. Σωτηρόπουλος είναι αναπληρωτής καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης στο τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Δημόσιας Διοίκησης του Πανεπιστημίου Αθηνών.
ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ
