MASSIMO L. SALVADORI

Η ιδέα της προόδου.
Μποούμε να ζήσουμε χωρίς αυτήν;

Μετάφραση Αθηνά Σίμογλου.
Επιμέλεια-Εισαγωγή Ευθύμης Παπαβλασόπουλος.
Εκδόσεις Σαββάλας, 2011, σελ. 188, τιμή 14,70 ευρώ

Ο Μάσιµο Λουίτζι Σαλβαντόρι, οµότιµος καθηγητής του Πανεπιστηµίου του Τουρίνου και αρθρογράφος της εφηµερίδας «La Repubblica», αποδεικνύει ότι, σε µια εποχή όπου η έννοια της προόδου φαντάζει αµφιλεγόµενη, υπάρχει ακόµη προοδευτική σκέψη. Η έννοια «πρόοδος», όπως την αντιλαµβανόµαστε σήµερα, είναι γέννηµα του ∆ιαφωτισµού τον 18ο αιώνα, όταν τα λαµπρότερα πνεύµατα της εποχής πίστευαν ότι µε την ανάπτυξη της επιστήµης και τη διάδοση των δηµοκρατικών ιδεών ο κόσµος αναπόφευκτα θα γινόταν καλύτερος. Η πεποίθηση αυτή πήρε σχεδόν θρησκευτικές διαστάσεις τον επόµενο αιώνα και, αφού πρώτα καθιερώθηκε ανάµεσα στα µέλη της αστικής ελίτ, διαδόθηκε στις µάζες µέσω των σοσιαλιστικών ιδεών. Τον επόµενο αιώνα η άνοδος του εθνικισµού, του ρατσισµού και του φασισµού οδήγησε στην αποδυνάµωσή της. Μετά το τέλος του Β’ Παγκοσµίου Πολέµου η ανθρωπότητα διαµόρφωσε τις πλέον αντιφατικές απόψεις για την πρόοδο. Στην περίοδο του Ψυχρού Πολέµου, υπό τη σκιά των όπλων µαζικής καταστροφής, η έννοια της προόδου έπαψε να ταυτίζεται µε την κοινωνική εξέλιξη, αφού η τελευταία «ερχόταν σε δραµατική αντίθεση µε εκείνο που είχε οριστεί ως πρόοδος και είχε κατανοηθεί ως συνδυασµός πνευµατικής και υλικής βελτίωσης».

Ο Σαλβαντόρι εξετάζει το πώς αντιµετώπισαν την πρόοδο τα µεγάλα πολιτικά συστήµατα που συγκρούστηκαν τον 20ό αιώνα: ο κοµµουνισµός, ο ναζισµός και η σοσιαλδηµοκρατία. Εξετάζει ακόµη µέσα σε ποια πλαίσια τίθεται η έννοια της προόδου, αλλά και πώς µέσα στα ίδια πλαίσια αντιλαµβανόµαστε την ιδέα της δηµοκρατίας.

Η επιτάχυνση του χρόνου

Ζούµε σε µια δύσκολη και προκλητική εποχή επιτάχυνσης του ιστορικού βηµατισµού ή «επιτάχυνσης του χρόνου» εξαιτίας της ασύλληπτης τεχνολογικής ανάπτυξης και της κυριαρχίας των εξουσιαστικών δυνάµεων του χρήµατος, µε αποτέλεσµα, όπως καταλήγει ο Σαλβαντόρι στο τελευταίο κεφάλαιο, να δυσκολευόµαστε «να δώσουµε ένα µέλλον στο µέλλον», που σηµαίνει ότι θα πρέπει να σκεφτούµε ξανά τα όσα µάς κληροδότησαν οι µεγάλες κατακτήσεις, αλλά και τις αυταπάτες µέσα στις οποίες έζησε η ανθρωπότητα. Αυτό δεν είναι βέβαια τίποτε νέο, ούτε κι εκείνο που λέει ότι η αύξηση της παραγωγής και της κατανάλωσης οδηγεί σε µια πορεία καταστροφής µε αποτέλεσµα να κινδυνεύουν όχι µόνον οι κοινωνίες αλλά και ο ίδιος ο πλανήτης. Το νέο είναι ότι η πλουτοκρατία (κι ας πρόκειται για έννοια που την εισήγαγε ο ναζισµός στο πολιτικό λεξιλόγιο) «εγκωµιάζει τη δηµοκρατία µετατρέποντας τους πολίτες σε καταναλωτές» και καθιστώντας έτσι «την πολιτική εξουσία όργανό της». Ποια είναι η λύση; Να αντισταθούµε στον κοινωνικό δαρβινισµό που δίνει πρωτοκαθεδρία στα ισχυρά οικονοµικά συµφέροντα «διερευνώντας τις οδούς προς µια πρόοδο θεµελιωµένη στον ηθικό εκπολιτισµό», στην κοινωνική δικαιοσύνη, στη δηµοκρατική διακυβέρνηση και στην προστασία του περιβάλλοντος.

ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ