«Ο πατριωτισμός είναι το καταφύγιο των μασκαράδων» έλεγε ο Σάμουελ Τζόνσον. Ο πατριωτισμός χρησιμοποιήθηκε κατά κόρον από τους ελληνικούς εθνικιστικούς κύκλους και το βασικό του σύνθημα ήταν βέβαια το πασίγνωστο «Πατρίςθρησκεία-οικογένεια », πίσω από το οποίο οχυρώθηκαν επί πολλές δεκαετίες οι δυνάμεις πολιτικής και κοινωνικής καταστολής της χώρας μας. Η επίκουρη καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο της Πελοποννήσου Εφη Γαζή μάς έδωσε μια ιδιαιτέρως κατατοπιστική μελέτη που διατρέχει την περίοδο από το 1880 ως το 1930 κατά την οποία το τρίπτυχο αυτό διαχέεται στην ελληνική κοινωνία μέσω ισχυροτάτων μηχανισμών (της Εκκλησίας και του κράτους) και μετατρέπεται σε ιδεολογικό σύνθημα. Συνέβαλαν και άλλοι παράγοντες βέβαια, κυριότερος από τους οποίους ήταν η ανάπτυξη του εθνικισμού στην Ευρώπη που οδήγησε τελικά στην επικράτηση φασιστικών καθεστώτων. Σημαντικό ρόλο έπαιξε φυσικά και η σύγκρουση των διανοουμένων που εμφορούνταν από προοδευτικές και σοσιαλιστικές ιδέες με τους συντηρητικούς κύκλους. Η σύγκρουση στο εσωτερικό του εκπαιδευτικού συστήματος υπήρξε σφοδρότατη, με αποκορύφωμα τα λεγόμενα «Αθεϊκά» του Βόλου, που τηρουμένων των αναλογιών θα μπορούσαμε να τα χαρακτηρίσουμε ένα είδος «auto da fe», στο οποίο η οργανωμένη Εκκλησία της εποχής έπαιξε ρόλο ιεράς εξέτασης. Ζούμε τώρα σε μια άλλη εποχή, αλλά είναι σημαντικό να γνωρίζουν οι νεότερες ιδίως γενιές μέσα από ποιες απίστευτες περιπέτειες πέρασε ο τόπος ώσπου να ξεφύγουμε από αθλιότητες του τύπου «Οι άθεοι», «Οι απάτριδες» και «Οι μαλλιαροί». Αν δεν είχε επικρατήσει το πνεύμα του φανατισμού και οι γνωστές αθλιότητες, η ελληνική κοινωνία, όπως συμπεραίνει κάποιος διαβάζοντας το βιβλίο της Γαζή, θα ήταν σήμερα πολύ πιο μπροστά.
Οι Φαντασιακές κοινότητες του Μπένεντικτ Αντερσον είναι το μείζον σύγχρονο βιβλίο για την κατανόηση του εθνικισμού. Ο Ράνκο Μπουγκάρσκι,καθηγητής της Αγγλικής και Γενικής Γλωσσολογίας,εξετάζει το φαινόμενο του εθνικισμού στην πολύπαθη Γιουγκοσλαβία αναλύοντας,όπως και ο Αντερσον,τη συμβολική γλώσσα του εθνικισμού και κυρίως τη γλώσσα του πολέμου που παράγει, ακυρώνει ή αντιστρέφει την πραγματικότητα.Η λέξη είναι όπλο,όπως απέδειξε η εθνικιστική προπαγάνδα στην πρώην Γιουγκοσλαβία,αλλά η προπαγάνδα μπορεί ταυτοχρόνως να καταστρέψει τη γλώσσα,όπως έχει τονίσει εδώ και σχεδόν 60 χρόνια ο Οργουελ.Ενα εξαιρετικά ενδιαφέρον βιβλίο.
Από το 1821 που ξεσπά η Ελληνική Επανάσταση ως το 1923 που η Συνθήκη της Λωζάννης ολοκληρώνει την εδαφική διευθέτηση του βαλκανικού χώρου, όταν η Οθωμανική Αυτοκρατορία δεν υπάρχει πια, μια σειρά εθνικοί αγώνες λαών οδηγούν στη δημιουργία νέων κρατών. Η σημασία αυτών των αγώνων κάθε άλλο παρά τοπικής φύσεως είναι: από την πρώτη στιγμή οι Μεγάλες Δυνάμεις δίνουν με τον έναν ή τον άλλον τρόπο το παρών με ορόσημα στην αρχή τη Ναυμαχία του Ναβαρίνου και αργότερα τους Βαλκανικούς Πολέμους, που το τέλος τους ακολουθείται από την έναρξη του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου.
Επί περισσότερο από έναν αιώνα πίσω από όλο αυτό το μωσαϊκό πολέμων και διπλωματικών διεργασιών του βαλκανικού χώρου ένας άλλος, διαφορετικός «πόλεμος» διεξάγεται: ένας πόλεμος προπαγάνδας, με σκοπό κάθε πλευράς να πείσει το διεθνές περιβάλλον για τις θέσεις της και να επωφεληθεί από τη συνεργασία κάποιων από τις Μεγάλες Δυνάμεις στον αγώνα της επικράτησης και αναγνώρισης της κυριαρχίας.
Ο Ιβάν Ιλτσεφ, πρύτανης του Πανεπιστημίου της Σόφιας, επιχειρεί να διεισδύσει σε αυτόν τον πολύπλοκο κόσμο της προπαγάνδας, των μέσων που χρησιμοποίησε και των αποτελεσμάτων που πέτυχε κάθε επαναστατημένο έθνος σε όλη αυτή την υπερεκατονταετή πορεία συγκρούσεων, πρώτα με τους κατακτητές Οθωμανούς και, έπειτα από την ήττα τους, σε κάποιες περιπτώσεις, και μεταξύ των εξεγερθέντων.
Σε αυτή τη διαδικασία, κατά την οποία επιστρατεύθηκαν κάθε είδους δυνατότητες, οι πρωταγωνιστές έπραξαν ό,τι μπορούσαν για να μεγιστοποιήσουν την επιρροή τους.
ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ
