Ολος ο κόσµος µια σκηνή

Ποια ήταν ηεποχή του Σαίξπηρ;

Ποιες οι ειδικές συνθήκεςµέσα στις οποίες δηµιούργησε τα έργα του; Ποιος ο ρόλος της ελισαβετιανής περιόδου και ειδικότερα της ίδιας της βασίλισσας στην άνθηση του θεάτρου; Γιατί εµφανίστηκε τότε ένας Σαίξπηρ και όχι αργότερα; Αυτά είναι µερικά από τα θέµατα που αναδεικνύει ο κορυφαίος βρετανός κριτικός Φρανκ Κέρµοντ στο βιβλίο Ολος ο κόσµος µια σκηνή. Ο Φρανκ Κέρµοντ,που πέθανε στις 17 Αυγούστου σε ηλικία 91 ετών, υπήρξε ένας από τους σηµαντικότερους σύγχρονους κριτικούς και θεωρητικούς της αγγλικής λογοτεχνίας. ∆ίδαξε στο Πανεπιστήµιο του Λονδίνου, στο Κέιµπριτζ, στο Χάρβαρντ και στο Κολούµπια, ενώ ήταν συνιδρυτής του London Review of Books.

Με το βιβλίο του αυτό δεν µας δίνει απλώς µια βιογραφία του Σαίξπηρ, αλλά µας δείχνει τους κοινωνικούς µηχανισµούς που δηµιουργούν τους καλλιτέχνες, το πώς ο καλλιτέχνης εµπνέεται από τις σκοτεινές σκηνές της ζωής, το πώς µια κοινωνία του χρήµατος και του υποκόσµου εµπνέει τον µεγαλύτερο ποιητή του σύγχρονου θεάτρου και τον κάνει ταυτόχρονα σύγχρονό µας.

Ο Σαίξπηρ βέβαια δεν είναι υπόθεση µόνο των Αγγλοσαξόνων. Θα έλεγε λοιπόν κανείς πως ένα ακόµη βιβλίο για το έργο και την εποχή του δεν σηµαίνει τίποτε. Οταν όµως προέρχεται από τον Φρανκ Κέρµοντ (1919-2010), τον πρύτανη της βρετανικής κριτικής και δεν απευθύνεται µόνο στους ειδικούς αλλά – πρωτίστως – στο ευρύ αναγνωστικό κοινό, το ενδιαφέρον είναι εύλογο. Ο Κέρµοντ µέσα σε 250 µόνον σελίδες καταφέρνει να µας προσφέρει: πρώτον, ένα γοητευτικό πορτρέτο του Βάρδου. ∆εύτερον, το µεγαλείο του ως δραµατουργού και ποιητή και τρίτον – και σηµαντικότερο -, την εποχή όπου γεννήθηκε το έργο το οποίο κατέστησε µείζονα τη θεατρική τέχνη στη Μεγάλη Βρετανία επηρεάζοντας βαθιά και τον υπόλοιπο κόσµο.

Η εποχή είναι ο 16ος αιώνας όπου όλος ο κόσµος (µπορεί να αποτελεί) µια σκηνή, κατά τον διάσηµο στίχο στο Οπως σας αρέσει. Κι αυτό για εµάς έχει ιδιαίτερη σηµασία. Το ελισαβετιανό θέατρο σφραγίζει τον αγγλικό Χρυσούν Αιώνα όπως το έργο των τραγικών σφραγίζει τον δικό µας Χρυσούν Αιώνα. ∆ιαβάζοντας το βιβλίο του Κέρµοντ συµπεραίνεις, ακόµη κι αν δεν είσαι εξοικειωµένος µε το έργο του Βάρδου, πως το θέατρο είναι – και ως έναν βαθµό παραµένει – η πιο πολιτική τέχνη, όπως αποτυπώνεται στα µεγάλα θέµατα που κυριαρχούν (ανάµεσα σε άλλα) στη σαιξπηρική δηµιουργία: την εξουσία, την αντιπαλότητα (και τη βία), τα κοινωνικά ήθη και τη σύγκρουση του ατόµου µε δυνάµεις που το ξεπερνούν.

Η εποχή του Σαίξπηρ είναι η εποχή της Ελισάβετ Α’, της σηµαντικότερης βασίλισσας της Αγγλίας. Σε µια περίοδο όπου ο µέσος όρος ζωής ήταν τα 47 χρόνια, η Ελισάβετ βασίλευσε πάνω από σαράντα. Το Λονδίνο ήταν µία από τις πιο νεανικές πόλεις αφού πάνω από το 50% του πληθυσµού του δεν ξεπερνούσε τα 20 χρόνια. Η βασίλισσα εκείνη, που έθεσε τις βάσεις για τη δηµιουργία µιας υπερπόντιας αυτοκρατορίας, λάτρευε τις διασκεδάσεις και το θέατρο, µολονότι η ίδια παρέµεινε ανύπαντρη και κατά πάσα βεβαιότητα παρθένα. Ηταν, θα λέγαµε, η Κλειώ της εποχής, µούσα ποιητών, συγγραφέων και ηθοποιών. Τότε άρχισαν να αναπτύσσονται οι ανώνυµες εταιρείες και το χρήµα να ρέει στο Λονδίνο. Οι σκηνές βίας και οι δολοφονίες βέβαια δεν ήταν σπάνιες. Οι ηθοποιοί είχαν στενές σχέσεις µε τον υπόκοσµο και σύχναζαν σε καταγώγια, το Θέατρο του Ρόδου µάλιστα (κολλητά στη Σφαίρα, το θέατρο του Σαίξπηρ) ήταν χτισµένο στην αυλή ενός οίκου ανοχής. Ευγενείς και προλετάριοι, βασιλιάδες και απατεώνες, ευγενείς, αξιοσέβαστοι κύριοι και τζογαδόροι, απατεώνες και προαγωγοί συµµετείχαν σε µια τεράστια, ακόµη και µε τα σηµερινά µέτρα, κοινωνική ζύµωση µέσα στην οποία άνθησαν η αγγλική ποίηση και το δράµα – για την ακρίβεια αλληλοτροφοδοτούνταν. Οσοι ποιητές λ.χ. δεν κατάφερναν να βρουν πάτρωνες κατέφευγαν στη συγγραφή θεατρικών έργων. Η τέχνη της ηθοποιίας επίσης γνώρισε τεράστια ανάπτυξη.

Για να υπάρξει ένας κορυφαίος χρειάζεται η εποχή να παραγάγει αρκετούς συγγραφείς πρώτης γραμμής. Τότε λοιπόν είχαμε μια πλειάδα σπουδαίων ανταγωνιστών του Σαίξπηρ: από τον Μάρλοου, ο οποίος είχε γνωρίσει τη φήμη νωρίτερα από τον Σαίξπηρ και κανένας δεν μπορεί να ξέρει τι έργο ακόμη θα έδινε αν δεν τον δολοφονούσαν, τον Μπεν Τζόνσον και τον Τζον Μάρστον, ως τον Τόμας Μίντλετον και αργότερα τον Τζον Φλέτσερ, ο οποίος θεωρήθηκε διάδοχος του Βάρδου.

Σε αυτούς πρέπει να προσθέσουμε και δύο από τους κορυφαίους ποιητές της αγγλικής γλώσσας: τον Τζον Νταν και τον Εντμουντ Σπένσερ. Το πώς συνδέονταν μεταξύ τους αναλύει με συνθετική ικανότητα ο Κέρμοντ. Ο κόσμος αυτός είχε τον δικό του βασιλιά με τον «λαμπρότερο θίασο της εποχής» που έπαιζε τα έργα του «λαμπρότερου ποιητή της». Το όνομα αυτού; Ουίλιαμ Σαίξπηρ. Και όπως αποδεικνύει ο Κέρμοντ στο βιβλίο του, ο Βάρδος «έγραφε για ένα πολυάνθρωπο και ποικίλο κοινό που ήταν στην ουσία ο πάτρωνάς του».
ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ