Σκέφτομαι συχνά ότι η γενιά μου, όταν ήμασταν νέοι, είχε τη σιγουριά ότι θα ζήσει καλύτερα από τους γονείς μας. Πιθανόν το ίδιο να σκέφτονταν και οι πατεράδες μας σε σχέση με τους δικούς τους πατεράδες που είχαν ζήσει ως ενήλικοι την Κατοχή και τον Εμφύλιο. Σήμερα τα παιδιά μας σκέφτονται το εντελώς αντίθετο, ίσως ζήσουν χειρότερα από εμάς. Η γραμμική μεταπολεμική ανάπτυξη μοιάζει να σταμάτησε. Βρισκόμαστε άραγε σε μια κρίση χωρίς έξοδο;
Σε αυτό επιχειρούν να απαντήσουν οι έλληνες διανοούμενοι, τραπεζίτες, οικονομολόγοι, συγγραφείς με τα βιβλία που εκδίδουν. Το λιγότερο που μπορούμε να πούμε είναι ότι η κρίση κάνει καλό στη σκέψη.

Πού είμαστε και ποιος φταίει
Θα έμοιαζε εύκολο να απαντηθεί το «ποιος φταίει», μιας και σε αυτό το ερώτημα υπάρχουν εκατοντάδες κείμενα από κορυφαίους οικονομολόγους. Ωστόσο οι οικονομολόγοι δεν μπόρεσαν να προβλέψουν την κρίση και αυτό δίνει το δικαίωμα στον οικολόγο και πρώην υφυπουργό Περιβάλλοντος Ηλία Ευθυμιόπουλο να πει ότι «η οικονομία είναι πολύ σοβαρή υπόθεση για να την αφήσουμε στους οικονομολόγους». Ο Ηλίας Ευθυμιόπουλος θα επιμείνει κυρίως στο ζήτημα τoυ μοντέλου ανάπτυξης που ακολουθήσαμε ως τώρα, το οποίο παράγει από μόνο του κρίση. «Η οικονομία μας», θα πει, «ήταν καταδικασμένη στη διαρκή μεγέθυνση.Μια κοινωνία και μια οικονομία βασισμένες στη συνεχή διεύρυνση της σφαίρας της κατανάλωσης όχι εξαιτίας των διεσταλμένων αναγκών αλλά γιατί μόνο έτσι μπορεί να σταθεί το σύστημα της αγοράς και η μειωμένη εντροπία».

Οι οικονομολόγοι και οι τραπεζικοί παράγοντες με τη σειρά τους επικεντρώνουν κυρίως στις αδυναμίες του παγκόσμιου χρηματοπιστωτικού συ στήματος, το οποίο «ξέφυγε» κάθε εποπτείας. Ο καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Πειραιά και σύμβουλος της Εurobank Γκίκας Χαρδούβελης προσδιορίζει τα αίτια τόσο στην ανισορροπία ανάμεσα στις χώρες του πλανήτη όσο και στην απορρύθμιση, δηλαδή την κατάργηση του ελέγχου στις αγορές. Ο γενικός διευθυντής του ΙΟΒΕ Γιάννης Στουρνάρας εκτιμά ότι «η ανάδειξη νέων παγκόσμιων δυνάμεων, όπως η Κίνα, άλλαξε τις ισορροπίες. Η κρίση θα μπορούσε να ξεκινήσει από οποιονδήποτε τομέα,καθώς οι αγορές είχαν εισέλθει σε μια εποχή με μεγάλους κινδύνους που δεν είχαν τη θέληση ή τη δύναμη, ίσως ούτε και τη φιλοσοφία να τους ελέγξουν».
Η αριστερή οικονομική σκέψη αμφισβητεί γενικότερα τις πολιτικές επιλογές των τελευταίων χρόνων όπως διαμορφώθηκαν στην Ευρωπαϊκή Ενωση. Ο καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Λονδίνου Κώστας Λαπαβίτσας γράφει ότι η ευρωζώνη και οι μηχανισμοί της γεννούν αστάθεια, ανασφάλεια και ανισότητα. Όχι μόνο δεν προωθούν τη σύγκλιση των χωρών – μελών, αλλά τις διαχωρίζουν σε κέντρο και περιφέρεια. Οι χώρες του κέντρου παρουσίασαν δομικά πλεονάσματα σε αντίθεση με τα ελλείμματα που εμφάνισαν οι χώρες της περιφέρειας. Ο ανταγωνισμός «τσάκισε» τις μικρές οικονομίες που επέλεξαν την τόνωση της ζήτησης μέσω τραπεζικού δανεισμού. Εδώ βρίσκεται, κατά τη γνώμη του Κ. Λαπαβίτσα, η γενεσιουργός αιτία της κρίσης και όχι τόσο στο διεφθαρμένο Δημόσιο και στην κακή οργάνωση της χώρας.

Προς τα πού βρίσκεται η έξοδος
Οι οικονομολόγοι και οι περισσότεροι τραπεζίτες επιμένουν ότι αν λυθεί το ζήτημα της εποπτείας του χρηματοπιστωτικού συστήματος σε παγκόσμιο επίπεδο θα μπορέσουμε να αποφύγουμε μελλοντικούς κινδύνους. Όσον αφορά τη χώρα μας, ο καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και πρόεδρος του ΔΣ της Εθνικής Τράπεζας Βασίλειος Θ. Ράπανος πιστεύει ότι αν καταφέρουμε να μειώσουμε τις δαπάνες (και όχι τόσο να αυξήσουμε τα έσοδα) θα καταφέρουμε και να αποδράσουμε από τη δύσκολη αυτή συγκυρία. Για τους περισσότερους η ανάπτυξη είναι το «δύσκολο» ζητούμενο, σε αυτό ο Ηλίας Ευθυμιόπουλος θα προτείνει να αλλάξουμε τους δείκτες και να πάμε σε ένα «οικολογικό παράδειγμα».

Η αριστερή σκέψη, στον αντίποδα, προτείνει στάση πληρωμών στους δανειστές μας και «κούρεμα» του χρέους με παράλληλη έξοδο από την ευρωζώνη και επιστροφή στη δραχμή. Ο Κώστας Λαπαβίτσας αναγνωρίζει ότι θα υπάρξουν περιπλοκές σε μια τέτοια περίπτωση, αλλά με κατάλληλα μέτρα, κυρίως από την πλευρά του κράτους, θα οδηγηθούμε στην έξοδο. Ο καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Πειραιά και αναπληρωτής διευθύνων σύμβουλος της Εurobank Νικόλαος Καραμούζης απαντά ότι η επιστροφή στη δραχμή είναι συνταγή καταστροφής της χώρας, καθώς θα προκληθεί κρίση ρευστότητας και η χώρα θα οδηγηθεί σε έναν φαύλο κύκλο πληθωρισμών και υποτιμήσεων χωρίς διέξοδο. Η άποψη του Γιάννη Τόλιου που συμμετέχει στο φόρουμ για μια «Εναλλακτική Οικονομική Πολιτική στην Ευρώπη» βρίσκεται κάπου ανάμεσα, αφού προτείνει την κατάργηση του Συμφώνου Σταθερότητας και αντικατάστασή του με ένα Σύμφωνο Ανάπτυξης και Απασχόλησης, με έλεγχο της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας από το Ευρωκοινοβούλιο, προώθηση οικονομικής σύγκλισης, καθώς και μέτρα κοινωνικής κοινής ευρωπαϊκής πολιτικής. Γενικότερα οι περισσότεροι συγγραφείς επιμένουν στον έλεγχο των χρηματοπιστωτικών αγορών, μιας και αυτές είναι ο αδύνατος κρίκος του συστήματος, και στην ανάπτυξη. Πολύ λιγότεροι αποτολμούν μια πρόβλεψη προς τα πού πάει ο κόσμος και πώς θα σταθεί η Ελλάδα σε ένα μελλοντικό πεδίο που πιθανόν δεν θα έχει τα ίδια χαρακτηριστικά με το σημερινό και θα διακυβεύεται από μη προβλέψιμους παράγοντες.

Οι συγγραφείς Τάκης Θεοδωρόπουλος και Πέτρος Μάρκαρης θα υποστηρίξουν ότι η κρίση στην Ελλάδα προϋπήρχε,είχε χαρακτηριστικά ανεξάρτητα από τη σημερινή διεθνή κρίση,απλώς η τελευταία τα φανέρωσε με οξύτατο τρόπο.Υποστηρίζουν ότι η χώρα μας καθυστέρησε σε όλα σχεδόν τα μεγάλα θέματα παιδείας,κουλτούρας,ορθολογικής ανάπτυξης,ακόμη και συμπεριφοράς,με αποτέλεσμα οι Έλληνες να μην προσφέρουν σχεδόν τίποτε στην Ευρώπη,καθώς η κοινωνία μας αρνήθηκε πεισματικά να λάβει τα χαρακτηριστικά μιας υγιούς κοινωνίας και τώρα της είναι αδύνατον να αντιδράσει ορθολογικά και συντεταγμένα.Ιδιαίτερες ευθύνες σε αυτό έχει το πολιτικό σύστημα κατά τον Πάσχο Μανδραβέλη και τον Πέτρο Μάρκαρη.Το πολιτικό πρόβλημα θα αναδείξει ο αν.καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Αθηνών Μενέλαος Γκίβαλος,που θα προτείνει αλλαγή πολιτικού «παραδείγματος»,αλλά και ο πρώην τραπεζίτης Κωνσταντίνος Καρατζάς που θα προτείνει «συναγερμό και κινητοποίηση όλων των υγιών δυνάμεων της κοινωνίας».
ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ