Αυτό είναι το ογκωδέστερο, το πλέον φιλόδοξο και το καλύτερο μυθιστόρημα του Ορχάν Παμούκ. Και ενώ κατά κανόνα όσοι συγγραφείς έχουν τιμηθεί με το βραβείο Νομπέλ μετά την απονομή του ή σταματούν να γράφουν ή όσα γράφουν είναι κατώτερα του έργου που ήδη είχαν δώσει, στη δική του περίπτωση ισχύει το εντελώς αντίθετο. Ο 58χρονος τούρκος συγγραφέας αποδεικνύει με το βιβλίο του αυτό πως δίκαια τιμήθηκε με το κορυφαίο διεθνώς λογοτεχνικό βραβείο.
ΤοΜουσείο της αθωότηταςείναι μυθιστόρημα εκπληκτικής αρχιτεκτονικής, άψογης αφηγηματικής ισορροπίας, ατμοσφαιρικό, νοσταλγικό, πικρό και σκληρό- με άλλα λόγια συγκινητικό και βαθύτατα ανθρώπινο. Και μολονότι ο κεντρικός του ήρωας δεν ενδιαφέρεται για την πολιτική (επί τριάντα χρόνια τον τρώει το ερωτικό πάθος), το βιβλίο είναι και μια ευφάνταστη αλληγορία για το διπλό πρόσωπο της σύγχρονης Τουρκίας που με το ένα πόδι πατάει στην Ευρώπη και με το άλλο στην Ασία.
Ο βασικός ήρωας ονόματι Κεμάλ ανήκει στην εύπορη τάξη. Είναι αρραβωνιασμένος με τη Σιμπέλ, που και αυτή ανήκει στην ίδια τάξη. Η αρραβωνιαστικιά του είναι πανέμορφη, μορφωμένη και αξιαγάπητη. Ομως κάποια στιγμή ο Κεμάλ συναντά μια δεκαοκτάχρονη κοπέλα που τη λένε Φισούν- εξίσου όμορφη αλλά φτωχή, με μητέρα μοδίστρα που ράβει φουστάνια για τις κυρίες της υψηλής κοινωνίας- και την ερωτεύεται.
Το μυθιστόρημα ξεκινά με τον Κεμάλ και τη Φισούν στο κρεβάτι. Ο τριαντάχρονος Κεμάλ έχει κατακτήσει το σώμα, όχι όμως και την ψυχή της Φισούν. Για να συμβεί το τελευταίο θα πρέπει να εγκαταλείψει τη μνηστή του και να μοιραστεί την υπόλοιπη ζωή του με τη νεαρή κοπέλα. Ο μεγαλοαστός Κεμάλ δεν το κάνει και η Φισούν τον εγκαταλείπει. Τότε όμως αρχίζει να συμβαίνει αυτό που θα σημαδέψει ανεξίτηλα τη ζωή του Κεμάλ. Αισθάνεται ότι αυτήν αγαπά και θα αγαπά για πάντα. Τα επόμενα τριάντα χρόνια θα ζει όχι απλώς με την ανάμνηση της κοπέλας αλλά με ένα πλήθος αντικειμένων που τον δένουν μαζί της. (Ανάμεσά τους και 4.213 αποτσίγαρα της Φισούν!) Αυτά λοιπόν απαρτίζουν το «μουσείο της αθωότητας», όπως υποδεικνύει ο τίτλος του μυθιστορήματος. Αθωότητα όμως τίνος; Είναι η αθωότητα πέρα από την ενοχή και την αμαρτία που διαρκεί τριάντα χρόνια, όσα καλύπτει το βιβλίο. Ολο αυτό το διάστημα- που ο Κεμάλ ζει μακριά από τη Φισούν, η οποία ήταν αντικείμενο του πόθου πολλών ανδρών- βουλιάζει στην προσωπική του κόλαση προσπαθώντας να ξαναζήσει την εμπειρία της σύντομης ευτυχίας του μαζί της. Αλλά οι στιγμές της ευτυχίας δεν επαναλαμβάνονται- αλλιώς δεν θα ήταν μοναδικές. Και όταν τις ζούμε δεν τις εκτιμούμε, τις θεωρούμε προλεγόμενα περίπου μιας μελλοντικής ευτυχίας, που όμως δεν πρόκειται να τη γνωρίσουμε.
Η δισυπόστατη Πόλη
Είπαμε ότι ο Κεμάλ δεν ενδιαφέρεται για την πολιτική. Είναι άραγε τόσο βαθιά ερωτευμένος που το πάθος του να φαντάζει άρρωστο ή τόσο απαθής ώστε να καταντά απωθητικός σχεδόν; Αυτός είναι ο πυρήνας του συγγραφικού δόλου που απογειώνει τούτο το μυθιστόρημα, το οποίο αλλιώς θα έμοιαζε με ρομάντζο της σειράς. Και γύρω από τούτον τον πυρήνα ο Παμούκ αναπλάθει τον περίγυρο μιας κοινωνίας που η συγκρότησή της βασίζεται στη συντήρηση των στερεοτύπων. Η Κωνσταντινούπολη όμως όπου εκτυλίσσεται η υπόθεση του μυθιστορήματος αναδύεται δισυπόστατη σαν τον πρωταγωνιστή του: Ευρωπαία και Ασιάτισσα, αρχετυπική τη μια στιγμή και την άλλη μακρινή και αβέβαιη, διυλισμένη στο παρελθόν της και όμως διαρκώς παρούσα. Είναι η ίδια πόλη που αναδύεται στην αυτοβιογραφική Ιστανμπούλ, ένα από τα ωραιότερα πρόσφατα βιβλία του Παμούκ. Υποπτεύεται κανείς- και όχι δίχως λόγο, αν συγκρίνει κάποια τμήματα τηςΙστανμπούλκαι του Μουσείου της αθωότητας-πως και ο Κεμάλ αποτελεί περσόνα του συγγραφέα. Το πάθος δηλαδή του Κεμάλ για τη Φισούν λειτουργεί και ως μεταφορά του πάθους του Παμούκ για την Κωνσταντινούπολη. Ετσι λοιπόν δεν έχουμε μια απλή ερωτική ιστορία ή μάλλον η ερωτική ιστορία μπορεί να μην είναι τελικά παρά μια πρόφαση. Πρόφαση να μας μιλήσει ο Παμούκ για την πόλη του, για τη χώρα του, για τη Δύση και την Ανατολή- ίσως και για την ίδια τη συγγραφική λειτουργία, για τον πραγματικό και ταυτοχρόνως χιμαιρικό της χαρακτήρα, για τη δισυπόστατη λειτουργία της.
Ενα θαυμάσιο μυθιστόρημα.
