Η Ελλάδα συμμετέχει στη Διεθνή Εκθεση Βιβλίου της Φραγκφούρτης με εθνικό περίπτερο εκτάσεως 175 τ.μ., που θα βρίσκεται στο χολ 6, στον ίδιο χώρο με το περίπτερο της Γαλλίας. Εκτός από το εθνικό περίπτερο, στην έκθεση θα εκπροσωπηθούν με δικά τους περίπτερα 13 εκδότες. Είναι (χωρίς αξιολογική σειρά) τα Ελληνικά Γράμματα, ο Πατάκης, ο Λιβάνης, η Εστία, ο Καστανιώτης, οι Modern Times, η Αγρα, ο Κέδρος, ο Ψυχογιός, ο Ιων, η Αποστολική Διακονία, οι Στρατηγικές Εκδόσεις Φλώρος και η αρχαιότερη εκπρόσωπος της Ελλάδας με δικό της περίπτερο στην έκθεση, η κυρία Βέφα Αλεξιάδου. Σε συνέντευξή της την περασμένη Πέμπτη η Πανελλήνια Ομοσπονδία Εκδοτών Βιβλιοπωλών (ΠΟΕΒ) παρουσίασε τη στρατηγική για τη συμμετοχή της Ελλάδας σε διεθνείς εκθέσεις, υπό την αιγίδα του υπουργείου Πολιτισμού και σε συνεργασία με το Εθνικό Κέντρο Βιβλίου. Υπενθυμίζουμε ότι στη Διεθνή Εκθεση Βιβλίου του Πεκίνου τον Αύγουστο του 2008 τιμώμενη χώρα θα είναι η Ελλάδα.


Εκ πρώτης όψεως δεν υπάρχει τίποτε το νεότερο από ελληνικής πλευράς στην 59η Διεθνή Εκθεση Βιβλίου που εγκαινιάζεται την Τετάρτη στη Φραγκφούρτη. Τα φώτα της ράμπας για την Ελλάδα ως τιμώμενη χώρα το 2001 έχουν σβήσει προ πολλού, όλοι σχεδόν οι γερμανικοί εκδοτικοί οίκοι δεν έχουν την παραμικρή διάθεση να εκδώσουν άλλα έργα ελληνικής λογοτεχνίας, το ευπρόσωπο ελληνικό περίπτερο στήθηκε εφέτος με δανεικά, οι εκπρόσωποι του Ελληνικού Ιδρύματος Πολιτισμού στο Βερολίνο εκλιπαρούσαν μέχρι την τελευταία στιγμή για να τους εγκρίνουν οι αρμόδιοι φορείς στο Εθνικό Κέντρο τα οδοιπορικά προς Φραγκφούρτη. Αν λοιπόν η ένδεια χρημάτων και επί της ουσίας η έλλειψη συγκροτημένης και διαρκούς πολιτικής για την εξαγωγή του βιβλίου θεωρηθεί δεδομένη για την ελληνική εμφάνιση στη Φραγκφούρτη, τότε, ναι, υπάρχει σε δεύτερη ανάγνωση κάτι νεότερο, ένα τόσο δα μικροσκοπικό νέο: το υπουργείο Πολιτισμού έκανε το έμβασμα που όφειλε στη Φραγκφούρτη, ήταν η υπεσχημένη και εγκεκριμένη οικονομική ενίσχυση για την έκδοση στα γερμανικά του βιβλίου της Ιωάννας Καρυστιάνη «Κουστούμι στο χώμα». Η γερμανική έκδοση κυκλοφόρησε το 2003, το έμβασμα εστάλη στον εκδοτικό οίκο Suhrkamp με τρία χρόνια καθυστέρηση, στα τέλη του 2006. Από κακοπληρωτή κι ένα σακί άχυρα.


Τιμώμενη περιοχή


Για πρώτη φορά στην εφετινή έκθεση της Φραγκφούρτης, το μεγαλύτερο αυτό εμπορείο δικαιωμάτων του βιβλίου στην οικουμένη, δεν υπάρχει τιμώμενη χώρα, αλλά τιμώμενη περιοχή: η Καταλωνία και ο πολιτισμός της. Και οι Καταλανοί, που πέρυσι αναγνωρίστηκαν επίσημα στην Ισπανία ως ιδιαίτερη εθνότητα, έβαλαν τα δυνατά τους. Αυτοί οι εργατικοί και υπερήφανοι «Πρώσοι της Ισπανίας» διέθεσαν για τη Φραγκφούρτη τον μεγαλύτερο προϋπολογισμό τιμώμενης λογοτεχνίας στην ιστορία της έκθεσης: 16 εκατομμύρια ευρώ. Οι επιλογές προσώπων που έκανε το καταλανικό ίδρυμα πολιτισμού «Ραμόν Γιουλ» για τη συμμετοχή στη Φραγκφούρτη προκάλεσαν πολλές αντιρρήσεις και συζητήσεις στην Ισπανία. Θα προσκαλούνταν και οι καταλανοί συγγραφείς που γράφουν στα ισπανικά, όπως για παράδειγμα ο πολύ γνωστός Χουάν Γκοϊτίζολο, ή μόνο όσοι γράφουν στα καταλανικά; Οι πρώτοι προσκλήθηκαν την τελευταία στιγμή και αρνήθηκαν προσβεβλημένοι. Ετσι η Φραγκφούρτη θα κατακλυσθεί από τους δεύτερους. Αν και τα καταλανικά μιλιούνται στην Ευρώπη το πολύ από 13 εκατομμύρια ανθρώπους σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία, στη Γερμανία αναμένονται τώρα πάνω από 130 ακραιφνείς καταλανοί συγγραφείς και 600 καλλιτέχνες. Και από τη μύγα ξίγκι.


«Σαν ένα χαλικάκι»


Ο καταλανικός ζήλος πάντως δεν είναι μόνο έκφραση ενός ιδιότυπου εθνικού αλυτρωτισμού που επιβιώνει ακόμη και στους κόλπους της Ευρωπαϊκής Ενωσης. Είναι και η συνέπεια μιας παλιάς ιστορίας. «Habla en cristiano!», «Μίλα χριστιανικά!», δηλαδή ισπανικά. Αυτό άκουγαν οι Καταλανοί επί 36 ολόκληρα χρόνια, όταν στην Ισπανία κυβερνούσε ο στρατηγός Φράνκο και η γλώσσα τους βρισκόταν υπό διωγμό. Τώρα οι Καταλανοί δεν δέχονται μύγα στο σπαθί τους, πόσο μάλλον που η πρωτεύουσά τους, η Βαρκελώνη, είναι το κέντρο της συνολικής ισπανικής εκδοτικής δραστηριότητας. Παραμένει άδηλο αν οι καταλανοί συγγραφείς αλώσουν τη γερμανόφωνη αγορά. Πάντως την άνοιξη κιόλας το σύντομο μυθιστόρημα «Σαν ένα χαλικάκι» της άγνωστης καταλανής συγγραφέως Μαρίας Μπαρμπάλ αναρριχήθηκε στα γερμανικά ευπώλητα, μόλις το ανακάλυψε και το πρότεινε γνωστή δημοσιογράφος σε τηλεοπτική εκπομπή για το βιβλίο. Αυτό που θεωρείται πλέον βέβαιο είναι ότι οι έλληνες συγγραφείς δεν άλωσαν μετά το 2001 τη γερμανόφωνη αγορά. Το τελευταίο δωδεκάμηνο κυκλοφόρησαν μόνο τα διηγήματα του Γεωργίου Βιζυηνού «Αι συνέπειαι της παλαιάς ιστορίας» και «Το αμάρτημα της μητρός μου» από έναν μικρό εκδοτικό οίκο της Γοττίγγης σε μια σειρά δύο συνολικά τόμων από το 2004 ως το 2006 που φέρει τον γραφικό και εύγλωττο τίτλο «Μικρή Βιβλιοθήκη Λησμονημένων Συγγραφέων». Ψύλλοι στ’ άχυρα.


Τα βιβλία της Τουρκίας


Το ελληνικό περίπτερο καταλαμβάνει το ένα χιλιοστό του συνολικού εμβαδού της έκθεσης που ανέρχεται εφέτος σε 172.000 τ.μ. Στην τεράστια αυτή έκταση 7.300 εκθέτες από 110 χώρες θα παρουσιάσουν στους περίπου 300.000 επισκέπτες 380.000 προϊόντα, από τα οποία το 30% είναι ψηφιακά. Η Φραγκφούρτη, ανέκαθεν επιρρεπής στη νεύρωση των ρεκόρ, κεντρίζεται τώρα και από ένα νέο άγχος, τον ανταγωνισμό της ανερχόμενης Διεθνούς Εκθεσης Βιβλίου του Λονδίνου. Μέσα σε αυτά τα ιλιγγιώδη μεγέθη ο αγώνας των μικρών να προωθήσουν τις λογοτεχνίες τους είναι σεβαστός, αλλά εξαιρετικά δύσκολος. Το καταλανικό πυροτέχνημα θα σβήσει, όπως σίγησαν και οι ελληνικές τρακατρούκες του 2001. Το ελληνικό πρόβλημα δεν εξαντλείται στην απροθυμία της γερμανόφωνης αγοράς να απορροφήσει ελληνικούς τίτλους, επιδεινώνεται συνεχώς και από την αφόρητη πια ανυπαρξία μιας συστηματικής και τουλάχιστον μεσοπρόθεσμης εξαγωγικής πολιτικής στον χώρο του πολιτισμού. Εξάλλου είναι κοινό μυστικό ότι οι γερμανικοί εκδοτικοί οίκοι ετοιμάζονται από τώρα πυρετωδώς για μια εξαιρετική πρόκληση: το 2008 στην Εκθεση της Φραγκφούρτης τιμώμενη θα είναι η Τουρκία, μια χώρα με πολιτικό ενδιαφέρον καθώς πασχίζει να βρεθεί πάλι προ των πυλών της Βιέννης και διαθέτει ένα πρόσφατο Νομπέλ Λογοτεχνίας στον Ορχάν Παμούκ. «Ακούγεται παράξενο, αλλά είναι αλήθεια» μας είπε η Gesine Dammel, υπεύθυνη για τα ελληνικά βιβλία που εκδίδει ο οίκος Suhrkamp. «Η Τουρκία ως τιμώμενη χώρα ρίχνει έμμεσα φως και στην Ελλάδα, καθώς αναδεικνύει άλλη μία φορά τα πολλά κοινά στοιχεία ανάμεσα στις δύο χώρες, αλλά και την τραγική ιστορία που τις συνδέει και τις χωρίζει». Ο Suhrkamp τουλάχιστον έχει την πρόθεση να μείνει πιστός στη μία από τις δύο ελληνίδες συγγραφείς που παρουσίασε το 2001. Σχεδιάζει να κυκλοφορήσει στα γερμανικά το μυθιστόρημα «Σουέλ» της Ιωάννας Καρυστιάνη. Καλαμιά στον κάμπο.


Ο κ. Σπύρος Μοσκόβου είναι διευθυντής του ελληνικού προγράμματος της Deutsche Welle.