Σε πρόσφατη τηλεοπτική συζήτηση για το εγχειρίδιο Ιστορίας της Στ´ Δημοτικού, ένας κληρικός δήλωσε ότι το βιβλίο πρέπει να αποσυρθεί διότι «αποτελεί προϊόν της συνωμοσίας του παγκόσμιου σιωνισμού». Ακούγεται ίσως αστείο αλλά η δαιμονοποίηση των εβραίων λειτουργεί ακόμη ως ερμηνευτικό σχήμα στο πλαίσιο της ευρύτερης πολιτικής κουλτούρας και αυτή η διαπίστωση καθιστά το βιβλίο του φιλόσοφου, πολιτειολόγου και ιστορικού των ιδεών Πιερ Αντρέ Ταγκιέφ (1946), εξαιρετικά επίκαιρο. Ο Ταγκιέφ διερευνά τη συγκρότηση και διάχυση ενός από τους ανθεκτικότερους σύγχρονους πολιτικούς μύθους. Σύμφωνα με αυτόν, μια σειρά μυστικών συμβουλίων πραγματοποιήθηκε στην Ευρώπη στο τέλος του 19ου αιώνα υπό την ηγεσία και καθοδήγηση των σιωνιστών ηγετών Theodor Herzl και Ascher Ginzberg. Σε αυτά τα μυστικά συμβούλια, οι «σοφοί» εβραίοι απεργάστηκαν ένα σχέδιο ελέγχου της παγκόσμιας οικονομίας και πολιτικής. Αυτό το σχέδιο αποτυπώθηκε στα πρακτικά των μυστικών συνεδρίων τα οποία έγιναν γνωστά ως «Πρωτόκολλα των Σοφών της Σιών».
Με πρωτοβουλία της Οχράνα
Πότε γράφτηκαν τα «Πρωτόκολλα» και από ποιον; Ο συγγραφέας συνοψίζει στο βιβλίο του τα πορίσματα ενός εκτενέστερου έργου του που εκδόθηκε το 1992 αλλά και της σύγχρονης έρευνας. Τα «Πρωτόκολλα» δημοσιεύθηκαν για πρώτη φορά στα ρωσικά και σε συντετμημένη μορφή το 1903, στην αντισημιτική εφημερίδα «Znamia». Ηταν λίγος καιρός μετά το πογκρόμ εναντίον των εβραίων του Kichinev (Βεσσαραβία) και η δημοσίευση δεν ήταν άσχετη με το γεγονός. Δύο χρόνια αργότερα περιελήφθησαν στο σύνολό τους ως αυθεντικά ντοκουμέντα σε ένα βιβλίο που αναφερόταν στην επικείμενη έλευση του Αντίχριστου και στην καταστροφή της χριστιανοσύνης και του κόσμου. Συγγραφέας του έργου ήταν ένας αμφιλεγόμενος ορθόδοξος μυστικιστής λόγιος, ο Serguei Alexandrovich Nilus. Το βιβλίο του Nilus προκάλεσε αρχικά κάποιο ενδιαφέρον καθώς οι κοινωνικοπολιτικές ανακατατάξεις στη Ρωσία και τα γεγονότα του 1905 ευνοούσαν την ανασφάλεια και την αναταραχή ενώ ο αντισημιτισμός ήταν έκδηλος. Η ιδέα της ευρύτερης διακίνησης απορρίφθηκε μετά την παρέμβαση του υπουργού Ρ. Α. Stolypine ο οποίος ανέθεσε έρευνα προκειμένου να διαπιστωθεί η προέλευση του ντοκουμέντου.
Το πόρισμα της έρευνας χαρακτήρισε τα «Πρωτόκολλα» ως προϊόν πλαστογραφίας. Από ποιον και γιατί; Το ζήτημα δεν αποσαφηνίστηκε πλήρως αλλά ενώ επισήμως το κείμενο εγκαταλείφθηκε, οι εκδόσεις συνεχίστηκαν. Κομβικό σημείο αποτέλεσε η Επανάσταση του 1917. Η μετατόπιση από τον «εβραίο συνωμότη» στον «εβραιομπολσεβίκο συνωμότη» έγινε εύκολα και τα «Πρωτόκολλα» εμφανίστηκαν ως ένα αποκαλυπτικό ντοκουμέντο για τις προθέσεις των εβραίων να κατακτήσουν τον κόσμο με κάθε μέσο. Το 1921 ο Philip Graves, δημοσιογράφος των «London Times», διεξήγαγε έρευνα για τα «Πρωτόκολλα». Με βάση πληροφορίες και υλικό που συνέλεξε, το κείμενο ήταν πλαστογράφημα κατασκευασμένο στο Παρίσι με πρωτοβουλία της Οχράνα, της ρωσικής μυστικής αστυνομίας και του προϊσταμένου της Pierre Ivanovitch Ratchkovski. Πρώτη ύλη για τη δημιουργία των «Πρωτοκόλλων» απετέλεσε ένα παλαιότερο έργο, Ο Διάλογος στον Αδη ανάμεσα στον Μακιαβέλι και τον Μοντεσκιέ, ένας λίβελος κατά του Ναπολέοντα Γ’ που δημοσιεύθηκε ανώνυμα το 1864 και ανήκε στον Maurice Joly. Στόχος του πλαστογραφήματος ήταν να πειστεί ο τσάρος για την ολέθρια επιρροή των εβραίων στη Ρωσία και να ανακόψει κάθε απόπειρα φιλελευθεροποίησης.
Νέες μορφές εβραιοφοβίας
Η σχετικά πρώιμη ανάδειξη της πλαστότητας των «Πρωτοκόλλων» δεν αναχαίτισε την εξαιρετικά «επιτυχημένη» πορεία τους, γεγονός που αποτυπώνει την ισχύ, τη διαπλοκή αλλά και τη μετάλλαξη μιας σειράς φαινομένων. Σε μια μακρά διαδρομή, ο μεσαιωνικός θρησκευτικός αντισημιτισμός αναζωογονήθηκε και μετεξελίχθηκε στο πλαίσιο των νέων μορφών εβραιοφοβίας που γέννησε ο νεωτερικός κόσμος ενώ το φάντασμα της Ρωσικής Επανάστασης στοίχειωσε τις δυτικές ελίτ και καλλιέργησε το έδαφος για την αναζήτηση νέων «αποδιοπομπαίων τράγων». Τα «Πρωτόκολλα των Σοφών της Σιών» έγιναν διεθνές μπεστ σέλερ στον Μεσοπόλεμο. Τροφοδότησαν τις διανοητικές αναζητήσεις του αμερικανού μεγιστάνα Χένρι Φορντ, κυριάρχησαν στην αντιμπολσεβικική υστερία, ενσωματώθηκαν στη ρατσιστική κοσμοαντίληψη των ναζιστών και απετέλεσαν βασικό υλικό της ναζιστικής προπαγάνδας εναντίον των εβραίων. Ο συγγραφέας αναλύει εύστοχα πώς τα «Πρωτόκολλα» λειτούργησαν σε διαφορετικές περιόδους και περιβάλλοντα ως «υπερ-κείμενο» και «υπο-κείμενο» ταυτόχρονα (σ. 73 ). Προήλθαν από παλαιότερα, ετερόκλητα κείμενα ενώ παράλληλα απετέλεσαν και την πηγή για άλλα, σε πολλές και διαφορετικές μορφές και εκδόσεις.
Στην τελευταία ενότητα του βιβλίου, ο Ταγκιέφ παρακολουθεί τις τύχες των «Πρωτοκόλλων» στον μεταπολεμικό κόσμο. Η σύνδεσή τους με την αντι-σιωνιστική πολιτική στον αραβομουσουλμανικό κόσμο μετά τη δημιουργία του κράτους του Ισραήλ αλλά και η ένταξή τους στο οπλοστάσιο του αντι-αμερικανισμού που ενισχύεται από τον παγκόσμιο οικονομικό ανταγωνισμό στη σύγχρονη Ιαπωνία, αποτελούν τα δύο βασικότερα οχήματα της διακίνησης και διεθνοποίησής τους. Το βιβλίο του Ταγκιέφ αποτελεί αναμφίβολα σημαντική συμβολή στην ιστορία της εβραιοφοβίας και του αντισημιτισμού. Ωστόσο η σημασία του δεν εξαντλείται σε αυτό το πεδίο. Μέσα από την ανάλυση της πολυσχιδούς όσο και θλιβερής ιστορίας ενός πλαστογραφήματος που ενίσχυσε παντός είδους θεωρίες συνωμοσίας, ο συγγραφέας ανατέμνει τη διαδικασία κατασκευής του απόλυτου εχθρού στο πλαίσιο των πολιτικών μυθολογιών. Σε μια εποχή κατά την οποία η ξενοφοβία και ο ρατσισμός συμπορεύονται με την «επαναμάγευση του κόσμου» όπως εύστοχα επισημαίνει ο ίδιος ο Ταγκιέφ (σ. 157), η μελέτη μας καλεί να ξανασκεφτούμε τις παλιές και νέες μορφές αυτών των φαινομένων αλλά και να συνειδητοποιήσουμε την αναγκαιότητα της αντίστασης στις κάθε λογής θεωρίες του μίσους και του αποκλεισμού που στοιχειώνουν τις σύγχρονες κοινωνίες.
Η κυρία Εφη Γαζή είναι επίκουρη καθηγήτρια Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας.
