Η λογοτεχνία και ο κινηματογράφος αποτελούν στις μέρες μας δύο κυρίαρχες μορφές πολιτισμικής διαμεσολάβησης της Ιστορίας. Η γνώση και πολύ περισσότερο η αίσθηση που έχουμε για το ιστορικό παρελθόν συγκροτούνται αναπόφευκτα με αναφορά στα ζωντανά βιώματα των σύγχρονων κοινωνιών. Το ιστορικό παρελθόν «μεταφράζεται» στις γλώσσες του παρόντος και παραστασιοποιείται κάθε φορά που χρησιμοποιούμε οπτικές ή άλλες εικόνες για να ανασύρουμε ένα ιστορικό γεγονός και να το καταστήσουμε αναγνωρίσιμο στους σύγχρονούς μας. Ιστορικοί, παιδαγωγοί, καλλιτέχνες και λοιποί παραγωγοί πολιτισμού, όλοι συμμετέχουμε σε αυτή τη διαδικασία «μετάφρασης» του παρελθόντος στο παρόν. Οι τρόποι που το κάνουμε ποικίλλουν και συχνά περιλαμβάνουν κακόπιστες παραποιήσεις ή ιδεολογικές χρήσεις της Ιστορίας. Η Ιστορία ενδιαφέρει το ευρύ κοινό ακριβώς γιατί αποτελεί ένα δυναμικό πεδίο διαπραγμάτευσης των όρων με τους οποίους διαμεσολαβείται το παρελθόν στο παρόν. Χωρίς διαφωνία και διαπραγμάτευση η Ιστορία θα ήταν μια βαρετή διανοητική ενασχόληση.
Πάντως, από την πλευρά της κριτικής σκέψης εκείνο που σαφώς προέχει είναι να θυμίζουμε τη ριζική ετερότητα του παρελθόντος σε σχέση με το παρόν. Αν κάτι διδάσκει η Ιστορία είναι ότι ακόμη και φαινομενικά αυτονόητες κατηγορίες όπως ο «άνθρωπος», ο «πόλεμος» και ο «πόνος» σημαίνουν εντελώς διαφορετικά πράγματα από τη μία εποχή στην άλλη. Η ριζική ετερότητα του παρελθόντος μάς καθιστά ιδιαίτερα επιφυλακτικούς σε κάθε απόπειρα κανονικοποίησης της εμπειρίας, σύμφωνα με την οποία κάθε «δυτική δύναμη» δρα με τάχα ένα συγκεκριμένο τρόπο, ο κάθε «στρατιώτης» έχει συγκεκριμένα συναισθήματα και πάντα ο πόλεμος είναι ίδιος. Η παραστασιοποίηση όμως της ετερότητας είναι μια πολύπλοκη, επίπονη και ίσως όχι πάντα δημοφιλής διαδικασία.
Η κυρία Ιωάννα Λαλιώτου είναι επίκουρη καθηγήτρια Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας.
