– Μισέλ Ονφρέ, πώς ανακαλύψατε τη φιλοσοφία;
«Τυχαία, μεταξύ 14 και 17 χρόνων σε μια υπαίθρια αγορά στο Αρζαντάν, όπου μεγάλωσα και μένω πάντα. Μια κυρία πουλούσε μεταχειρισμένα βιβλία του Νίτσε, του Μαρξ και του Φρόιντ. Ηταν ένα θαύμα για έναν βιβλιοφάγο σαν εμένα. Ο Νίτσε μού επέτρεψε να αποθεμελιώσω τις χριστιανικές αρχές με τις οποίες είχα μεγαλώσει, ο Μαρξ έδωσε απαντήσεις στα πολιτικά, εφηβικά μου ερωτήματα, όταν επαναστατούσα βλέποντας να εκμεταλλεύονται τον πατέρα μου που ήταν αγρότης και τη μητέρα μου που ήταν παραδουλεύτρα. Ο Φρόιντ μού έμαθε πως το ότι αυνανιζόμουν πολύ συχνά, όπως κάθε έφηβος που σέβεται τον εαυτό του, όχι μόνο δεν ήταν αφύσικο αλλά αντίθετα ήταν κάτι τελείως φυσιολογικό…».
– Στην Πραγματεία περί αθεολογίας, απαντάτε έμμεσα στον Νίτσε, λέγοντας ότι «ο Θεός δεν είναι ούτε νεκρός ούτε ετοιμοθάνατος (…), γιατί δεν είναι θνητός. Ενα δημιούργημα της φαντασίας δεν πεθαίνει, μια ψευδαίσθηση δεν παύει ποτέ να υπάρχει, ένα παιδικό παραμύθι δεν αναιρείται». Αν ο Θεός είναι μια ψευδαίσθηση, πρέπει να αναγνωρίσουμε πως επηρεάζει σημαντικά την πραγματικότητα…
«Ναι, οι άνθρωποι έχουν μια φοβερή δύναμη να διατηρούν ψευδαισθήσεις. Εκατομμύρια άνθρωποι πιστεύουν ότι ένας Θεός μπορεί να χωρίσει στα δύο τη θάλασσα για να περάσει ο λαός του, ότι ένας άνθρωπος μπορεί να πεθάνει και να αναστηθεί την τρίτη ημέρα, ότι αν σκοτώσεις έναν κακοποιό ανοίγουν για σένα οι πόρτες του Παραδείσου, όπου σε περιμένουν δεκάδες νεαρές παρθένες… Ολα αυτά δεν είναι παραμύθια για παιδιά; Εκατομμύρια άνθρωποι χτίζουν τις ζωές τους σύμφωνα με αυτά τα δημιουργήματα της φαντασίας, που επηρεάζουν την πραγματικότητα…».
– Ποιος είναι για σας ο ορισμός του άθεου;
«Αθεος είναι αυτός που δηλώνει πως ο Θεός δεν υπάρχει, ότι είναι δημιούργημα της φαντασίας των ανθρώπων που θέλουν να πιστεύουν ότι θα συνεχίσουν να ζουν μετά τον θάνατο. Ο άθεος δηλώνει πως δεν υπάρχει άλλος κόσμος πέρα από τον δικό μας και ότι δεν πρέπει να ζητάμε αποδείξεις από αυτούς που λένε ότι κάτι δεν υπάρχει αλλά από αυτούς που ισχυρίζονται πως αυτό το κάτι υπάρχει».
– Εχετε πει πως ο Θεός «σκοτώνει ό,τι του αντιστέκεται. Και πρώτα από όλα τη λογική, την εξυπνάδα, το κριτικό πνεύμα». Η θρησκεία, όμως, έχει αποτελέσει πηγή δημιουργίας καλλιτεχνικών αριστουργημάτων…
«Αυτό είναι μια ιδέα ευρέως διαδεδομένη, αλλά λαθεμένη: η τέχνη θα υπήρχε έτσι κι αλλιώς χωρίς τις θρησκείες. Απλώς θα στηριζόταν σε άλλες μυθολογίες και όχι στη χριστιανική. Το μεγαλείο ενός καλλιτέχνη δεν έγκειται στο τι επιλέγει να αναπαραστήσει, αλλά στο πώς το επεξεργάζεται αισθητικά. Τέχνη υπήρξε πριν από τον χριστιανισμό και θα υπάρχει και έπειτα από αυτόν. Υπάρχουν άλλωστε πάμπολλα έργα τέχνης έξω από αυτόν, απόδειξη ότι όντως η τέχνη δεν έχει ανάγκη τη θρησκεία. Η θρησκεία όμως έχει ανάγκη την τέχνη και τη χρησιμοποιεί πάντα ως μέσον προπαγάνδας…».
– Πιστεύετε ότι οι μονοθεϊστικές θρησκείες έχουν προκαλέσει περισσότερα προβλήματα παρά λύσεις;
«Αυτό που μπορώ να πω είναι πως το Ισλάμ, ο χριστιανισμός και ο ιουδαϊσμός κατέστρεψαν το σώμα, περιφρόνησαν τη ζωή που ζούμε εδώ και τώρα, καταδίκασαν τα πάθη, τις ηδονές, τις ορμές, υποβίβασαν τη γυναίκα, φυλάκισαν την εξυπνάδα και τη λογική για να πολεμήσουν τους αντιπάλους τους, εμπόδισαν την επιστήμη να αναπτυχθεί, εμπόδισαν την πρόοδο… Το αποτέλεσμα είναι τελικά αρνητικό, αλλά σημασία δεν έχει το παρελθόν αλλά το μέλλον: πρέπει να αποφύγουμε τις βλαπτικές μονοθεϊστικές κατευθύνσεις του παρελθόντος…».
– Εχετε μιλήσει πολλές φορές για τις καταστρεπτικές συνέπειες των θρησκευτικών προκαταλήψεων που αφορούν τη σεξουαλικότητα και την πραγμάτωση των επιθυμιών του ανθρώπου. Τα ταμπού που πηγάζουν από τις προκαταλήψεις αυτές συνεχίζουν να υπάρχουν στη δυτική κοινωνία;
«Ναι. Η θρησκεία δεν επηρεάζει τον εγκέφαλο, την ψυχή, το πνεύμα και το σώμα μόνο των πιστών που ακολουθούν το τυπικό της. Η επιβολή μιας ομοιόμορφης άποψης για το σώμα πάει πολύ πιο μακριά από ό,τι φανταζόμαστε και γίνεται με πλάγια μέσα. Επιφέρει ρήξη του ατόμου με το πραγματικό του σώμα, δημιουργώντας του την επιθυμία για ένα σώμα αγγελικό, έξω από τον χρόνο και τα πάθη. Αυτό το ιδανικό σώμα, που δεν ακολουθεί τους νόμους του χρόνου και της γήρανσης, δεν εξυμνεί τελικά και η κοινωνία της κατανάλωσης; Για το ίδιο σώμα πρόκειται… Η επιθυμία είναι ένταση και πρόβλημα, ενώ η απόλαυση είναι απάντηση και λύση. Η φιλοσοφία της επιθυμίας είναι χριστιανική, ενώ η φιλοσοφία της απόλαυσης είναι μεταχριστιανική…».
– Και αποτελεί τον πυρήνα αυτού που ονομάζετε «ηλιακό ερωτικό λόγο»… Ποιες είναι οι αρχές του «ηλιακού ερωτισμού»;
«Η απόλαυση που δεν βλάπτει ούτε τον εαυτό μας ούτε τον άλλον. Η δράση σύμφωνα με μια συνθήκη που έχουμε επιλέξει ελεύθερα, το χτίσιμο μιας σχέσης βασισμένης στην ελευθερία, η τάση προς έναν έρωτα ανάλαφρο, προς μια σεξουαλικότητα χωρίς ξένες προσμείξεις (γάμος, μονογαμία, πίστη, συγκατοίκηση, τεκνοποίηση), που να αποτελεί μέσον πρόσβασης στο είναι του άλλου, η προσωπική διαχείριση των επιθυμιών και των φαντασιώσεών μας, η τάση προς έναν αναρχικό φεμινισμό, σύμφωνα με τον οποίο ο δονζουανισμός δεν θα είναι πλεονέκτημα των ανδρών που αποκαλούν νυμφομανείς τις γυναίκες οι οποίες επιδίδονται σε αυτόν, ο ελεύθερος τρόπος διάθεσης του εαυτού μας, της ψυχής μας, του κορμιού μας, της ζωής μας… Ο ηλιακός ερωτισμός προσφέρει καινούργιες δυνατότητες ύπαρξης, εντελώς προσωπικές για τον καθένα».
– Αυτές οι δυνατότητες είναι για εσάς η ουσία κάθε φιλοσοφικής αναζήτησης. Ποια είναι η ηθική που προτείνετε στον σύγχρονο άνθρωπο;
«Είναι δύσκολο να σας απαντήσω με δυο λέξεις! Ας πούμε ότι προτείνω μια μεταχριστιανική ηθική που έχει αποβάλει την υποχρέωση της αγάπης του πλησίον, της συγχώρησης, του μίσους για τον εαυτό μας και για το σώμα μας, μια ηθική που δίνει επιλογές και δεν μας τιμωρεί με ενοχές, μια ηθική της λήθης που δεν συγχωρεί, αλλά μας επιτρέπει να ζήσουμε χωρίς εκείνα τα πάθη που προκαλούν θλίψη, μια διαϋποκειμενικότητα στην οποία οι επιθυμίες, οι απολαύσεις και το σώμα είναι σύντροφοι και όχι εχθροί…».
* Ο Μισέλ Ονφρέ θα δώσει διάλεξη με θέμα «Οι ηδονιστές στην πυρά», την Πέμπτη 23 Νοεμβρίου, στις 7 μ.μ., στην Αίθουσα Νίκος Σκαλκώτας του Μεγάρου Μουσικής. Η διάλεξη εντάσσεται στο πρόγραμμα Megaron Plus.
