Η Ινδία και η δική της λογοτεχνία τιμώνται εφέτος στην έκθεση, μια πραγματική Βαβέλ, αν σκεφθεί κανείς ότι η χώρα αυτή διαθέτει μαζί με τα αγγλικά 24 επίσημες γλώσσες. Πάνω από ένα δισεκατομμύριο κατοίκους έχει η Ινδία και το ένα τρίτο των ενηλίκων είναι αναλφάβητοι. Παρ’ όλα αυτά 16.000 εκδοτικοί οίκοι εκδίδουν κάθε χρόνο 80.000 νέα βιβλία κάνοντας έναν τζίρο της τάξεως του 1 δισ. ευρώ. Επισήμως το Νέο Δελχί στέλνει εφέτος στη Φραγκφούρτη 40 συγγραφείς, ενώ στη γερμανική αγορά κυκλοφορούν 50 νέες μεταφράσεις ινδικών λογοτεχνικών έργων, μεγέθη που δεν υπερβαίνουν πολύ τα αντίστοιχα της ελληνικής συμμετοχής το 2001. Η Ινδία παρουσιάζεται σαν μια χώρα ανάμεσα στην παράδοση και στο μοντέρνο. Γι’ αυτό και το κοινό της έκθεσης μπορεί να απολαύσει ποικίλα ινδικά προϊόντα: από τις μπαγιαντέρες που θα λικνίζονται στους οικείους ρυθμούς ως τον κατ’ εξοχήν ινδό αστέρα του τελευταίου συρμού, τον συγγραφέα και διπλωμάτη Σάσι Ταρόορ, δύο βιβλία του οποίου κυκλοφόρησαν εφέτος στα γερμανικά, ενώ το όνομά του αναφέρεται επίμονα σε σχέση με τη διαδοχή του Γενικού Γραμματέα του ΟΗΕ Κόφι Αναν.


Οι 180.000 ειδικοί


Εδώ και δεκαετίες η έκθεση της Φραγκφούρτης είναι ο σημαντικότερος στον κόσμο ναός της προωθημένης εμπορευματοποίησης του βιβλίου. Εκεί γίνονται οι γνωριμίες και οι κρίσιμες επαφές που οδηγούν στις αγοραπωλησίες δικαιωμάτων, εκεί αναδεικνύονται και αποκρυσταλλώνονται οι τελευταίες τάσεις της αγοράς. Γι’ αυτό και είναι ανοιχτή στο κοινό μόνο το τελευταίο διήμερο, το πρώτο τριήμερο είναι αποκλειστικά πλημμυρισμένη από εκδότες και πράκτορες, συγγραφείς και μεταφραστές. Ετσι οι διοργανωτές περιμένουν και εφέτος όχι τόσο τους 100.000 επισκέπτες του διημέρου, όσο τους 180.000 ειδικούς του τριημέρου, οι οποίοι θα βρεθούν εκεί όχι για να «περιεργαστούν τις συλλογές και τα εκθέματα», όπως υποστηρίζει με μια αφοπλιστικά ωραία εικόνα το δελτίο Τύπου της Πανελλήνιας Ομοσπονδίας Εκδοτών-Βιβλιοπωλών για την εφετινή ελληνική συμμετοχή στη Φραγκφούρτη. Θα βρεθούν εκεί για να συμμετάσχουν ενεργά στο αλισβερίσι του βιβλίου, που εκτός από πνευματικό προϊόν είναι και εμπόρευμα προς διακίνηση.


Το «ταξίδι του Οδυσσέα» ήταν η άλλη ωραία εικόνα, που πριν από μία πενταετία είχε τεθεί ως προμετωπίδα της ελληνικής συμμετοχής, όταν η Ελλάδα ήταν τιμώμενη χώρα στη Φραγκφούρτη. Μόνο που αυτό το ταξίδι στα ανοιχτά πελάγη μάς ξανάφερε πολύ γρήγορα στα δικά μας υπήνεμα νερά, σαν να μην ξεκίνησε καν. Ούτε Λαιστρυγόνες, ούτε Κύκλωπες, ούτε Λωτοφάγοι, ούτε Κίρκες, ούτε τίποτε για μας. Τα περίπου 30 ελληνικά λογοτεχνικά έργα που εκδόθηκαν στα γερμανικά το 2001 καταποντίστηκαν στην αγορά και έμειναν στα αζήτητα. Ακόμη και αυτά που επισημάνθηκαν από την κριτική δεν τιμήθηκαν από το αγοραστικό κοινό. Εξαιρετική επιτυχία είχε και εξακολουθεί να έχει ο Πέτρος Μάρκαρης, αλλά η επιτυχία αυτή είναι προσωπική του. Δεν αφορά την όποια εθνική πολιτική για το βιβλίο, αλλά ερμηνεύεται από μια ευτυχή συγκυρία: οι εκδόσεις Diogenes ανακάλυψαν τον Μάρκαρη τη στιγμή ακριβώς που ως οίκος πρωτοστατούσαν στη διαμόρφωση μιας νέας τότε τάσης στον γερμανόφωνο χώρο, του λογοτεχνικά ποιοτικού αστυνομικού μυθιστορήματος.


Από τα υπόλοιπα βιβλία οφείλει να αναφέρει κανείς στον απολογισμό αυτής της πενταετίας τα δύο έργα της Ιωάννας Καρυστιάνη, που κυκλοφόρησαν μέχρι στιγμής στα γερμανικά από τον σημαντικό οίκο Suhrkamp, το «Η μικρά Αγγλία» το 2001 και το «Κουστούμι στο χώμα» το 2003. Τα δύο αυτά βιβλία μαζί με τις αντίστοιχες εκδόσεις τσέπης έχουν πουλήσει περίπου 30.000 αντίτυπα, ένα αποτέλεσμα εξαιρετικό για πρωτοεμφανιζόμενο ξένο συγγραφέα, αλλά όχι αρκετό για να συμπαρασύρει στους αιθέρες και άλλους έλληνες συγγραφείς. «Μόνο αν κάποιο από τα βιβλία που εκδόθηκαν το 2001», μας είπε η υπεύθυνη του ελληνικού προγράμματος του Suhrkamp Gesine Dammel, «γινόταν πραγματικό μπεστ σέλερ, άγγιζε ας πούμε τα 100.000 αντίτυπα, μόνο τότε θα ξυπνούσε στην αγορά το ενδιαφέρον για έργα και άλλων ελλήνων συγγραφέων». Είναι προφανές ότι η γερμανική αγορά χρειάζεται τέτοια αριθμητικά μεγέθη, προκειμένου ένα ευρύτερο κοινό να εκπλαγεί θετικά και να συνειδητοποιήσει ότι η ωραία Ελλάς δεν παράγει μόνον εσπεριδοειδή. Εφέτος που δεν αναμένεται στη Φραγκφούρτη ούτε ένας έλληνας συγγραφέας, που δεν υπάρχει ούτε μία νέα μετάφραση ελληνικού λογοτεχνικού έργου, το απαιτητικό μέρος αυτού του ευρύτερου κοινού μπορεί να πάρει τουλάχιστον στα χέρια του έναν καινούργιο ταξιδιωτικό οδηγό αξιώσεων της ωραίας Κρήτης, και πάλι από τις εκδόσεις Suhrkamp. Φέρει την υπογραφή της Michaela Prinzinger και είναι διάσπαρτος με λογοτεχνικά κείμενα Ελλήνων και Γερμανών για το νησί και την ιστορία του, από τον Γιώργο Σεφέρη και τον Παντελή Πρεβελάκη ως την Christa Wolf και τον ελληνολάτρη συγγραφέα της Βέρμαχτ Erhart Κästner.


Τα μπεστ σέλερ


Εν τω μεταξύ, ελληνικό μπεστ σέλερ στη Γερμανία δεν υπήρξε, οι γερμανικοί εκδοτικοί οίκοι έσφιξαν τα λουριά και οι μεταφράσεις από τα ελληνικά σταμάτησαν. Εξάλλου στην ουσία και το ελληνικό υπουργείο Πολιτισμού διέκοψε τις επιχορηγήσεις των μεταφράσεων στα γερμανικά. Δεν καταβάλλει μάλιστα ούτε καν αυτές που έχει δεσμευθεί εγγράφως και με χρυσόβουλο ότι θα αναλάβει. Ούτε καν απαντά στις γραπτές υπενθυμίσεις των γερμανικών οίκων που αισθάνονται εξαπατημένοι από την ελληνική πολιτεία. Ο οίκος Suhrkamp δεν εισέπραξε ποτέ την εγκεκριμένη επιχορήγηση για τη μετάφραση του δεύτερου βιβλίου της Καρυστιάνη. Ο οίκος Reclam που έχει εκδώσει δύο βιβλία του Νίκου Παναγιωτόπουλου δεν πρόσεξε ότι δεν έχει εισπράξει την επιχορήγηση μέσα στην αναστάτωση της μετακόμισής του από τη Λειψία στη Στουτγάρδη. Και ο μικρός ποιοτικός οίκος Elfenbein του Βερολίνου, που έχει εκδώσει από φιλοτιμία από το 2001 ως σήμερα τέσσερις ελληνικούς τίτλους; Οταν υπέβαλε στο ελληνικό υπουργείο Πολιτισμού αίτηση για επιχορήγηση της μετάφρασης του πρώτου τίτλου, έλαβε την αρνητική απάντηση με χειρόγραφο φαξ, διά του οποίου η ελληνική πολιτεία εξηγούσε ότι δεν επιχορηγεί μεταφράσεις μετά τη δημοσίευσή τους. Ετσι ο οίκος υπέβαλε εγκαίρως αίτηση επιχορήγησης για τον τρίτο ελληνικό τίτλο του προγράμματός του προτού κυκλοφορήσει. Και τότε η ελληνική πολιτεία δεν αντέδρασε καν. Εν τω μεταξύ το βιβλίο εκδόθηκε και τιμήθηκε πέρυσι με το Βραβείο της Καλύτερης Λογοτεχνικής Μετάφρασης από τα ελληνικά στα γερμανικά. Πρόκειται για τα «Ονειρα» του Οδυσσέα Ελύτη σε απόδοση Gόnter Dietz.


Η σειρά της Τουρκίας


Η ελληνοτουρκική προσέγγιση δεν εμπνέει τις ψυχές όλων των πνευματικών ταγών στην Ελλάδα. Οπως εξάλλου και η στήριξη της ευρωπαϊκής προοπτικής της Τουρκίας δεν είναι ένθερμο μέλημα ολόκληρου του διπλωματικού σώματος. Οι εθνικά φρονούντες, για παράδειγμα, απέρριψαν την ιδέα να είναι εφέτος η Τουρκία τιμώμενη χώρα στην 3η Διεθνή Εκθεση Βιβλίου της Θεσσαλονίκης. Οπως εξάλλου και οι ελληνικές προξενικές αρχές παρά τω Ρήνω απέρριψαν στυφά την κολακευτική πρόταση του εξαιρετικού Μουσείου Τέχνης της Βόννης να συμβάλουν στην οργάνωση μιας κοινής έκθεσης ελλήνων και τούρκων καλλιτεχνών. Αλλά είναι οι προσπάθειές τους σαν εκείνες των συφοριασμένων Τρώων. Διότι ο Αττίλας βρίσκεται ήδη προ των πυλών της Φραγκφούρτης! Πράγματι, λίγες μόνον ημέρες πριν από τα μεθαυριανά επίσημα εγκαίνια της 58ης Διεθνούς Εκθεσης Βιβλίου της Φραγκφούρτης, ο τούρκος υπουργός Πολιτισμού Ατίλα Κοτς συνυπέγραψε με τη διεύθυνση της έκθεσης το συμβόλαιο, βάσει του οποίου η Τουρκία θα είναι τιμώμενη χώρα το 2008. Η γερμανική λογική δεν μεταβλήθηκε από το 2001, οπότε τιμώμενη χώρα ήταν η Ελλάδα: στο αιτιολογικό για την Τουρκία αναφέρεται ότι, αν και οι γερμανοτουρκικές σχέσεις είναι πολύ καλές, η τουρκική λογοτεχνία παρά τις όποιες εξαιρέσεις παραμένει άγνωστη στο ευρύτερο κοινό.




* Διευρυμένη είναι η ελληνική συμμετοχή στην εφετινή Διεθνή Εκθεση Βιβλίου της Φραγκφούρτης. Εκτός από το περίπτερο της Πανελλήνιας Ομοσπονδίας Εκδοτών-Βιβλιοπωλών, περίπτερα θα έχουν οι εκδότες: Γ. και Κ. Δαρδανός, Παπαδόπουλος, Πατάκης, Αντ. Σάκκουλας, Ψυχογιός, Αγρα, (Βέφα) Αλεξιάδου, Αποστολική Διακονία, Ελληνικά Γράμματα, Εστία, Ιων, Καστανιώτης, Κέδρος, Λιβάνης, Μέλισσα, Μεταίχμιο, Σταφυλίδης και Road Editions.


Ο κ. Σπύρος Μοσκόβου είναι διευθυντής του ελληνικού προγράμματος της Deutsche Welle