papag@tovima.gr


Για τον γάλλο ιστορικό Πιερ Βιντάλ-Νακέ ένας μύθος επιδρά όχι τόσο στις διάφορες δημιουργίες όσο στην ιστορία αυτή καθεαυτή. Και η Ατλαντίδα, ως θεμέλιος μύθος του ευρωπαϊκού πνεύματος, δεν πρέπει να αναζητείται ούτε στην Αμερική (κατά τους Ισπανούς που την ανακάλυψαν), ούτε στην Ιρλανδία ή στην Ινδία (κατά τις ορέξεις των Αγγλων), ούτε στη Σαχάρα (σύμφωνα με τις αποικιακές βλέψεις των Γάλλων), ούτε στην Κρήτη ή στη Σαντορίνη (κατά τις εκτιμήσεις των ελληνιστών). H Ατλαντίδα έχει κατά καιρούς επιστρατευθεί κυρίως ως υποκατάστατο κάποιας εθνικιστικής ιδεολογίας και φυσικά δεν θα διέφευγε της προσοχής των ναζιστών. H ποίηση συχνά κλήθηκε να συνεπικουρήσει στις επεκτατικές βλέψεις των ηγετών. Μα η Ατλαντίδα για τον Πιερ Βιντάλ-Νακέ βρίσκεται απλώς και μόνο στην Αθήνα, όπου γεννήθηκε στον νου του Πλάτωνα, και όλα τα άλλα εξυπηρετούν διακαείς πόθους λαών και εποχών. «Μεθαύριο μπορεί να εντοπιστεί και στην Κίνα» μου είπε με νόημα κάποια στιγμή ο καθηγητής.


Μάχιμος ακόμη στα 76 του, ο κ. Βιντάλ-Νακέ βρέθηκε στην Αθήνα με την ευκαιρία της ελληνικής μετάφρασης του έργου του Μικρή ιστορία ενός πλατωνικού μύθου (Les Belles Lettres 2005) από τις εκδόσεις Ολκός. Τον συναντήσαμε στη γαλλική πρεσβεία να έχει τεράστια όρεξη για κουβέντα με τους δημοσιογράφους, να αραδιάζει με τη διάθεση ενός παραμυθά τις παραλλαγές από τον μύθο της Ατλαντίδας και να προσφέρει τα φώτα του για να εξηγηθεί η ακούσια, κάθε φορά, συλλογική πλάνη. Τα ονόματα και οι περιπτώσεις άπειρες, η μνήμη του έμοιαζε να λειτουργεί τέλεια και να τα έχει όλα καταγραμμένα, αλλά σε μια δυο περιπτώσεις απάντησε με αφοπλιστική ειλικρίνεια για κάποιο απίθανο όνομα που έπεσε στο τραπέζι: «Αυτόν δεν τον ξέρω» ή «E, δεν τα ξέρω και όλα» ή «Δεν εξαντλείται ποτέ η Ατλαντίδα». Αμέτρητα έργα έχουν γραφτεί γι’ αυτήν. Γιατί άραγε μας νοιάζει τόσο πολύ ένα χαμένο ή, καλύτερα, ένα ανύπαρκτο νησί; Μετά το τέλος της συνάντησης ο καθηγητής δεν είχε αντίρρηση για λίγη ακόμη κουβέντα με το «Βήμα της Κυριακής», όσον αφορά το στίγμα του ως ιστορικού και ως τολμηρού αναλυτή της εκάστοτε πραγματικότητας.




– Το βιβλίο σας, παρ’ ότι το αποκαλείτε «μικρή ιστορία», στηρίζεται γερά σε εικόνες, πρόσωπα, ιδέες και ρεύματα. Μπορεί η ιστορία ενός μύθου να γίνει πιο παραστατική από μια ιστορία αληθινών γεγονότων;


«H ιστορία των μύθων είναι μέρος της Ιστορίας. Αυτό που προσπαθώ να συνθέσω εδώ και πάνω από μισόν αιώνα είναι ουσιαστικά μια ιστορία των ελληνικών μύθων αλλά και να δώσω μια εικόνα της χρησιμοποίησης που τους έχει γίνει μέχρι σήμερα. Οταν ήμουν φοιτητής είχα εμπλακεί σε μια εργασία για τον Εμφύλιο της Ισπανίας και μου φάνηκε τότε καλό να γυρίσω την πλάτη στα αληθινά γεγονότα και να στραφώ σε μια μνήμη αρκετά μακρινή. Για τον σκοπό αυτόν επέλεξα την κλασική ιστορία. H επικαιρότητα όμως με καθήλωνε. Για τούτο και το πρώτο μου βιβλίο αφορούσε τον πόλεμο της Αλγερίας».


– Μα αυτοί οι πόλεμοι, της Ισπανίας ή της Αλγερίας, δεν ήταν για σας Ιστορία. Τα γεγονότα είχαν εκτυλιχθεί στο πρόσφατο παρελθόν.


«Ναι, ήταν πρόσφατα αλλά ήθελα να τα κρίνω ως ιστορικός. Το πρώτο μου βιβλίο είχε τίτλο H υπόθεση Οντέν (L’ affaire Audin). Ο Οντέν ήταν ένας γάλλος κρατικός υπάλληλος στην Αλγερία που είχε συλληφθεί από την πολιτοφυλακή και έκτοτε είχαν χαθεί τα ίχνη του. Οπότε το βιβλίο μου συνιστούσε ακριβώς αναζήτηση μιας απάντησης στο ερώτημα τι του είχε συμβεί στην πραγματικότητα: είχε δραπετεύσει ή τον δολοφόνησαν; (σ.σ.: η υπόθεση βρισκόταν στα γαλλικά δικαστήρια όταν κυκλοφόρησε το βιβλίο του Πιερ Βιντάλ-Νακέ)».


– Οπότε παντρεύετε το απώτατο παρελθόν με την απτή πραγματικότητα κάθε φορά;


«Ναι, αλλά πάντα με τεχνικές που προέρχονται σε μεγάλο βαθμό από την κλασική Ιστορία. Αρκεί να βάλει κανείς στη θέση τους ή να αντικαταστήσει κάποια σημεία, όπου χρειάζεται».


– Εχει σχέση αυτό με την «πλατωνική αντίληψη της Ιστορίας» (παρωδία από τον Πλάτωνα της σύγχρονής του Ιστορίας), για την οποία μας μιλήσατε πριν;


«Οχι, καθόλου. Ο Πλάτωνας δεν πίστευε στην Ιστορία. Οι μεγαλύτεροι «εχθροί» του ήταν ο Ηρόδοτος και ο Θουκυδίδης. Εγώ σαν ιστορικός κινούμαι σε τρία επίπεδα. Πρώτον, στο επίπεδο της αρχαίας εβραϊκής ιστορίας, έπειτα πιο γενικά στην ιστορία της Ιστορίας – δηλαδή πώς οι άνθρωποι αναπαρέστησαν την Ιστορία μέχρι σήμερα – και τέλος στις σχέσεις ανάμεσα στην Ιστορία και στη μνήμη».


– Εχει εκτιμηθεί ότι όλα τα βιβλία σας όπως και οι παρεμβάσεις σας στην επικαιρότητα, από τον πόλεμο της Αλγερίας μέχρι και αυτόν στο Ιράκ, διέπονται από μεθοδική αιτιολόγηση και επαγγελματική συνείδηση. Εφαρμόσατε την ίδια τεχνική και στην περίπτωση του μύθου της Ατλαντίδας;


«Βεβαίως, στον βαθμό που εξετάζεται πάντα η σχέση της πραγματικότητας με τη σκέψη. Ο στόχος είναι να απομυθοποιήσουμε το παραμύθι».


– Χρειάζεται πολλή γαλατική ευγένεια σε μια αφήγηση με παράλληλες εκδοχές και αντικρουόμενες απόψεις σε αγαστή συμφωνία. Ετσι δένετε τις ιστορίες σας;


«Διακρίνατε γαλατική ευγένεια στο βιβλίο μου; Ελπίζω να είναι έτσι. Είστε πολύ καλή που το λέτε αυτό».


Στη χώρα μας κυκλοφορούν ακόμη τα βιβλία του Πιερ Βιντάλ-Νακέ «Ο θρυμματισμένος καθρέφτης. Αθηναϊκή τραγωδία και πολιτική» (Ολκός), «Οι Ελληνες, οι ιστορικοί, η δημοκρατία» (Πατάκης), «Πέρα από την αρχαία ελληνική δημοκρατία» (Αλεξάνδρεια), «Ο κόσμος του Ομήρου» (Εξάντας), «Ο μαύρος κυνηγός» (Λιβάνης), «Μύθος και τραγωδία στην αρχαία Ελλάδα» (με τον Ζαν-Πιερ Βερνάν, I. Ζαχαρόπουλος), «Macriyannis et la Grece antique» (I. Ζαχαρόπουλος) και «Οικονομία και κοινωνία στην αρχαία Ελλάδα» (I. Ζαχαρόπουλος).