Οπως φαίνεται, κάποιες πραγματικές ιστορίες εκλύουν τόση συγκίνηση και ορισμένα πρόσωπα τόση γοητεία, που οι συγγραφείς αδυνατούν να αντισταθούν και ενδίδουν «κλέβοντας» την πραγματικότητα. Αυτό γινόταν παντού και πάντοτε, το καινούργιο που προέκυψε τελευταία στα καθ’ ημάς είναι η ιδιοποίηση της όποιας πραγματικής ιστορίας να μην αποκρύβεται, όπως συνηθιζόταν άλλοτε, αλλά αντίθετα να προβάλλεται από τον ίδιο τον συγγραφέα, ακόμη και πριν από την έκδοση του βιβλίου του ως ένας επιπλέον τρόπος διαφήμισης του προϊόντος. Μάλιστα, διαβάζουμε και για τσουγκρίσματα συγγραφέων γύρω από την ίδια ιστορία, καθώς τα αρχεία περνούν από χέρι σε χέρι. Μια περίπτωση «λογοκλοπής» είχε αναφερθεί πέρυσι τον Απρίλιο όταν η Ζωρζ Σαρή ανακάλυψε στο μυθιστόρημα H πρόσοψη του Φ.Δ. Δρακονταειδή «ολόκληρα κεφάλαια από την ιστορία της οικογενείας της» ενόσω η ίδια έγραφε ένα μυθιστόρημα αντλώντας, όπως και σε παλαιότερα βιβλία της, από το πατρικό ημερολόγιο.
Στην κεντρική λεωφόρο
Τότε είχαμε μείνει με την απορία για τη μεταχρονισμένη αντίδραση της Σαρή, μια και το μυθιστόρημα του Δρακονταειδή μόνο καινούργιο δεν ήταν, αφού είχε εκδοθεί το 1992 από την Εστία και η πρόσφατη (Οκτώβριος 2003) έκδοση του Καστανιώτη ήταν μια ακριβής ανατύπωση όπου διέφερε μόνο το εξώφυλλο. Βιβλίο με αξιώσεις και όχι «ένα μυθιστόρημα α λα Θέμελη», όπως το χαρακτήριζε η M. Χαρτουλάρη στο δημοσίευμά της που και την κριτική είχε απασχολήσει και στον «κριτικό οδηγό» των «Ελλήνων Μεταπολεμικών Συγγραφέων» του Δ. Κούρτοβικ βρίσκεται καταγεγραμμένο (Πατάκης, 1995). Οπως κι αν έχει, μια δεύτερη εκδοχή στις «διηγήσεις» της Πρόσοψης συνιστούσε έναν επιπλέον λόγο να περιμένουμε ανυπομόνως το καινούργιο μυθιστόρημα της Σαρή που έτσι κι αλλιώς υποσχόταν αφού θα είχε ως «φόντο την Οδησσό μεταξύ 1912 και 1918».
Και ιδού το μυθιστόρημα με τις σκάλες που φέρνουν από το λιμάνι στην κεντρική λεωφόρο Πρυμόρσκι της πόλης της Οδησσού στο εξώφυλλο να παραπέμπουν μάλλον στον Αϊζενστάιν παρά στην πόλη, μια και δεν είναι λίγες οι φορές που η τέχνη υπερισχύει της πραγματικότητας. Ενα ψυχολογικό μυθιστόρημα που σκιαγραφεί μεταπτώσεις, δισταγμούς και αγωνίες ενός ανώριμου τριαντάρη. Από μια άποψη ένα bildungsroman γύρω από την καθυστερημένη ερωτική, ακριβέστερα σεξουαλική, διαπαιδαγώγηση του ήρωα που ονομάζεται Χριστόφορος Παυλίδης. Μόνο επειδή ήμασταν προϊδεασμένοι διακρίναμε τις ομοιότητες με τον ομήλικό του ήρωα της Πρόσοψης, Σωκράτη Σαρηνικόλα, που κι αυτός σπούδασε γαλλική φιλολογία στο Νανσύ, διορίστηκε στη Σχολή της Χάλκης και στον A´ Παγκόσμιο Πόλεμο δίδασκε στη Σχολή της Οδησσού. Κατά τα άλλα, δύο χαρακτήρες τόσο ξένοι μεταξύ τους όσο και τα βιβλία μέσα στα οποία αναπνέουν. Φευγαλέα παρουσία παραμένει ο Σαρηνικόλας, όπως άλλωστε και τα άλλα πρόσωπα των εν πολλοίς ασύνδετων «διηγήσεων» που απαρτίζουν την Πρόσοψη, ένα από τα πρώιμα μεταμοντέρνα μυθιστορήματα της ελληνικής πεζογραφίας. Κι αν οι ψηφίδες έχουν παρθεί από το συγκεκριμένο οικογενειακό αρχείο, τελικά δεν συγκροτούν ένα σύνολο, καθώς ο συγγραφέας στοχεύει σε ένα μακρύ σχόλιο επί της Ιστορίας.
Μια άλλη γυναίκα
Από την πλευρά της η Σαρή με την αβίαστη και στρωτή αφήγησή της ζωντανεύει την Οδησσό του 1914, λίγα χρόνια πριν από τη σοβιετική μεταμόρφωση της πόλης παρεμβάλλοντας κάποιες πραγματικές ιστορίες. Σε πρώτο πλάνο η Σχολή όπου διδάσκει ο ήρωας με τις περιγραφές να στρογγυλεύουν προσδίδοντας παραμυθητική ή και παραμυθική χροιά στο Γράμμα από την Οδησσό. Το μακρύ και ανεπίδοτο γράμμα του Χριστόφορου στη γαλλίδα σύζυγό του, που έμεινε στη γενέτειρά της μαζί με την κόρη τους. Ημερολογιακές σημειώσεις που αρχίζουν στις 20 Οκτωβρίου 1914 και τελειώνουν Απρίλιο 1915. Από εκεί και ύστερα αλλά και ενδιαμέσως ο επιστολογράφος καταφεύγει στην τριτοπρόσωπη αφήγηση ώστε περισσότερο ελεύθερος να μπορέσει να καταγράψει όσα τραγικά τού συμβαίνουν. Μια άλλη γυναίκα μπαίνει στη ζωή του, αρχικά ως μαθήτρια γαλλικών, μετέπειτα ως δασκάλα ρωσικών, για να καταλήξει η ερωτική μυσταγωγός του. Το μοτίβο γνωστό. Ο υποχρεωτικός χωρισμός που φέρνει ο Πόλεμος, τα ερωτικά τρίγωνα που δημιουργούνται και οι αναπόφευκτες συγκρούσεις, όπου οι γυναίκες, Ρωσίδες ή Γαλλίδες, αποδεικνύονται δυνατότερες ή μάλλον περισσότερο ανενδοίαστες.
Ωστόσο ο Χριστόφορος Παυλίδης, όπως αναδύεται μέσα από τις αναδρομικές εξομολογήσεις του, είναι ένας ιδιαίτερος μυθιστορηματικός ήρωας. Απραγος όσο και ηθικός θα βρεθεί μετέωρος μεταξύ ερωτικού πάθους και καθήκοντος. Τελικά θα παρουσίαζε ενδιαφέρον η έκδοση του ημερολογίου του πατέρα της Σαρή, αυτούσιου χωρίς περικοπές, ως μαρτυρία μιας εποχής που θα έρθει εκ των υστέρων να αναμετρηθεί με τις μυθιστορηματικές εκδοχές που ενέπνευσε.
