Το νέο βιβλίο του Κωνσταντίνου Πατέστου, καθηγητή Αρχιτεκτονικής στο Πολυτεχνείο του Τουρίνου, περιλαμβάνει 38 κείμενα ήδη δημοσιευμένα σε έγκυρες εφημερίδες και περιοδικά, μεταξύ των οποίων «Το Βήμα» και τα «Αρχιτεκτονικά Θέματα». Είχε προηγηθεί Το κιβώτιο του μοντέρνου, ένα ανάλογο βιβλίο που δημοσιεύτηκε από τις ίδιες εκδόσεις το 2001. Ο Πατέστος, δάσκαλος των αρχιτεκτονικών συνθέσεων με ιταλική παιδεία και στιβαρό θεωρητικό υπόβαθρο, επιδιώκει με αυτόν τον τρόπο την εκλαΐκευση μιας προβληματικής που αφορά όχι μόνο τον ειδικό χώρο αλλά και το καλλιεργημένο κοινό. Και το κάνει με σταθερότητα και επιμονή αναλαμβάνοντας μια υποχρέωση που ειδικά στην Ελλάδα πολλοί αποφεύγουν γιατί η έννοια της προσωπικής ευθύνης έχει κόστος και οι ιδέες δημιουργούν αντιπαλότητες σε ένα περιβάλλον υποκριτικής αλλά ανώδυνης συναίνεσης. H συμβολή του λοιπόν έχει εμβληματικό χαρακτήρα στο πλαίσιο της ισχνής ελληνικής βιβλιογραφίας.
Τα κείμενα του Πατέστου χαρακτηρίζονται από ευθύτητα και αφοπλιστική αμεσότητα. H εκρηκτική γραφή και το συχνά οξύ ύφος του ενεργοποιούνται για την υποστήριξη θέσεων που ενίοτε μπορούν να θεωρηθούν απόλυτες και ανελαστικές. Με την έννοια αυτή η προσέγγισή του εμφανίζει ακόμη και υφολογικές ομοιότητες με εκείνη ενός διάσημου μονομάχου της ελληνικής αρχιτεκτονικής όπως ο Αρης Κωνσταντινίδης. H αρχιτεκτονική όμως δεν είναι μαθηματικά, δεν είναι μια scienza esatta. H βασική πρόθεση ωστόσο του Πατέστου είναι ηθική, μια πρόθεση με αρχές που τον αναγκάζει σε μηδενικές εκπτώσεις για ό,τι ο ίδιος θεωρεί παράτυπο ή κατακριτέο. Αποδεικνύεται έτσι προτιμότερη η υιοθέτηση σταθερών αρχών, με τις οποίες τουλάχιστον μπορεί κανείς να αναμετρηθεί, από το τελετουργικό των αμοιβαίων φιλοφρονήσεων και την κοσμοθεωρία της παρέας. Ο Πατέστος παράλληλα αποδεικνύεται γλαφυρός και αναπάντεχα διασκεδαστικός, ιδιαίτερα όταν επιχειρεί τη σκιαγράφηση του αναπόφευκτα κωμικοτραγικού πορτρέτου της σύγχρονης Ελλάδας. Ας μην ξεχνάμε ότι γράφει για αρχιτεκτονική και όλοι γνωρίζουμε από πρώτο χέρι τα αποτελέσματα της χρήσης του χώρου και την εικόνα του ιθαγενούς χτιστού περιβάλλοντος.
H βασική θέση του Πατέστου έχει να κάνει με τη σημασία της παράδοσης του μοντέρνου, της νέας δηλαδή αρχιτεκτονικής της δεκαετίας του 1920, στην οποία αποδίδει μια κλασική διάσταση. Δεν είναι τυχαίο ότι αντί εισαγωγής στο βιβλίο προτάσσει ένα άρθρο του Βιεννέζου Adolf Loos για τα «άρρωστα» αλλά προφητικά αφτιά του Μπετόβεν. Παράλληλα τονίζει τη σημασία της έντεχνης, λόγιας παράδοσης της ευρωπαϊκής αρχιτεκτονικής των τελευταίων αιώνων (από τον Κ. F. Schinkel ως τον Aldo Rossi), μοναδικό σημείο αναφοράς για τη διαμόρφωση της σημερινής αρχιτεκτονικής και της σύγχρονης πόλης. H θεματική του είναι ευρύτατη: από την αρχιτεκτονική των Ρωμαίων ως την εμβριθή ανάλυση ζητημάτων σε μια χώρα που γνωρίζει άριστα όπως η σημερινή Ιταλία, από την ιστορία του Ελληνικού Περιπτέρου στην Μπιενάλε της Βενετίας ως τις τελευταίες ημέτερες συμμετοχές στο αρχιτεκτονικό τμήμα, από την ιστορία των ευρωπαϊκών σιδηροδρομικών σταθμών του 19ου αιώνα ως την αστική σημειολογία του Παρθενώνα στη σύγχρονη Αθήνα. Καθένας μπορεί να μάθει κάτι διαβάζοντας τα λόγια κείμενα του Πατέστου και κυρίως να διαπιστώσει την αποστροφή του συγγραφέα για τις αρχιτεκτονικές μόδες και τον μεταμοντέρνο ρελατιβισμό.
Ο κ. Αντρέας Γιακουμακάτος είναι επίκουρος καθηγητής Ιστορίας και Θεωρίας της Αρχιτεκτονικής στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης.
