Με τα μάτια στο μέλλον

H βιβλιογραφία για την Κύπρο και το Κυπριακό είναι πλούσια. Εχει ωστόσο συχνά ευκαιριακό χαρακτήρα. Σπανίζουν τα ολοκληρωμένα συγγράμματα. Σε αυτά συγκαταλέγεται αναμφίβολα το νέο τρίτομο έργο του Παύλου Τζερμιά. Φέρει τον υπέρτιτλο «Γλυκείας χώρας» ιστόρηση και τον τίτλο H Κύπρος από την αρχαιότητα ως την ένταξη στην Ευρωπαϊκή Ενωση. Ο συγγραφέας, διεθνώς ανεγνωρισμένος ιστορικός, ελληνιστής και πολιτικός αναλυτής, είναι βαθύς γνώστης του θέματός του. Ασχολείται με το Κυπριακό αδιάλειπτα από το 1958. Το ογκώδες γερμανόγλωσσο βιβλίο του για τη γένεση και την εξέλιξη της Κυπριακής Δημοκρατίας έχει αξιολογηθεί σε ξένες βιβλιοκρισίες ως μνημειώδες. Βραβεύτηκε από την Ακαδημία Αθηνών και γνώρισε ως τώρα τέσσερις εκδόσεις. Διαπρεπείς επιστήμονες του εξωτερικού εξαίρουν την αντικειμενικότητα και νηφαλιότητα του συγγραφέα.

H κυπριακή ταυτότητα

Στο ανά χείρας νέο έργο του ο Παύλος Τζερμιάς αξιοποιεί τους καρπούς μακροχρόνιων, επίμοχθων, πολύπτυχων και διεισδυτικών μελετών και ερευνών του. Συμπυκνώνει επιπλέον τα συμπεράσματα σχετικών παραδόσεών του σε δύο ελβετικά πανεπιστήμια και άλλες σχολές. Στις περίπου 1.500 σελίδες μεγάλου σχήματος των τριών τόμων ο συγγραφέας προσφέρει τόσο στους ειδικούς όσο και σε ένα ευρύτερο κοινό μιαν εμπεριστατωμένη και συναρπαστική θεώρηση της «νήσου της Αφροδίτης» από την αρχαιότητα ως την εποχή μας. Ηδη ο υπέρτιτλος του βιβλίου, δηλαδή η αναφορά στο Χρονικό του Λεόντιου Μαχαιρά, υπογραμμίζει τη σημασία την οποία αποδίδει ο συγγραφέας στη διαχρονικότητα της κυπριακής ιστορίας. Το στοιχείο τούτο προκύπτει και από πολλές αναπτύξεις του συγγράμματος, π.χ. εκείνες για την ελληνοκυπριακή διάλεκτο, η οποία εν πολλοίς ανατρέχει στην αρχαιότητα.

Από την άποψη αυτή δεν είναι βέβαια τυχαίο το ότι ο Τζερμιάς στο πρώτο κεφάλαιο του έργου του ασχολείται εκτενώς με την κυπριακή ταυτότητα στο φως της Ιστορίας. H ενασχόληση αυτή δείχνει με ενάργεια τη μεθοδολογία αλλά και τη μεθοδικότητα του συγγραφέα. Οι εν λόγω σημασιολογικές παρατηρήσεις, οι οποίες κατά σημαντικό μέτρο κινούνται και στον χώρο της φιλοσοφίας της ιστορίας, τεκμηριώνονται στα ακολουθούντα κεφάλαια. Σε αυτά αναλύεται διεξοδικά και κριτικά η πορεία της νήσου κατά την αρχαιότητα, κατά τους «μέσους χρόνους», την εποχή της Τουρκοκρατίας και την περίοδο της κυριαρχίας των βρετανών αποικιοκρατών. Οπως αναφέρει ο συγγραφέας στον πρόλογο του έργου του, τούτο «είναι γραμμένο με τα μάτια στραμμένα στο παρόν και στο μέλλον». Γι’ αυτό οι αναπτύξεις πυκνώνουν όσο προσεγγίζεται ο χώρος των νεότερων ή των σύγχρονων εξελίξεων. Ετσι ο συγγραφέας παραθέτει μεταξύ άλλων άκρως διεισδυτικές αναπτύξεις για τις συμφωνίες της Ζυρίχης και του Λονδίνου, για την οικοδόμηση του κυπριακού κράτους του 1960, για την πολιτειακή κρίση των ετών 1963-1964, για το πραξικόπημα κατά του Μακάριου και για την τουρκική εισβολή του 1974. Ο προσεκτικός αναγνώστης των σχετικών αναπτύξεων διαπιστώνει ό,τι ο συντάκτης των γραμμών αυτών γνωρίζει «παλαιόθεν»: ο Παύλος Τζερμιάς, ο οποίος άρχισε την τόσο επιτυχή επιστημονική σταδιοδρομία του ως αριστούχος νομικός, ενέκυψε ήδη προ δεκαετιών σε εκείνες τις πτυχές του Κυπριακού οι οποίες εμπίπτουν στους κλάδους του Διεθνούς και του Συνταγματικού Δικαίου. Ο συγγραφέας δεν είναι θιασώτης της περιβόητης Realpolitik. Γι’ αυτό άλλωστε εμμένει και στην εποχή μας ­ μιαν εποχή καταπάτησης πολλών αρχών του Δικαίου και της Ηθικής ­ στην κριτική θεώρηση του ιστορικού γίγνεσθαι με μέτρο το ηθικό και δικαιικό δέον.

Εργο ζωής

Ο στενός χώρος μιας βιβλιοπαρουσίασης δεν επιτρέπει δυστυχώς παραπέρα αναπτύξεις για το σημαντικότατο αυτό σύγγραμμα, το οποίο θα μπορούσε να χαρακτηρισθεί έργο ζωής του συγγραφέα. Κλείνω το κείμενό μου με την παράθεση των ακόλουθων αποσπασμάτων από τον πρόλογο του Παύλου N. Τζερμιά ­ που χαρακτηρίζουν και το ήθος του διαπρεπούς ιστορικού: «Ας μη νομιστεί προσποιητή μετριοφροσύνη. Οσο ερευνώ τόσο περισσότερο διαπιστώνω το ταπεινό: έν οίδα, ότι ουδέν οίδα. Γηράσκω αεί διδασκόμενος. Ή, έστω, διδάσκω αεί διδασκόμενος… Οσοι διαβάσουν προσεκτικά το βιβλίο θα βγάλουν, ελπίζω, το συμπέρασμα πως δεν έχω την ψευδαίσθηση της κατοχής της απόλυτης αλήθειας. Προτιμώ το ερωτηματικό από το θαυμαστικό. H αμφιβολία είναι μητέρα της επιστήμης». «Ο Hegel έγραψε πως όλα τα μεγάλα κοσμοϊστορικά γεγονότα και πρόσωπα συμβαίνουν ούτως ειπείν δύο φορές. Και ο Marx πάλι αντιπαρατήρησε πως ο Hegel ξέχασε να προσθέσει: τη μία φορά σαν τραγωδία, την άλλη σαν φάρσα. Οι πασίγνωστες ρήσεις των δύο διανοητών με προβλημάτισαν και με προβληματίζουν ως ιστορικό. Με βασανίζουν μιαν ολόκληρη ζωή με την έννοια του ακόλουθου ερωτήματος: Αραγε διδασκόμαστε από τις ιστορικές εμπειρίες; Και προπαντός: Αραγε αποφεύγουμε, καθώς το θέλει η λαϊκή σοφία (ο παθός μαθός), την επανάληψη της ιστορίας με τη μορφή φάρσας ή, ακόμη χειρότερο, τραγωδίας; Να γιατί έγραψα τούτη την Ιστορία της Κύπρου με τα μάτια στραμμένα στο παρόν και στο μέλλον».

Ο κ. Ιωάννης M. Βαρβιτσιώτης είναι ευρωβουλευτής και πρόεδρος του Ινστιτούτου Δημοκρατίας «Κωνσταντίνος Καραμανλής».