«Τελευταίο Υπο-γλώσσιο αυτό πριν η στήλη «απουσιάσει» για καλοκαιρινές διακοπές αλλά και για ανειλημμένες μεταφραστικές υποχρεώσεις. Με περιμένει το «Σπίτι της Λογοτεχνίας», το οποίο παραχωρήθηκε από τον Δήμο Πάρου στο ΕΚΕΜΕΛ και θα λειτουργήσει για πρώτη φορά εφέτος. Καλά να ‘μαστε, λοιπόν, ραντεβού την 8η Αυγούστου με νέες (γλωσσικές) περιπέτειες.


Λίγο πριν από την πρόσκαιρη αυτή ανάπαυλα, θα ήταν νομίζω σκόπιμο να αναφερθώ εμμέσως σε ορισμένες επιστολές που έχω λάβει και οι οποίες αφορούν αυτό που θα έλεγε κανείς τον χαρακτήρα και το ύφος της στήλης. Εγραφα, λοιπόν, στο πρώτο κιόλας Υπο-γλώσσιο, με τίτλο «Προγραμματικές δηλώσεις», πριν από ενάμιση περίπου χρόνο:


μακριά από μένα κάθε πρόθεση να παραστήσω τον γέρο-Στάθη της γλώσσας, και ακόμη πιο μακριά κάθε διάθεση για κείμενα δασκαλίστικα, που φιλοδοξούν να λειτουργήσουν «κανονιστικά». Για απλά σχόλια -επιμένω στον όρο- θα πρόκειται, με αφορμή όσα συμβαίνουν, λέγονται και γράφονται στο γλωσσικό τοπίο που μας περιβάλλει… Ο σχολιασμός που θα επιχειρείται και οι απόψεις που θα εκφράζονται… θα εμπεριέχουν ενίοτε και στοιχεία υποκειμενισμού, ο οποίος θα εδράζεται όμως σε επιχειρήματα, και όχι σε αυθαιρεσίες του τύπου «εμένα έτσι μού πάει καλύτερα».


Νομίζω ότι σε γενικές γραμμές τα Υπο-γλώσσια δεν ξέφυγαν από τις προγραμματικές αυτές «δεσμεύσεις» τους, οι οποίες συνιστούν και -έμμεση, έστω- απάντηση στους καλούς εκείνους φίλους της στήλης που λένε ότι δεν συμφωνούν με όλα όσα γράφω, ότι δεν ακολουθώ επακριβώς όσα ορίζει η επίσημη Γραμματική, ή ότι είναι δύσκολη η διδασκαλία όσων γράφω και η αφομοίωσή τους από μαθητές.


Δεν είναι, λοιπόν, τα Υπο-γλώσσια ούτε «οδηγίες προς ναυτιλλομένους» προς χρήσιν όσων διδάσκουν την ελληνική γλώσσα, ούτε απλή αναπαραγωγή «σε συνέχειες» της Νεοελληνικής Γραμματικής του Οργανισμού Εκδόσεως Διδακτικών Βιβλίων. Οπως, βέβαια, δεν είναι και κάποιου είδους vulgata η οποία υπηρετεί «κατηχητικούς» σκοπούς, και την οποία οφείλει ή καλείται κανείς να υιοθετήσει στο σύνολό της.


Αναμφισβήτητα υπάρχει υποκειμενισμός στη στήλη, τόσο ως προς τα θέματα που επιλέγονται για σχολιασμό, όσο και ως προς το περιεχόμενο και τη φύση των σχετικών σχολίων. Θέλω, ωστόσο, να πιστεύω ότι πρόκειται για «καλώς εννοούμενο υποκειμενισμό», με την έννοια ότι δεν είναι αυθαίρετος, αλλά υποστηρίζεται πάντοτε από επιχειρήματα, θεωρητικού αλλά και πρακτικού (κυρίως) χαρακτήρα. Για παράδειγμα, η «συμβουλή» να αντιμετωπίζει κανείς το πρόβλημα ενός δύσκολου, δύσχρηστου και ενίοτε δύσμορφου ρηματικού τύπου… αποφεύγοντας απλώς να τον χρησιμοποιεί δεν είναι, βέβαια, απόσταγμα γλωσσολογικών ή φιλολογικών απόψεων και θεωριών αλλά, απλούστατα, απόρροια μακρόχρονης τριβής με τη γλώσσα και με τα κείμενα.


Εσχατο αλλά διόλου αμελητέο: όλα όσα περιλαμβάνονται στα Υπο-γλώσσια δεν φιλοδοξούν να αποτελέσουν ανακοίνωση σε συνέδριο. Με άλλα λόγια, είναι κείμενα γραμμένα για να δημοσιευτούν σε εφημερίδα μεγάλης -μεγίστης, θα έλεγα για τα ελληνικά δεδομένα- κυκλοφορίας, και επομένως έχουν ανάλογο περιεχόμενο και ύφος. Πρόκειται, δηλαδή, για κείμενα που προσπαθούν να αναφέρονται σε υπαρκτά προβλήματα, με ανάλαφρο (όσο αυτό είναι δυνατόν) τρόπο, με παιγνιώδη (συχνά) διάθεση, με χρήσιμα (θέλω να πιστεύω) παραδείγματα. Αλλωστε, στη χώρα μας, αλλά και στα MME ειδικότερα, υπάρχουν ήδη αρκετοί που μιλάνε και γράφουν «σαν να ‘χουν καταπιεί μπαστούνι». Ενας ακόμη δεν θα είχε, νομίζω, τίποτε απολύτως να προσφέρει ή να προσθέσει. «Ναι», λοιπόν, στη σοβαρότητα (των προβλημάτων που θίγονται)· «όχι» στη σοβαροφάνεια, στη «δυσκοιλιότητα» και στην ξινίλα, σε ό,τι καταδίκασε γενιές και γενιές «στα πιο βαθιά χασμουρητά».»


Ο κ. Ανδρέας Παππάς είναι επιμελητής εκδόσεων και μεταφραστής. Διδάσκει στο Ευρωπαϊκό Κέντρο Μετάφρασης (ΕΚΕΜΕΛ). Οι αναγνώστες μπορούν να στέλνουν τις παρατηρήσεις τους, τις επισημάνσεις τους ή τις διαφωνίες τους στην ηλεκτρονική θυρίδα achpappas@hotmail.com. Από τις εκδόσεις Καστανιώτη κυκλοφορούν ήδη τα πρώτα 50 κείμενα της στήλης με τον τίτλο «Υπο-γλώσσια».