Το βιβλίο του Μάρτιν Βάλζερ Ο θάνατος ενός κριτικού, που κυκλοφόρησε τώρα και στα ελληνικά (Βιβλιοπωλείο της Εστίας), είναι μια καυστική σάτιρα των ηθών και των παθών των λογοτεχνικών κύκλων. Συκοφαντήθηκε ωστόσο από πολλούς προτού καν κυκλοφορήσει σαν προϊόν αντισημιτικού παραληρήματος, μόνο και μόνο επειδή το προφανές πρότυπο του ήρωα Ερλ Κένιγκ είναι ο πολωνοεβραίος κριτικός και ισχυρός διαφεντευτής λογοτεχνικών αξιών Μαρσέλ Ράιχ-Ρανίτσκι.
Οταν ξέσπασε το σκάνδαλο, ο εκδοτικός οίκος του Βάλζερ, ο περίφημος Suhrkamp, δεν στήριξε τον συγγραφέα, τον άφησε κατά κάποιον τρόπο έκθετο στις λοιδορίες όσων χειρίζονται το πνεύμα των καιρών. Ηταν η στιγμή κατά την οποία ο ιστορικός εκδότης Ζίγκφριντ Ούνζελντ βρισκόταν πια στα πρόθυρα του θανάτου και ο Suhrkamp περνούσε στα χέρια της δεύτερης γυναίκας του, της ωραίας ηθοποιού και μέτριας συγγραφέως Ούλα Μπέρκεβιτς. H στήριξη των συγγραφέων στις δύσκολες δημόσιες αλλά και ιδιωτικές στιγμές τους ήταν η πεμπτουσία της εκδοτικής παράδοσης που εκπροσωπούσε στη Γερμανία ο Ούνζελντ και η οποία φαίνεται πως σιγά σιγά εκλείπει.
Αυτός ήταν και ένας από τους σοβαρότερους λόγους για τους οποίους ο Βάλζερ εγκατέλειψε ύστερα από πενήντα σχεδόν ολόκληρα χρόνια τον Suhrkamp με ανοιχτή επιστολή τον περασμένο Φεβρουάριο. Ετσι το καινούργιο του βιβλίο με τίτλο H στιγμή της αγάπης θα κυκλοφορήσει στα τέλη Ιουλίου από τον οίκο Rowohlt. Πρόκειται για μια θερμή ιστορία αγάπης ανάμεσα σε έναν παντρεμένο επιστήμονα και μια νεαρή κοπέλα που γράφει τη διδακτορική της διατριβή για τον γάλλο ιατροφιλόσοφο Λα Μετρί. Αυτός θα την ακολουθήσει στις ΗΠΑ, όπου γίνεται ένα συνέδριο για τον Λα Μετρί, και εκεί θα δοθούν πανευτυχείς στην άμετρη και ασύμμετρη αγάπη τους. Θα δούμε αν υπάρχουν αναλογίες με την αγάπη του γηραιού Ούνζελντ για τη μαυρομάτα Μπέρκεβιτς!
Ισως στην Ελλάδα να ξενίζει, πάντως εδώ η συνειδητή στήριξη του συγγραφέα από τον εκδότη του, αυτή η ιδιότυπη και ανεπανάληπτη πνευματική φιλία και εκτίμηση, θεωρείτο ως σήμερα δεδομένη. Και οι όποιες αποσκιρτήσεις προκαλούσαν πάντα πικρίες και επεισόδια. Οταν ο Πέτερ Χάντκε βαλλόταν από όλες τις πλευρές για την αντίθεσή του προς τον πόλεμο κατά της Γιουγκοσλαβίας και προς την παγίωση της εικόνας του σέρβου θύτη στα μέσα μαζικής ενημέρωσης, ο Ούνζελντ είχε δηλώσει ότι δεν συμμερίζεται απόλυτα τις απόψεις του συγγραφέα του, αλλά φυσικά και εξακολουθεί να τις εκδίδει. Αυτή η χειρονομία στήριξης ήταν μάλλον μεσοβέζικη και είχε εκνευρίσει αφόρητα τον Χάντκε. Αυτός ωστόσο παρέμεινε στον Suhrkamp, επειδή ακόμη και αυτό που θεωρούσε λιποψυχία του εκδότη του δεν ήταν αρκετό για να διασαλεύσει μια σχέση δεκαετιών. Μετά το μυθιστόρημα διαμαρτυρίας για την αισθητική του τρέχοντος ρεαλισμού με τίτλο Οι χαμένες εικόνες ή διασχίζοντας τη Σιέρα δε Γκρέδος, που θα κυκλοφορήσει στα ελληνικά από τον Εξάντα το φθινόπωρο, ο Χάντκε επανεμφανίζεται τον Αύγουστο με το βιβλίο Δον Ζουάν. Ο συγγραφέας μας παραδίδει «την τελεσίδικη και μόνη αληθινή ιστορία» του θρυλικού γυναικοκατακτητή. Την εξομολογείται ο ίδιος ο Δον Ζουάν σε κάποιο πρόσωπο που παρεμβαίνει ελάχιστα στη διήγηση, επί επτά συναπτές μέρες μέσα σε κάποιον ανθισμένο κήπο, όχι μακριά από το περίφημο αβαείο Πορ-Ρουαγιάλ ντε Σαν. Αυτός ο αμετάκλητος πλέον Δον Ζουάν του Χάντκε είναι, σε αντίθεση με όσα θρυλήθηκαν γι’ αυτόν επί αιώνες, η ενσάρκωση της πιστότητας. Χωρίς αυτό να σημαίνει ότι στο βιβλίο αποσιωπώνται οι ερωτικές περιπέτειες του ήρωα, οι επιτυχημένες συναντήσεις και οι επιτυχημένοι χωρισμοί του. Ο Δον Ζουάν συναντά παντού γυναίκες με τις οποίες μπαίνει κάθε φορά στο βασίλειο της μεγάλης παύσης, εκεί όπου συμπίπτουν η στιγμή με την αιωνιότητα.
Το ερώτημα αν ο εκδοτικός οίκος Suhrkamp θα εξακολουθήσει να θεραπεύει την αιωνιότητα της λογοτεχνίας ή θα εξαντληθεί στις μικρές και εφήμερες λογοτεχνικές στιγμές, δεν είναι εύκολο να απαντηθεί. Πάντως ο γιος του Ούνζελντ Γιόαχιμ, που σχεδόν αποκληρώθηκε για χάρη της Ούλα, κήρυξε πρόσφατα «το σύστημα Suhrkamp οριστικά κλονισμένο». H αλήθεια είναι τουλάχιστον ότι μέχρι στιγμής έχουν παραιτηθεί ο διευθυντής εκδόσεων Γκύντερ Μπεργκ, ο πρώτος τη τάξει λέκτωρ για μοντέρνα γερμανική λογοτεχνία Τόρστεν Αρεντ και σύσσωμο το συμβούλιο των σοφών γερόντων, που βάσει του καταστατικού θα έπρεπε κανονικά να νουθετούν την άπειρη περί τα εκδοτικά χήρα: ανάμεσά τους είναι και ο ποιητής και δοκιμιογράφος Χανς-Μάγκνους Εντσενσμπέργκερ και ο φιλόσοφος Γύργκεν Χάμπερμας.
Ο κ. Σπύρος Μοσκόβου είναι διευθυντής του ελληνικού προγράμματος της Deutsche Welle.
