«Πριν από δύο Κυριακές, γράφοντας για τη γλωσσική πλευρά των εκλογών, είχα ήδη υπαινιχθεί τα προβλήματα που ανακύπτουν με τη βουλευτή κυρία Φ, την πρώην ευρωβουλευτή κυρία X και ακόμη περισσότερο με την ομιλία της πρώην βουλευτή/βουλευτού κυρίας Ψ. Καλή αφορμή, λοιπόν, οι εκλογές και οι συχνές αναφορές σε γυναίκες-μέλη του Κοινοβουλίου ή του Ευρωκοινοβουλίου για να θίξει κανείς το ακανθώδες ζήτημα του θηλυκού ορισμένων επαγγελμάτων και ιδιοτήτων.


Υποψιάζομαι ότι και σε αυτή την περίπτωση ένας κάποιος ιστορικά και κοινωνικά επικαθορισμένος σεξισμός είναι αδιαμφισβήτητος. Μπορεί βέβαια σήμερα οι γυναίκες να ασκούν όλα περίπου τα επαγγέλματα περιωπής και κύρους, αλλά ας μην ξεχνάμε ότι τα πράγματα δεν ήταν πάντα έτσι. Για παράδειγμα, στη Βουλή (απ’ όπου και το αρχικό ερέθισμα για το σημερινό Υπο-γλώσσιο) παλαιότερα υπήρχαν, ως γνωστόν, μόνο άντρες, με αποτέλεσμα η γλώσσα να μην έχει κανένα λόγο και κανένα κίνητρο να πλάσει το θηλυκό του «ο βουλευτής». Οταν, λοιπόν, με τα χρόνια (μόλις κατά τη δεκαετία του 1950!) οι γυναίκες απέκτησαν το δικαίωμα του εκλέγειν και του εκλέγεσθαι, η γλωσσική μας σκευή ήταν εντελώς ανεπαρκής και απροετοίμαστη να αντιμετωπίσει τη νέα κατάσταση· έτσι, αρκέστηκε να ψελλίζει αμήχανα η βουλευτής.


Αντίστοιχα παραδείγματα «ανδροκρατούμενων» παλαιότερα επαγγελμάτων θα μπορούσα να αναφέρω, όπως πρόχειρα μου έρχονται στον νου, τον δικαστή, τον συγγραφέα, τον γιατρό ή τον δικηγόρο, όπου επίσης ίσχυε – και ισχύει εν πολλοίς – ο κανόνας «απορία ψάλτου… προσφυγή στο αρσενικό». Επειδή, λοιπόν, παραδοσιακά δεν υπήρχαν γυναίκες που να δικάζουν ή να ασκούν την ιατρική ή τη δικηγορία, όταν ανέκυψε η ανάγκη να αποδοθεί η νέα πραγματικότητα, ως λύση προτάχθηκαν τα εντελώς αμήχανα – για να μην πω, φαιδρά – η δικαστής, η γιατρός, η οικονομολόγος κλπ.


Γιατί άραγε η γλώσσα «έφτιαξε» όμορφα και απλά το θηλυκό στην περίπτωση άλλων επαγγελμάτων και άλλων ιδιοτήτων ενώ δυσκολεύεται τόσο με τα συγκεκριμένα ουσιαστικά; Μα σαφώς για κοινωνικούς λόγους. Με άλλα λόγια, γιατί θεωρούσε αυτονόητο ότι πρέπει να υπάρχει θηλυκό του υπηρέτη ή του καθαριστή, του γυμναστή ή του λογιστή, του χορευτή ή του τραγουδιστή, και επομένως, σχεδόν αυτόματα, έπλασε τους τύπους η υπηρέτρια, η καθαρίστρια, η γυμνάστρια, η λογίστρια, η χορεύτρια, η τραγουδίστρια. Ομως, προσοχή: άντε μέχρι λογίστρια· από εκεί και πάνω, άβατον, εξ ου και η οικονομολόγος, η συγγραφέας, η βουλευτής, η δικαστής, η μηχανικός, η δικηγόρος, η γιατρός ή ακόμη και η διευθυντής. Μπορούσε, με άλλα λόγια, η Μαρία να καταχωρίζει τα τιμολόγια ή να τηρεί το Βιβλίον Ταμείου αλλά όχι βέβαια και να έχει απόψεις για το μέλλον της επιχείρησης.


Μια κάποια λύση φάνηκε να δίνει σε ορισμένες περιπτώσεις ο ενδιάμεσος(;) – αλλά πάντα αμήχανος, κατά τη γνώμη μου – τύπος η γιατρίνα, η δικηγορίνα, η δικαστίνα, ο οποίος όμως αφενός είχε μια ανεπαίσθητη χροιά ειρωνείας/απαξίωσης, κατά το πρότυπο του ο σοφέρ/η σοφερίνα, και αφετέρου δημιουργούσε ελαφρά σύγχυση, μια και παραδοσιακά γιατρίνα δεν ήταν η γυναίκα που ασκεί την ιατρική αλλά μάλλον η σύζυγος του γιατρού, όπως στρατηγίνα ήταν η σύζυγος του στρατηγού και όχι βέβαια μια γυναίκα που διοικούσε μεραρχία. Ασε πια εκείνο το επίσης αμήχανο η γιάτρισσα, που παραπέμπει εμμέσως στη μάγισσα, σαν η ενασχόληση μιας γυναίκας με την ίαση των συνανθρώπων της να εξακολουθεί να κινείται στις παρυφές της… μαγείας.


Τι μέλλει, λοιπόν, γενέσθαι; Ελα ντε! Την επόμενη Κυριακή θα αποπειραθώ απλώς να προτείνω μια – εμβαλωματική, έστω – λύση στο πρόβλημα (κυρίως των επαγγελμάτων και των ιδιοτήτων με κατάληξη -της), αφού προηγουμένως βέβαια επισημάνω ορισμένες ακόμη πτυχές του.»


Ο κ. Ανδρέας Παππάς είναι επιμελητής εκδόσεων και μεταφραστής. Διδάσκει στο Ευρωπαϊκό Κέντρο Μετάφρασης (ΕΚΕΜΕΛ). Οι αναγνώστες μπορούν να στέλνουν τις παρατηρήσεις τους, τις επισημάνσεις τους ή τις διαφωνίες τους στην ηλεκτρονική θυρίδα achpappas@hotmail.com