«Σε παλαιότερο Υπο-γλώσσιο είχα αναφερθεί σε ορισμένους εσφαλμένα επαναλαμβανόμενους και αναπαραγόμενους τίτλους έργων τέχνης. Εκεί, εν μέσω μουσικών κυρίως έργων, γινόταν παρεμπιπτόντως λόγος και για τον γνωστό πίνακα του Μανέ που, αν και παραδοσιακά αποκαλείται Πρόγευμα στη χλόη, αφορά γεύμα (dejeuner) και όχι πρόγευμα (petit dejeuner) sur l’herbe. Στο ίδιο μήκος κύματος και το σημερινό Υπο-γλώσσιο, αποκλειστικά όμως αφιερωμένο σε λάθος τίτλους διάσημων πινάκων. Ας πάρουμε όμως τα πράγματα με τη χρονολογική τους σειρά.


* Το πασίγνωστο έργο του Ρέμπραντ Η νυχτερινή περίπολος ούτε περίπολο αφορά ούτε γεγονότα που εκτυλίσσονται νύχτα. Ο πραγματικός τίτλος του πίνακα (Η έξοδος του λόχου τυφεκιοφόρων του λοχαγού Φρανς Μπάνινγκ Κοκ) αναφέρεται σε λόχο πολιτοφυλακής που με επικεφαλής τον λοχαγό Cocq ετοιμάζεται να κάνει πανηγυρική παρουσία/παρέλαση στους δρόμους του Αμστερνταμ – εξ ου και τα τύμπανα, οι επίσημες στολές κ.λπ. που κάθε άλλο παρά ταιριάζουν με περιπόλους, και μάλιστα νυχτερινές. Στη νέα, πιο ορθή «ανάγνωση» του πίνακα συνέβαλε σημαντικά και ο «καθαρισμός» του το 1946, οπότε και αφαιρέθηκε το «σκοτάδι» που οφειλόταν στην επίδραση του χρόνου.


* Οι πίνακες του Γκόγια που είναι γνωστοί ως Γυμνή Μάγια και Ντυμένη Μάγια αφορούν – αντιστοίχως – γυμνή και ντυμένη μάχα (maja). Δεν πρόκειται λοιπόν για μάγια, λέξη ανύπαρκτη στα ισπανικά, ούτε πολύ περισσότερο για κάποια κυρία της οποίας το όνομα ήταν Μάγια. Las majas αποκαλούνταν οι γυναίκες εκείνες του λαού που ήταν αρκετά «βγαλμένες» και «κωλοπετσωμένες» θα λέγαμε σήμερα, όπως los majos αποκαλούνταν αντίστοιχοι λαϊκοί τύποι, λίγο «μορφονιοί» και λίγο «κουτσαβάκηδες». Ετσι λοιπόν οι δύο πίνακες θα πρέπει να αναφέρονται ως Γυμνή μάχα (Maja desnuda) και Ντυμένη μάχα (Μαja vestida).


* Ο επίσης πασίγνωστος πίνακας του Ενγκρ [Ingres, εξ ου και τα παθήματά του (Ινγκρ, Ινγκρες) από κάθε είδους «μεταφραστές»] Το τουρκικό λουτρό, που απεικονίζει τροφαντές γυμνές οδαλίσκες, είναι πολύ πιο σωστό αλλά και απλό να λέγεται Το χαμάμ. Ο πρωτότυπος τίτλος είναι Le bain turc, και bain turc (turkish bath) δεν είναι παρά το πολύ γνωστό στην καθ’ ημάς Ανατολή «χαμάμ». Αλλωστε, μια ματιά στον πίνακα, μια και δεν λείπει από καμιά σχεδόν «Ιστορία της Τέχνης», θα σας πείσει για του λόγου το αληθές.


* Αλλά και στην περίπτωση του Πικάσο, τα δύο πιο γνωστά ίσως έργα του έχουν επίσης να διηγηθούν τις μικρές τους ιστορίες, είτε ως προς τον τίτλο τους είτε ως προς την προφορά τους. Ετσι ο περίφημος πίνακας Οι δεσποινίδες της Αβινιόν, που αποτέλεσε πραγματική τομή στην ιστορία της ζωγραφικής, δεν αφορά ούτε δεσποινίδες ούτε τη γαλλική πόλη Αβινιόν. Με άλλα λόγια δεν πρόκειται για κοπέλες από την Αβινιόν, αλλά για «κορίτσια» σε «σπίτι» της Βαρκελόνης, που ο νεαρός Πικάσο είχε επισκεφθεί ως έφηβος και το οποίο βρισκόταν στο carrer d’ Αvinyό, σε αρκετά κεντρικό σημείο της πόλης. Αρα ο τίτλος του πίνακα θα ήταν ίσως πιο σωστό να αποδίδεται Τα «κορίτσια» της οδού Αβινιόν. Αλλά και ο επίσης θρυλικός, για καλλιτεχνικούς και πολιτικούς λόγους, τεραστίων διαστάσεων πίνακας Guernica, στον οποίο απαθανατίζεται ο απάνθρωπος όσο και ανελέητος βομβαρδισμός της ομώνυμης βασκικής πόλης από το γερμανικό σμήνος που πολεμούσε στο πλευρό του Φράνκο, έχει κι αυτός τα προβληματάκια του, μια και δεν υπάρχει πόλη Γκουέρνικα, όπως παιδιόθεν είχαμε μάθει να λέμε, αλλά Γκερνίκα (κατ’ άλλους μάλιστα Γερνίκα).


Οπως έχω και άλλοτε υποστηρίξει, είναι δύσκολο να επέμβει κανείς διορθωτικά σε λανθασμένες αλλά παγιωμένες αποδόσεις στα ελληνικά «ξένων» κυρίων ονομάτων. Ωστόσο νομίζω ότι θα μπορούσαμε, δειλά δειλά έστω, να αρχίσουμε να λέμε και να γράφουμε η Γκερνίκα ή η Γυμνή μάχα αντί να παραμένουμε μοιρολατρικά προσκολλημένοι σε λάθη που έχουμε κληρονομήσει.»


Ο κ. Ανδρέας Παππάς είναι επιμελητής εκδόσεων και μεταφραστής. Διδάσκει στο Ευρωπαϊκό Κέντρο Μετάφρασης (ΕΚΕΜΕΛ). Οι αναγνώστες μπορούν να στέλνουν τις παρατηρήσεις τους, τις επισημάνσεις τους ή τις διαφωνίες τους στην ηλεκτρονική θυρίδα achpappas@hotmail.com