«Ο καλός μας ο Τριανταφυλλίδης, στον οποίο αναφέρθηκα και την προηγούμενη Κυριακή γράφοντας για τις σύνθετες λέξεις, επισημαίνει και κάτι ακόμη, το οποίο επίσης όλο και πιο συχνά βλέπω να καταστρατηγείται ή να αγνοείται: εξάλλου, εξίσου, εντέλει, κατεξοχήν, καταρχήν κ.ά. δεν γράφονται στη δημοτική με δύο λέξεις αλλά με μία.
Ολοι, βέβαια, κάνουμε και λίγο τα στραβά μάτια σε αυτόν τον κανόνα, ξεκινώντας από τις εφημερίδες και τους διορθωτές και φτάνοντας έως τους κάθε λογής γραφιάδες, που συχνά είτε αφήνουμε να μας παρασύρει το ρεύμα, είτε σκεφτόμαστε: «και να γράψω εγώ κατεξοχήν, θα μου το κάνουν κατ’ εξοχήν, οπότε, δεν βαριέσαι, ας γράψω κατευθείαν κατ’ εξοχήν, να μην τους βάζω και στον κόπο». Αλλωστε, υπάρχουν και λόγοι (οπτικής, κυρίως) αισθητικής που μας ωθούν να παραβιάζουμε ενίοτε ορισμένους κανόνες, εν γνώσει μας. Για παράδειγμα, ενώ με βάση όσα προαναφέρθηκαν το εξού είναι πιο σωστή γραφή από το εξ ου, επειδή όλοι έχουμε συναίσθηση ότι το εξού θυμίζει κάπως το ξου στη γάτα που πάει να φάει τα ψάρια, κοινή (περίπου) συναινέσει γραφιάδες, διορθωτές e tutti quanti κάνουμε και λίγο «σκόντο» στη δεοντολογία, γράφοντας εξ ου. Αλλο, όμως, αυτές οι μικρές «παρανομίες» και άλλο η σταθερή διολίσθηση προς μία ακόμη αδικαιολόγητη εκδοχή του φαινομένου να χωρίζουμε με τον ένα ή τον άλλο τρόπο τις λέξεις.
Ας προτιμάμε, λοιπόν, δόκιμες όσο και δοκιμασμένες γραφές, όπως επιμέρους (και όχι επί μέρους), εντέλει (και όχι εν τέλει), προπάντων (και όχι προ πάντων), εξαρχής, εξάλλου, εξίσου, εξολοκλήρου, επιτόπου, επιτέλους (και όχι εξ αρχής, εξ άλλου, εξ ίσου, εξ ολοκλήρου, επί τόπου, επί τέλους), μολαταύτα (αλλά όχι, βέβαια, παρολαταύτα, που είδα κάπου γραμμένο), καταρχήν και καταρχάς (και όχι κατ’ αρχήν και κατ’ αρχάς), παρόλο που (και όχι παρ’ όλο που· αλλά, προσοχή: «παρ’ όλα τα μέτρα που έλαβε η αστυνομία» και όχι «παρόλα τα μέτρα», «παρ’ όλη τη ζέστη» και όχι «παρόλη τη ζέστη»), υπόψη (και όχι υπ’ όψη· αν δύο λέξεις, τότε πιο σωστός είναι ο λόγιος τύπος υπ’ όψιν, όπως προς στιγμήν ή κατά κεφαλήν και όχι προς στιγμή ή κατά κεφαλή).
Ιδού, λοιπόν, και μια δεύτερη περίπτωση, μετά από εκείνη του αντικαπι-ταλιστή και του νεοφιλελεύθερου, όπου ο χωρισμός «από τραπέζης και κλίνης» των δυο συνθετικών μιας λέξης αντενδείκνυται.
Α, ναι. Χρωστάω και κάτι ακόμη: τη διαφωνία που ανέκυψε/επιβεβαιώθηκε, ως απόρροια της ενδιαφέρουσας συζήτησης με τον πάντα καλό συνάδελφο Γιάννη Χάρη. Ενώ, λοιπόν, συμπίπτουμε ως προς την αποδοκιμασία της παρατηρούμενης τάσης για χωρισμό των συνθέτων, η δική του αντίρρηση περιλαμβάνει και την πρότασή μου να βάζουμε παυλίτσα όταν μια σύνθετη λέξη εμπεριέχει το στοιχείο της σύγκρουσης, της αντιπαράθεσης, ή έστω των δύο πόλων μιας (όχι απαραιτήτως τεταμένης) σχέσης. Εγραφα λοιπόν στις 27/4/2003 ότι, με βάση την ελαφρώς τολμηρή και υποκειμενική – δεν βλάπτουν κι αυτές καμιά φορά – αλλά πάντως τεκμηριωμένη άποψή μου, προτείνω να γράφουμε ο Γαλλο-Γερμανικός Πόλεμος ή η σινο-σοβιετική διένεξη, αλλά ο γαλλογερμανικός άξονας στην ΕΕ και η σινοσοβιετική συνεργασία για την κατασκευή υδροηλεκτρικού φράγματος, εφόσον στη δεύτερη περίπτωση οι δυο πλευρές συμπράττουν/συμπλέουν/συνεργάζονται. Ειδικότερα μάλιστα, πρότεινα να γράφουμε ελληνο-τουρκικές διαφορές, συνομιλίες και σχέσεις (και όχι ελληνοτουρκικές), στον βαθμό που πάντα θα πρόκειται για δύο πόλους, ενώ μπορούμε να γράφουμε «η ελληνοτουρκική συνεργασία για την αντιμετώπιση του αφθώδους πυρετού». Και βέβαια, δίχως η λογική αυτή να επεκτείνεται – όπως χιουμοριστικά μού επισήμανε ο Γ.Χ. – έως το σημείο εκείνο οπότε η παυλίτσα θα μπαίνει και θα βγαίνει κάθε φορά που βελτιώνεται ή επιδεινώνεται το κλίμα στις σχέσεις με τη γείτονα, που αλλάζει ο υπουργός Εξωτερικών, ή που πηγαίνουν λίγο καλύτερα ή λίγο χειρότερα οι συνομιλίες μεταξύ εμπειρογνωμόνων.
Αχ, αυτή η παυλίτσα!»
Ο κ. Ανδρέας Παππάς είναι επιμελητής εκδόσεων και μεταφραστής. Διδάσκει στο Ευρωπαϊκό Κέντρο Μετάφρασης (ΕΚΕΜΕΛ). Οι αναγνώστες μπορούν να στέλνουν τις παρατηρήσεις τους, τις επισημάνσεις τους ή τις διαφωνίες τους στην ηλεκτρονική θυρίδα achpappas@hotmail.com
