«Υπάρχουν τσίχλες στην Ελλάδα;». H αφοπλιστική αυτή ερώτηση μιας έκτακτης Γερμανιδούλας, όταν ήμουν μόλις δεκατριών χρόνων και έκανα τις πρώτες διακοπές μου στη Γερμανία, με είχε κάνει να αναψοκοκκινίσω. Ηταν η πρώτη μου εμπειρία με την ανάγκη να εξηγήσεις μερικές φορές το αυτονόητο. «Υπάρχει ελληνική σύγχρονη ποίηση». H έντιμη αυτή παραδοχή είναι η πρώτη και καλύτερη μιας σειράς σημειώσεων σε έναν έκτακτο τόμο, που μόλις κυκλοφόρησε στη Γερμανία με τίτλο «Ανάσα βαβελική. Ποίηση από την Ελλάδα». Εννοείται ότι η καλόκαρδη ομολογία του συντάκτη τού επίμετρου προϋποθέτει ένα κοινό που αναρωτιέται αν είναι δυνατόν η σημερινή Ελλάδα να παράγει εκτός από εσπεριδοειδή και ποίηση. Και να σκεφθεί κανείς ότι η απορία αυτή υφίσταται παράλληλα και ανεξάρτητα από το ότι τουλάχιστον το ειδικό γερμανόφωνο κοινό γνωρίζει μέσα από μια σειρά καλών εκδόσεων σε μεγάλους εκδοτικούς οίκους τον Καβάφη και τον Ρίτσο, τον Σεφέρη και τον Ελύτη. Ενα το κρατούμενο: η πρόσληψη μιας λογοτεχνίας στο εξωτερικό δεν εξαρτάται μόνο από την παραγωγή καθαυτή, αλλά και από το αν ο αποδέκτης προσδοκά καν ένα τέτοιο προϊόν.


Ο καλαίσθητος τόμος «Ανάσα βαβελική» (ο τίτλος αυτός συναρμολογεί δύο λέξεις από ένα ποίημα της Μαρίας Τοπάλη), διακοσμημένος με έργα του γλύπτη, ζωγράφου και ποιητή του νταντά Χανς Αρπ, περιλαμβάνει έξι έλληνες ποιητές (Αγγελάκη-Ρουκ, Πασχάλης, Κυρτζάκη, Τοπάλη, Σουλιώτης, Βλαβιανός) στο πρωτότυπο και σε γερμανική μετάφραση. Το δίγλωσσο αυτό βιβλίο μάλιστα είναι το δέκατο πέμπτο μιας σειράς με γενικό τίτλο «Ποίηση των γειτόνων», μιας σειράς την οποία ήδη το 1989 η εφημερίδα «Frankfurter Allgemeine Zeitung» είχε χαρακτηρίσει «μοντέλο για τη μεταφορά της ποίησης μιας μικρής γλώσσας στη Γερμανία». Εμπνευστής και εμψυχωτής της πρωτοβουλίας είναι ο γερμανός ποιητής Γκρέγκορ Λάσεν. H δεκαπενταετία του όλου εγχειρήματος μάλιστα γιορτάστηκε την Παρασκευή (21 Νοεμβρίου) στο Μάιντς με την παρουσία και ενός λογοτέχνη από την καθεμιά ξένη ποιητική παράδοση – από τη μικρή επικράτεια του ελληνικού λόγου κλήθηκε να δώσει το «παρών» ο Χάρης Βλαβιανός.


Προηγήθηκαν φέτος βραδιές ελληνικής ποίησης σε διάφορες γερμανικές πόλεις. Στην εκδήλωση που έγινε σε μεγάλο ξενοδοχείο της Κολονίας με μουσική υπόκρουση και γαστριμαργική ανταμοιβή, δεν μπορούσε να μην προσέξει κανείς τη σιωπηλή αφοσίωση των γερμανών ακροατών στην απαγγελία. Μου θύμισε την άκρα σιωπή και προσήλωση σε ένα δείπνο που είχε παραθέσει σε λίγους επίλεκτους μαθητές του καθηγητής της Φιλοσοφικής Κολονίας, όση ώρα το πικάπ έπαιζε, έπειτα από συναίνεση της ομήγυρης, μια συμφωνία του Μάλερ. «Τα σώματά τους παρακολουθούσαν» έλεγε στη συνέχεια έκπληκτη η Μαρία Κυρτζάκη. Δεύτερο κρατούμενο: το ξένο κοινό, κατά βάση καλοπροαίρετο σε ζητήματα λογοτεχνίας, μπορεί να ξεπεράσει σε μια συγκεκριμένη στιγμή και ένα συγκεκριμένο χώρο την έλλειψη προσδοκίας για ένα προϊόν. Το ερώτημα είναι βέβαια αν αυτός ο «κόκκος σινάπεως» αρκεί για να θεριέψει στη συνέχεια το ενδιαφέρον για τον έναν ή τον άλλον εκφραστή μιας μικρής λογοτεχνίας.


H απόδοση των ελληνικών ποιημάτων για τη συλλογή «Ανάσα βαβελική» πέρασε από δύο στάδια. H πρώτη φάση ήταν η κατά λέξη, φιλολογική θα λέγαμε, μετάφραση από τον ελληνιστή Τόρστεν Ισραελ. Στη συνέχεια οι έξι ανθολογούμενοι ποιητές ήρθαν για μια βδομάδα στη Γερμανία και συναντήθηκαν με γερμανούς συναδέλφους. Αυτοί ανέλαβαν στη συνέχεια τη λογοτεχνική απόδοση, μια και συνήθως στην ποίηση το ουσιαστικό νόημα καιροφυλακτεί ανάμεσα στα κυριολεκτικά νοήματα των επιμέρους λέξεων. Και επειδή η ποίηση είναι είδος κατ’ εξοχήν αμφίσημο, συχνά υπήρξαν περισσότερες της μιας αποδόσεις ενός ελληνικού ποιήματος. Ο αναγνώστης μπορεί να παρακολουθήσει στον τόμο αυτό και τις διπλές γερμανικές εκδοχές των πρωτοτύπων, όπως σε άλλες περιπτώσεις μπορεί να διαπιστώσει πώς η ανάγκη της μετάφρασης οδηγεί στη διαλεύκανση κάποιων στίχων που στο πρωτότυπο παραμένουν σκοτεινοί. Συνολικά το φιλότιμο αυτό βιβλίο ρίχνει έναν μικρό προβολέα στη σύγχρονη ελληνική ποίηση, που μόνο πολύ θαμπά φαινόταν από τα γερμανικά παρατηρητήρια του Βορρά.


Ο κ. Σπύρος Μοσκόβου είναι διευθυντής του ελληνικού προγράμματος της Deutsche Welle