Δεσμώτες του ιλίγγου

Κρατηθείτε καλά. Υπάρχει κίνδυνος να αναγνωρίσετε τον εαυτό σας. Και το πορτρέτο δεν είναι κολακευτικό. Ο Φρανσουά Ταγιαντιέ με το όγδοο μυθιστόρημά του που εκδίδεται στις εκδόσεις Πόλις, με τίτλο H περίπτωση Τζεντίλε, υπογράφει ένα μυθιστόρημα πάνω στη διπλή μας υπόσταση, μια ιστορία που θέτει το σοβαρό ερώτημα «Τι είναι ο άνθρωπος;».

Πρόσχημα, μια γνωστή ιστορία. Ολος ο κόσμος ίσως θυμάται την πυρκαϊά που λίγο έλειψε να καταστρέψει την Ιερά Σινδόνη στο Τορίνο και τη διάσωση από έναν πυροσβέστη του άχραντου υφάσματος, το οποίο προστατευόταν από έναν θωρακισμένο υαλοπίνακα. Ο πυροσβέστης ήταν ο Τζεντίλε. Αλλά να που ο ίδιος, πρότυπο πυροσβέστη, έπειτα από λίγο καιρό, αφήνοντας εμβρόντητους τους προϊσταμένους και το περιβάλλον του, καταστρέφει με σιδερολοστό διαφημιστικούς πίνακες που αναπαριστούσαν νεαρά ζευγάρια ερωτευμένων. Τι συνέβη στον Τζεντίλε; Μια άλλη είδηση του αστυνομικού δελτίου αναστάτωσε πρόσφατα τη Γαλλία. Ο τραγουδιστής του γκρουπ Νουάρ Ντεζίρ, Μπερτράν Καντά, σκότωσε, έπειτα από άγριο ξυλοδαρμό, την κόρη του ηθοποιού Ζαν-Λουί Τρεντινιάν. Τι συνέβη στον Καντά, εκπρόσωπο μιας γενιάς ιδεαλιστών, πρόσωπο γενναιόδωρο, ευθύ και ακέραιο, σφοδρό επικριτή του Λεπέν και των ομοίων του, υπέρμαχο των προσφύγων, υποστηρικτή του παλαιστινιακού λαού, έναν άνθρωπο που όλοι γνώριζαν ότι προτού δράσει το σκεφτόταν πάντα πολύ;

Ωστόσο «τα σημεία εκκίνησης, όπως το όνομά τους δηλώνει, απαρτίζουν εκείνο από το οποίο απομακρυνόμαστε». Τα επιχειρήματα του Ταγιαντιέ είναι διαφορετικά. Δεν δημοσιοποιούν το πεπρωμένο ενός προσώπου αλλά τη συναρπαστική και ιλαρή αφήγησή του (μην πιστέψετε ότι το ύφος του είναι καταθλιπτικό, αντιθέτως). Ο συγγραφέας επιχειρεί να κατανοήσει τα ανθρώπινα πρόσωπα. Οχι να τα κατανοήσει απλουστεύοντας (θα ήταν μια σφαλερή μέθοδος), ούτε να προτείνει μια απάντηση (πράγμα εξίσου επικίνδυνο). Ο Ταγιαντιέ άλλωστε ανοίγει τα χαρτιά του, με τον τίτλο που δίνει σε ένα κεφάλαιο του βιβλίου του: «Πολλά αναπάντητα ερωτήματα». Υπογραμμίζεται έτσι το μυστήριο, όλη η βαθιά πολυπλοκότητα της ανθρώπινης ψυχής. Συμπέρασμα κυριαρχικό: όχι μία αλλά πολλές αλήθειες». Αν κανείς δεν είναι Τζεντίλε, ο Τζεντίλε προκαλεί ερωτήματα που υπερβαίνουν την περίπτωσή του.

Στο σταυροδρόμι

Ο Τζεντίλε βρίσκεται σε ένα σταυροδρόμι, στο σταυροδρόμι δύο τρόπων, δύο αντιλήψεων ζωής. Από τη μία πλευρά ένας άνθρωπος που γίνεται πρόσωπο της ημέρας διασώζοντας την ανεκτίμητη εικόνα του Χριστού, εικόνα σοβαρή, βαθιά, αινιγματική, και από την άλλη πλευρά, διαφημίζεται εξίσου από την καταστροφή των διαφημιστικών πινάκων, μια εικόνα επιφανειακή και μεταφυσική. Από αυτόν τον διχασμό, ο καθρέφτης στέλνει και μια τρίτη εικόνα: τα θραύσματα του προσώπου του. Ο Τζεντίλε χάνεται μέσα σε αυτή την κοινωνία. Γιατί ο Ταγιαντιέ προχωρεί ακόμη πιο πέρα από το να μεμφθεί απλώς την εποχή μας. Οπως ο Καντίντ του Βολταίρου που έβλεπε πολύ αλλά είχε ακόμη μεγαλύτερη διαίσθηση, ο Τζεντίλε βλέπει επίσης πολύ, διαθέτει την ίδια διαίσθηση για το καθετί, αλλά δεν μπορεί να κουβαλά περισσότερο το άχθος να βλέπει. Απλώς, με τρόπο διαφορετικό από εκείνον του Καντίντ, δεν μπορεί να αποσυρθεί στην καλλιέργεια του κήπου του (πράγμα που θα ήταν ευχής έργον) και αποχωρεί, επιλέγει την αφασία. Θα προαισθανθεί, χωρίς ωστόσο και να μπορεί να το εκφράσει, ότι το παιχνίδι που παιζόταν ήταν πολύ βαρύ για τους ώμους του. Το γεγονός ότι οδηγήθηκε προς τον ηρωισμό απλώς πολλαπλασίασε τον ίλιγγό του.

Συναρπαστικός ο Ταγιαντιέ που προχωρεί, με τη συνδρομή τριών συνενόχων – ενός ιερέα, ενός συνδικαλιστή και ενός δημοσιογράφου -, φθάνει ως το μεδούλι της υπόθεσης, εξαρθρώνοντας τις μαριονέτες του, αποκαλύπτοντας τη χειραγώγηση. Μαστιγώνοντας τα στερεότυπα αυτής της άρρωστης από ναρκισσισμό και παράνοια κοινωνίας. Ανακαλύπτουμε έναν Τζεντίλε που του έχουν λεηλατήσει την αγάπη: ένας αποτυχημένος γάμος, κάποιοι ανούσιοι δεσμοί, ένας έρωτας κατεστραμμένος από τη ζήλια. Δεν τον αγαπούν. Δεν υπάρχει. Αισθάνεται βαθιά μέσα του πως «δεν υπάρχει». Ενα ρήμα που επανέρχεται σαν επωδός, όπου ο καθένας μπορεί να αναγνώσει τα δικά του αδιέξοδα. Ενα βιβλίο σαφές, διαυγές, τέλεια ισορροπημένο, ένα βιβλίο που πονάει.

H κυρία Κατρίν Βελισσάρη είναι διευθύντρια του Ευρωπαϊκού Κέντρου Μετάφρασης (ΕΚΕΜΕΛ).