«Αν και είχα προγραμματίσει να γράψω σήμερα για ορισμένες φράσεις-κλισέ, τελικά αποφάσισα να αφήσω το μεν θέμα να περιμένει έως τον Σεπτέμβριο, τον δε εαυτό μου να παρασυρθεί από το γενικότερο φεστιβαλικό κλίμα της εποχής. Ετσι, στα δυο τελευταία κείμενα πριν τα Υπογλώσσια «κλείσουν για διακοπές», θα με απασχολήσουν καλλιτεχνικά/πραγματολογικά αμαρτήματα, παράδοξα και «χρονίως κοινολεκτούμενα».
Εστιάζοντας σήμερα στον κόσμο της όπερας ειδικότερα, θα αναφερθώ σε ορισμένα λάθη που γίνονται κατά παράδοση και κατ’ εξακολούθηση ως προς τους τίτλους του οπερατικού (ή μήπως καλύτερα οπερικού; άλλος μπελάς κι αυτός) ρεπερτορίου. Ετσι, λοιπόν:
* Η πασίγνωστη όπερα του Πουτσίνι είναι πιο σωστό να λέγεται Η ζωή των μποέμ ή Οι μποέμ, και όχι Η Μποέμ. Το έργο του γάλλου συγγραφέα του 19ου αιώνα Ανρί Μυρζέ Scenes de la vie de Boheme (=Σκηνές από τον βίο των μποέμ, ή από την μποέμικη ζωή), απ’ όπου και είναι εμπνευσμένο το λιμπρέτο, αναφέρεται σε μια παρέα άφραγκων αλλά και ανέμελων καλλιτεχνών και διανοουμένων του Παρισιού, στην οποία έρχεται να προστεθεί η φτωχή εργάτρια, και επομένως καθόλου διανοούμενη και μποέμ, Μιμή. Προφανώς, επειδή αρκετές από τις πιο γνωστές όπερες έχουν για τίτλο τους γυναικείο όνομα (Νόρμα, Τόσκα, Κάρμεν, Μανόν, κ.ο.κ.), και μάλιστα με την υψίφωνο να μεγαλουργεί συχνά στον φερώνυμο ρόλο, η όπερα του Πουτσίνι «ταυτίστηκε» κατά κάποιον τρόπο με τον πρωταγωνιστικό γυναικείο ρόλο, και έτσι έγινε Η Μποέμ.
* Δεν υπάρχει όπερα Βαλκυρίες, αλλά Βαλκυρία (β’ μέρος της πασίγνωστης Τετραλογίας, ή μάλλον Τριλογίας με Πρόλογο, του Βάγκνερ). Υποθέτω πως εδώ η σύγχυση οφείλεται στο ότι το πιο διάσημο, ίσως, σημείο της συγκεκριμένης όπερας είναι ο περίφημος «Καλπασμός των Βαλκυριών», γνωστός και από τη χρησιμοποίησή του στον κινηματογράφο (Αποκάλυψη τώρα, του Κόπολα), ή ακόμη και σε δελτία ειδήσεων και σε διαφημίσεις ως δραματική/επική υπόκρουση!
* Ενώ ορισμένα ελληνοποιημένα ονόματα ηρωίδων, και κατ’ επέκταση οπερών, είναι σωστό να κλίνονται, δεν ισχύει το ίδιο και για την Τραβιάτα. Ενώ, λοιπόν, θα πούμε της Τόσκας, της Νόρμας, κ.ο.κ., είναι λάθος να λέμε και να γράφουμε της Τραβιάτας, αφού δεν πρόκειται για όνομα, όπως νομίζουν ορισμένοι, αλλά για την traviata (=την παραστρατημένη), ηρωίδα εμπνευσμένη από την Κυρία με τας καμελίας του Αλεξάνδρου Δουμά υιού, η οποία πήρε «στραβό» δρόμο και… ο νοών νοείτω. Εφόσον, λοιπόν, η ιταλική μετοχή traviata προφανώς δεν κλίνεται, το σωστό είναι «στη β’ πράξη της Τραβιάτα», και όχι «της Τραβιάτας».
Και για να μείνουμε πάντα στο ευφρόσυνο κλίμα των καλοκαιρινών φεστιβάλ και παραστάσεων, ιδού και μερικές bagatelles, που αφορούν τον πάντα γοητευτικό κόσμο της όπερας.
Σε παλαιότερα βιβλία ή κείμενα όπου γινόταν – έστω και ευκαιριακά – αναφορά σε όπερες, έχω ανακαλύψει χαριτωμένες αποδόσεις γνωστών έργων, τα οποία βέβαια εν συνεχεία καθιερώθηκαν με τον σημερινό τους τίτλο. Εχουμε, λοιπόν, και λέμε: Η ισχύς της ειμαρμένης, Η Στακταρού, Χορός προσωπιδοφόρων, Η ευνοουμένη, Γιαννάκης και Μαρούλα, Ο αγροτικός κώδιξ τιμής. Πρόκειται, όπως ίσως θα έχετε ήδη αντιληφθεί, για τις γνωστές όπερες Η δύναμη του πεπρωμένου, Η Σταχτοπούτα, Χορός μεταμφιεσμένων, La favorita, Χάνσελ και Γκρέτελ, και βέβαια για την πασίγνωστη και κοσμαγάπητη Καβαλερία Ρουστικάνα, η οποία, παρεμπιπτόντως, επίσης δεν κλίνεται (της Καβαλερίας Ρουστικάνας), μια και δεν πρόκειται για… ονοματεπώνυμο, όπως νομίζουν ορισμένοι, αλλά για αναφορά στα όχι και τόσο αβρά ήθη που κυριαρχούσαν πριν από έναν περίπου αιώνα στην ιταλική ύπαιθρο (κάτι ξέρουμε κι εμείς εδώ στην Ελλάδα από τέτοιους «κώδικες τιμής»).»
Ο κ. Ανδρέας Παππάς είναι επιμελητής εκδόσεων και μεταφραστής. Διδάσκει στο Ευρωπαϊκό Κέντρο Μετάφρασης (ΕΚΕΜΕΛ). Πρόσφατα από τις εκδόσεις Σμίλη κυκλοφόρησε σε μετάφρασή του το μυθιστόρημα της Τζέην Ωστεν «Εμμα».
