Στη σειρά των εκδόσεων «Ευθύνη» με τον τίτλο «Παρακείμενα» κυκλοφόρησε μια σειρά συνοπτικών δοκιμίων Για τον Αγγελο Τερζάκη του Θανάση Θ. Νιάρχου, κείμενα που καλύπτουν μια 35ετία. Το πρώτο γραμμένο το 1967, το τελευταίο το 2001. Εκείνο που εντυπωσιάζει τον αναγνώστη είναι η ομοιομορφία της γραφής του δοκιμιογράφου για τον σπουδαίο, πράγματι, επιφυλλιδογράφο του «Βήματος» και εξίσου σημαντικό συγγραφέα, θεατρικό συγγραφέα, στοχαστή, δηλαδή τον Αγγελο Τερζάκη.
Ωσάν τα κείμενα του Νιάρχου να γράφτηκαν στο διάστημα ενός τριμήνου και όχι τριάντα και πλέον ετών. Προκαλεί ευχαρίστηση το γεγονός αυτό διότι, κατά κανόνα, το ύφος ενός συγγραφέα αλλάζει με τα χρόνια. Ωριμάζει ή παρακμάζει. Τίποτα τέτοιο δεν συμβαίνει στο ανά χείρας μικρό, καλοτυπωμένο αυτό βιβλίο.
Ωσάν (ξανά) ο Τερζάκης να συνάντησε τον νεαρό ποιητή από τον Βόλο, όταν εκείνος ήταν ώριμος να τον δεχτεί, και από τότε δεν έπαψε, θαρρείς, ούτε στιγμή η αλληλοτροφοδοσία. Ο Νιάρχος επισημαίνει με εντελώς πειστικά επιχειρήματα το τι σήμαινε ο Τερζάκης για μια γενιά, σήμερα ώριμων διανοητών, που τον παρακολούθησαν με πάθος στην πορεία του.
Πώς ο Τερζάκης κατάφερνε το επίκαιρο να το παγκοσμιοποιεί, να το κάνει διαχρονικό, να περνάει μέσα από την αιχμή του γεγονότος την ενδοχώρα της αιχμής. Τόσο που ο συγγραφέας των δοκιμίων αυτών κάποια στιγμή επισημαίνει πως θα ήθελε λίγο περισσότερη επικαιροποίηση ώστε διαβάζοντας τα κείμενα του Τερζάκη (που κυκλοφόρησαν σε δεκάξι τόμους) να μπορεί ο σημερινός αναγνώστης να ξέρει κάτι περισσότερο για το συγκεκριμένο γεγονός που ενέπνευσε τον επιφυλλιδογράφο-στοχαστή. Μαζί με το αξεπέραστο κείμενο του Μένη Κουμανταρέα για τον άνθρωπο Τερζάκη (δημοσιευμένο στο βιβλίο του Η μέρα για τα γραπτά κι η νύχτα για το σώμα), έχουμε τώρα και το απαραίτητο συμπλήρωμα του Νιάρχου για τον στοχαστή. Ελπίζω κάποιος να γράψει αργότερα και για τον μυθιστοριογράφο Τερζάκη όχι μόνο της Πριγκηπέσσας Ιζαμπώ ή της Μενεξεδένιας πολιτείας, αλλά κυρίως του κορυφαίου μυθιστορήματός του Δίχως θεό – πρόδρομου της επιστροφής τόσων αριστερών απογοητευμένων από το σταλινικό πρότυπο.
Ωστόσο χρωστούμε χάρη στον έμπειρο δοκιμιογράφο Νιάρχο, που ανασύρει από τη λήθη έναν κορυφαίο στοχαστή ο οποίος δεν συμβιβάστηκε ποτέ με το «ρεύμα», αλλά στάθηκε ακέραιος, ηθικός, αφανάτιστος, μα βαθιά, βαθύτατα ζυμωμένος με την παγκόσμια αναζήτηση της εποχής του για την αλήθεια.
Ο Τερζάκης, κατά τον Νιάρχο, και κατ’ εμένα, ξεφεύγει από τις εύκολες κατηγοριοποιήσεις προοδευτικού – απολιτικού, θρησκευόμενου – άθεου κτλ., γιατί ήταν ξένος με την περιρρέουσα ατμόσφαιρα, είτε γενιά του ’30 λεγόταν αυτή, είτε μετακατοχική λογοτεχνία, είτε παγκοσμιοποιημένη σκέψη ή ελληνοκεντρική. Ο Τερζάκης, όπως και η γενέτειρά του, το Ναύπλιο, κράτησε στη ζωή και το έργο του την αρχοντιά της πρώτης πρωτεύουσας του ελληνικού βασιλείου, χωρίς να εκχωρηθεί ποτέ στους γκάγκαρους της αθηναϊκής σκηνής.
Παρών διότι αποτραβηγμένος, ευαίσθητος διότι ολιγαρκής, σκεπτικιστής διότι παθιασμένος, αποτελεί την εξαίρεση του κανόνα. Και ο Νιάρχος αυτή την εξαίρεση επισημαίνει και μας πείθει γι’ αυτήν.
Ο κ. Βασίλης Βασιλικός είναι συγγραφέας. Από τις εκδόσεις Α. Α. Λιβάνη μόλις κυκλοφόρησε το βιβλίο του «Παρίσι – Κορυδαλλός (Ενα παζλ με 29 κομμάτια)».
