ΛΟΝΔΙΝΟ.


Εδώ και πέντε χρόνια οι Αγγλοι φλερτάρουν με την ιδέα να ανταγωνιστούν την Εκθεση Βιβλίου της Φραγκφούρτης. Είναι αλήθεια ότι την άνοιξη υπάρχει χώρος για μια μεγάλη εμπορική συνάντηση αγοραπωλησίας εκδοτικών δικαιωμάτων που να επιτρέπει στους εκδότες – στα μέσα της χρονιάς και πριν από την Εκθεση της Φραγκφούρτης που γίνεται τον Οκτώβριο – να σχηματίζουν πληρέστερη εικόνα για ό,τι έχει ήδη κυκλοφορήσει και να ενημερώνονται για ό,τι πρόκειται να κυκλοφορήσει. Στη Φραγκφούρτη δεν υπάρχει ακόμη η απαραίτητη απόσταση. Οι εκδόσεις είναι πολύ πρόσφατες. Στο Λονδίνο η έκθεση είναι μικρότερων διαστάσεων, γεγονός που ευνοεί τη δημιουργία φιλικής ατμόσφαιρας. Αυτή ακριβώς είναι και η άποψη της Αννας Πατάκη, παρούσας εδώ, η οποία πιστεύει ότι «αυτή η έκθεση γίνεται την κατάλληλη στιγμή για να συναντήσει τους πράκτορες λογοτεχνικών κειμένων» με τους οποίους θα συνεργαστεί την υπόλοιπη χρονιά. Σημειώνουμε άλλωστε την κάθε χρόνο αυξανόμενη παρουσία ξένων εκδοτών, μεταξύ των οποίων και Ελληνες (Ψυχογιός, Ωκεανίδα και πολλοί άλλοι). Η παρουσία ξένων εκδοτών ήταν ιδιαίτερα εμφανής το 2002 με τη μαζική προσέλευση των Αμερικανών που απουσίαζαν από τη Φραγκφούρτη εξαιτίας των γεγονότων της 11ης Σεπτεμβρίου. Το σημαντικότερο παζάρι μάλιστα φαίνεται πως έγινε για τα δικαιώματα του βιβλίου μιας νεαρής Αμερικανίδας 28 ετών, της Sarah Emily Miano. Σύμφωνα με αυτά που μας εκμυστηρεύτηκε ο πράκτοράς της, το βιβλίο αγοράστηκε από τον γερμανικό οίκο Fischer για έναν αριθμό (σε στερλίνες) με πέντε μηδενικά, δηλαδή κάτι μεταξύ 60 και 600 εκατ. δραχμών! Η νεαρή συγγραφέας προέρχεται από τα «creative writing courts» του Πανεπιστημίου East Anglia, απ’ όπου προέρχεται και ο διάσημος πλέον άγγλος μυθιστοριογράφος McEwan. Η ηπειρωτική Ευρώπη είναι πιο επιφυλακτική ως προς την αρχή των εργαστηρίων λογοτεχνικής γραφής. Οι νοοτροπίες όμως αλλάζουν, στην Ιταλία με τον συγγραφέα Alessandro Baricco, ο οποίος εδώ και χρόνια διευθύνει παρόμοια εργαστήρια με μεγάλη επιτυχία, στην Ελλάδα με τον συγγραφέα Στρατή Χαβιαρά, ο οποίος ξεκινάει εφέτος ένα τέτοιο εργαστήρι. Κάτι άλλο που μάθαμε επίσης στη διάρκεια της Εκθεσης – και που ο καθένας είναι ελεύθερος να σχολιάσει όπως νομίζει – είναι ότι, πολύ πρόσφατα, ο δεύτερος σε σπουδαιότητα αγγλικός εκδοτικός οίκος, ο Harvil, το καύχημα των λογοτεχνικών εκδόσεων που φιλοξενούσε τους συγγραφείς όλου του κόσμου, αγοράστηκε (άλλος ένας!) από τον τεράστιο Random House. Εδώ και μερικά χρόνια, δυστυχώς, αυτή είναι η μοίρα των εκδοτών λογοτεχνίας στην Ευρώπη.


Δεν μπορούμε βεβαίως να τελειώσουμε αυτή την επισκόπηση της London Book Fair χωρίς να επισημάνουμε κάτι που προκαλεί έντονη δυσαρέσκεια: οι Αγγλοι δεν δείχνουν ενδιαφέρον για την ξένη λογοτεχνία. Μολονότι τους αρέσει να τους μεταφράζουν, εκείνοι αντιθέτως δεν μεταφράζουν άλλες λογοτεχνίες. Ετσι λοιπόν οι μεταφράσεις αντιπροσωπεύουν μόνο το 3% της αγγλικής εκδοτικής παραγωγής, όταν γνωρίζουμε ότι στην Ελλάδα, ή ακόμη και στη Γαλλία, οι αντίστοιχοι αριθμοί είναι της τάξεως του 35%. Μέσα σε ένα τέτοιο περιβάλλον δεν είναι εύκολο στους έλληνες εκδότες να προωθήσουν τους συγγραφείς τους. Ούτε είναι εύκολο να ενθαρρύνει κανείς την κατάρτιση νέων μεταφραστών. Ωστόσο όλοι γνωρίζουμε ότι πρόκειται για φαύλο κύκλο: αν δεν υπάρχουν μεταφραστές, δεν είναι δυνατόν να υπάρξουν μεταφράσεις ούτε ενδιαφερόμενοι εκδότες, πολύ περισσότερο μάλιστα όταν οι γάλλοι, λιγότερο οι γερμανοί, οι ισπανοί και οι ιταλοί, συγγραφείς έχουν τη μερίδα του λέοντος από αυτό το 3%. Θα πρέπει ίσως να προσεγγίσουμε το πρόβλημα από το αντίθετο άκρο και να εργαστούμε για τη δημιουργία μιας νέας γενιάς μεταφραστών. Διότι ελληνική λογοτεχνία (προς μετάφραση) υπάρχει. Ορμώμενοι από τέτοιες σκέψεις και αποφάσεις με τον Αρη Μπερλή, αντιπρόεδρο της Εταιρείας Συγγραφέων και Μεταφραστών και διευθυντή του αγγλικού τμήματος στο νεοσύστατο Ευρωπαϊκό Κέντρο Μετάφρασης Λογοτεχνίας και Ανθρωπιστικών Επιστημών (ΕΚΕΜΕΛ), κάναμε μια επίσκεψη στην Οξφόρδη, όπου με πρωτοβουλία του διακεκριμένου ελληνιστή Peter Mackridge γινόταν το ετήσιο συμπόσιο των άγγλων ελληνιστών και των φοιτητών τους. Επίσης, στο King’s College του Λονδίνου, επισκεφθήκαμε τον Rod Beaton, καθηγητή Νεοελληνικής Γλώσσας και Λογοτεχνίας, διακεκριμένο μελετητή του Σεφέρη και συγγραφέα μιας ανθολογίας ελληνικής λογοτεχνίας, ο οποίος με τη βοήθεια των συνεργατών του αγωνίζεται ακούραστα για την κατάρτιση μιας νέας γενιάς ελληνιστών. Τέλος, στην Εκθεση, όπου η Ελλάδα είχε ένα μικρό περίπτερο χάρη στη μεσολάβηση της ΠΟΕΒ και όπου το Εθνικό Κέντρο Βιβλίου (ΕΚΕΒΙ) διευκόλυνε τις επαφές, συναντήσαμε τους υπευθύνους του Κολεγίου Μεταφραστών του Πανεπιστημίου East Anglia και της ελληνικής πρεσβείας στο Λονδίνο, για να δημιουργήσουμε γέφυρες επικοινωνίας και να τους πληροφορήσουμε ότι κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού θα διοργανωθούν στην Αθήνα εντατικά μαθήματα λογοτεχνικής μετάφρασης για ξένους σπουδαστές, με τη συνεργασία διακεκριμένων μεταφραστών. Ετσι, για να αλλάξουμε το κλίμα, γιατί πιστεύουμε βεβαίως ότι πρέπει να επωφεληθούμε από τη μεγάλη επιτυχία που είχε πέρυσι στην Αγγλία το βιβλίο του Απόστολου Δοξιάδη Ο θείος Πέτρος και η Εικασία του Γκόλντμπαχ, γιατί ίσως ισχύει και για τη λογοτεχνία η παροιμία ότι «η όρεξη έρχεται τρώγοντας», και τέλος γιατί αξίζει τον κόπο να κάνουμε προσπάθειες προς αυτή την κατεύθυνση, δεδομένου ότι η αγγλική γλώσσα είναι ένα αναπόφευκτο κλειδί για την είσοδο της ελληνικής λογοτεχνίας σε ένα μεγάλο μέρος του κόσμου.


Η κυρία Κατρίν Βελισσάρη είναι διευθύντρια του ΕΚΕΜΕΛ.