Τα παράνομα κομμουνιστικά κόμματα υπήρξαν παραδόξως τα βασικά θύματα των μεγάλων διωγμών της δεκαετίας του ’30 στην ΕΣΣΔ. Ενας μεγάλος αριθμός των ηγετών και των στελεχών τους, που δούλευαν στον μηχανισμό της Κομμουνιστικής Διεθνούς ή ήταν υπάλληλοι σε διάφορους οργανισμούς και θεσμούς του σοβιετικού κράτους, εκτελέστηκαν από την Γκεπεού ή εκτοπίστηκαν στα γκουλάγκ. Το ΚΚΕ πλήρωσε κι αυτό με πολλά θύματα. Τα μέλη του που στέλνονταν από την Ελλάδα στην ΕΣΣΔ ήταν ιδιαίτερα «ευάλωτα». Οι περισσότεροι από αυτούς είχαν εγκαταλείψει παράνομα την Ελλάδα. Μια και ο χρυσός κανόνας του κόμματος ήταν να μη ρωτάει ποτέ για την τύχη των συντρόφων που υποτίθεται ότι βρίσκονταν σε «αποστολή», η εξαφάνισή τους στην καταβόθρα της Γκεπεού δεν ανησυχούσε τους συγγενείς τους. Τα μέλη του ΚΚΕ που διέμεναν στην ΕΣΣΔ απασχολούνταν στον μηχανισμό της Κομιντέρν σε δευτερεύουσες βαθμίδες, άλλοι παρακολουθούσαν σεμινάρια στην ΚΟΥΤΒ, μερικοί στέλνονταν από τη Μόσχα σε περιοχές κατοικημένες από Ελληνες για να αναλάβουν διάφορες υπεύθυνες θέσεις. Οι Μεγάλοι Διωγμοί της δεκαετίας του ’30 προκάλεσαν πολλά θύματα μεταξύ τους. Ο αριθμός όμως των κομμουνιστών που εξαφανίστηκαν στα στρατόπεδα συγκέντρωσης ή εκτελέστηκαν δεν μπορεί να καθοριστεί με βεβαιότητα. Σήμερα γνωρίζουμε την ταυτότητα των περισσοτέρων αλλά εξακολουθούμε να αγνοούμε τις συνθήκες θανάτου τους.


Οι δραπέτες των Φυλακών Συγγρού


Τον Απρίλιο του 1931 οκτώ κομματικά στελέχη πρώτης γραμμής δραπετεύουν από τις Φυλακές Συγγρού. Ανάμεσά τους βρίσκονται δύο από τους ηγέτες του ΚΚΕ, παλιά μέλη του Πολιτικού Γραφείου, ο Ανδρόνικος Χαϊτάς και ο Κώστας Ευτυχιάδης (πραγματικό του όνομα Καρακόζοφ), Ελληνορώσος του Καυκάσου, απεσταλμένος της Μόσχας τη δεκαετία του ’20. Οι οκτώ δραπέτες και ο στρατιώτης Γρηγόρης Γρηγοριάδης, συνένοχος στη δραπέτευση, επιβιβάζονται κρυφά σε ένα σοβιετικό πλοίο και φεύγουν για την ΕΣΣΔ.



Στη Ρωσία ο Α. Χαϊτάς αναλαμβάνει να δώσει μαθήματα για το εργατικό κίνημα στους έλληνες φοιτητές του Κομμουνιστικού Πανεπιστημίου των Εθνικών Μειονοτήτων της Δύσης. Συλλαμβάνεται το 1936 ή το 1937 και εκτελείται ως «εχθρός του λαού». Η ακριβής ημερομηνία σύλληψής του και οι συνθήκες του θανάτου του αγνοούνται.


Περίπου την ίδια εποχή δύο άλλοι δραπέτες των Φυλακών Συγγρού, ο Κώστας Ευτυχιάδης και ο Μάρκος Μαρκοβίτσης, συλλαμβάνονται και εκτελούνται. Ο στρατιώτης Γρ. Γρηγοριάδης, που διορίζεται δάσκαλος σε ένα ελληνικό σχολείο, συλλαμβάνεται με τη σειρά του το 1937. Αποφυλακίζεται ύστερα από κάμποσα χρόνια αλλά του είναι αδύνατον να γυρίσει στην Ελλάδα ­ μένει στην ΕΣΣΔ ως τον θάνατό του. Ο Δεσποτόπουλος, ο Χαλκογιάννης, ο Τσαουσίδης συλλαμβάνονται στο Σοχούμ και εξαφανίζονται για πάντα στα υπόγεια της Γκεπεού.


Ο παλιός γενικός γραμματέας της ΟΚΝΕ, ο Γιώργος Κολοζώφ, εκτελείται την ίδια εποχή. Λίγο καιρό πριν είχε καταφέρει να στείλει παράνομα στη γυναίκα του Δόμνα ένα γράμμα όπου εξέφραζε την απελπισία του και την απογοήτευσή του από την ΕΣΣΔ. Εγραφε, μεταξύ άλλων, ότι θα προτιμούσε να καταδικαστεί και να φυλακιστεί στην Ελλάδα παρά να φυτοζωεί άθλια στο Νοβοροσίσκ.


Ο Αλέξης Πηλιώτης, μέλος της κεντρικής επιτροπής του ΚΚΕ, εκτελέστηκε επίσης ως «εχθρός του λαού». Ενας άλλος δραπέτης από την Ελλάδα, πρόσφυγας στην ΕΣΣΔ, ο Απόστολος Κλειδωνάρης, παλιός «Κούτβης» συνελήφθη το 1937. Πέθανε στη φυλακή μερικά χρόνια αργότερα.


Ο Γιάννης Τσαγκαράκης, στέλεχος της ΟΚΝΕ, ο Γιάννης Γιαννακούτσος, συντάκτης του «Ριζοσπάστη», ο Γιώργος Δούβας, γραμματέας της ΟΚΝΕ, οι Φλαράκος, Κουρούλης, Σακαρέλλος, Μπεζεντάκος εξαφανίζονται στην ΕΣΣΔ. Ο δάσκαλος Ι. Ιορδανίδης θα εκτελεστεί το 1938. Και άλλοι κομμουνιστές, επιστρέφοντας από τον ισπανικό εμφύλιο, συλλαμβάνονται και εκτελούνται. Σύμφωνα με τα αρχεία της Ασφάλειας της Ουκρανίας, από τους 77 Ελληνες που εκτελέστηκαν στην περιοχή του Ντονιέτσκ το 1937-1938, 11 ήταν μέλη του ΚΚΕ. Ανάμεσά τους βρισκόταν και ένας κύπριος κομμουνιστής.


Περισσότεροι από 300 έλληνες κομμουνιστές εξοντώθηκαν στην ΕΣΣΔ, σύμφωνα με τις εκμυστηρεύσεις του Β. Μπαρτζώτα. Το ΚΚΕ, για πολλές δεκαετίες, κράτησε μια ένοχη σιωπή για τις εκτελέσεις των ίδιων του των μελών από τους Σοβιετικούς.


Τα όργανα καταστολής του ΚΚΕ


Οπως και τα άλλα κομμουνιστικά κόμματα, το ΚΚΕ προικίστηκε με τα δικά του «όργανα καταστολής». Τη δεκαετία του ’20 η «υπηρεσία αντικατασκοπίας», που διευθυνόταν από ένα μέλος του Πολιτικού Γραφείου και στελέχη διαλεγμένα ένα προς ένα, ήταν επιφορτισμένη με την «εποπτεία» των κομματικών μελών που ήταν ύποπτα προδοσίας ή «φραξιονισμού».


Αργότερα το κόμμα δημιούργησε την ΟΠΛΑ. Επισήμως ήταν μια υπηρεσία τάξης που είχε αποστολή την πλαισίωση και την προστασία των διαδηλωτών. Στην πραγματικότητα η ΟΠΛΑ διεκπεραίωνε τις βρώμικες δουλειές, όπως την εκτέλεση αντιπάλων της άκρας Αριστεράς, ιδίως τροτσκιστών και «αποστατών». Εκτιμάται ότι η ΟΠΛΑ εξόντωσε 1.200 οπαδούς της άκρας Αριστεράς. Είναι επίσης υπεύθυνη για χιλιάδες συνοπτικών εκτελέσεων το 1944-1945. Στα στρατόπεδα συγκέντρωσης, υπό το καθεστώς του Μεταξά, η ηγεσία του ΚΚΕ είχε τη δική της «αστυνομία» που συντηρούσε ένα κλίμα τρομοκρατίας ανάμεσα στα μέλη του κόμματος, τα οποία υπόκειντο σε αυστηρή και αυθαίρετη πειθαρχία.


Από το 1945, στο ελληνικό κομμουνιστικό «μίνι-κράτος» του Μπούλκες, έλυνε κι έδενε η ΥΤΟ (Υπηρεσία Τάξης Ομάδας), που έδινε λογαριασμό για τις πράξεις της μόνο στη στενή ηγετική ομάδα του ΚΚΕ. Αυτή η αστυνομία είχε το πάνω χέρι στις φυλακές και στο περίφημο στρατόπεδο συγκέντρωσης που ήταν εγκατεστημένο σ’ ένα νησάκι του Δούναβη ­ εκεί όπου χάθηκαν με φριχτό τρόπο τόσοι αθώοι.


Στον Δημοκρατικό Στρατό, η Υπηρεσία Στρατιωτικής Ασφάλειας έπαιζε τον ρόλο της πολιτικής αστυνομίας και εξαρτιόταν από την ηγεσία του ΚΚΕ. Δεκάδες απλοί μαχητές και αξιωματικοί εκτελέστηκαν από την ΥΣΑ. Εκατοντάδες άλλοι υπέστησαν αυθαίρετες διώξεις. Μαχητές του ΔΣ που είχαν συλληφθεί σε ελληνικό έδαφος μεταφέρθηκαν στη Βουλγαρία και βασανίστηκαν στις εγκαταστάσεις της βουλγαρικής πολιτικής αστυνομίας στη Σόφια από τους μπράβους της ΥΣΑ. Εκατοντάδες συνοπτικών εκτελέσεων έλαβαν χώρα στις τάξεις του ΔΣ στη διάρκεια του Εμφυλίου.


Μετά την ήττα του 1949 το ΚΚΕ εγκαθιστά τα κεντρικά του γραφεία στο Βουκουρέστι. Στο υπόγειο διαρρυθμίζονται κελιά όπου φυλακίζονται τα «ύποπτα» μέλη, τα οποία υποβάλλονται σε αυστηρές ανακρίσεις. Ωστόσο σε καμία άλλη χώρα της Ανατολικής Ευρώπης το ΚΚΕ δεν διαθέτει δικές του εγκαταστάσεις κράτησης. Δεν έχει άλλωστε την εξουσία να συλλαμβάνει τους «αντιπάλους» της πολιτικής του.


Σύμφωνα με ένα απόρρητο έγγραφο της Κρατικής Ασφάλειας της Τσεχοσλοβακίας (STB), το ΚΚΕ επιθυμούσε το 1950 να συστήσει ομάδες μελών σύμφωνα με το μοντέλο της ΟΠΛΑ. Οι τσεχοσλοβακικές αρχές τού το απαγόρευσαν. Μονάχα τα «αδελφά» κομμουνιστικά κόμματα, ύστερα από αίτηση του ΚΚΕ, μπορούσαν να διατάξουν τα «όργανα» της κρατικής ασφάλειας της εκάστοτε χώρας να προχωρήσουν στην κλήση και στη φυλάκιση Ελλήνων.


Ενα ντοκουμέντο με τον χαρακτηρισμό «άκρως εμπιστευτικό», το οποίο φέρει τη σφραγίδα της Κεντρικής Επιτροπής του Κομμουνιστικού Κόμματος της Τσεχοσλοβακίας, ρίχνει φως σε αυτή τη διαδικασία. Με ημερομηνία 4 Ιουλίου 1952, απευθύνεται στον υπουργό της Κρατικής Ασφάλειας, τον Κάρολ Μπασίλεκ: «[…] Λάβαμε μια αναφορά των υπευθύνων για τους Ελληνες πρόσφυγες στην Τσεχοσλοβακία με την οποία πληροφορηθήκαμε ότι οι αιχμάλωτοι μοναρχοφασίστες 119 ετοιμάζουν προβοκατόρικη διαδήλωση μπροστά από την ελληνική πρεσβεία για να ζητήσουν την επιστροφή τους στην Ελλάδα. Το κέντρο προετοιμασίας αυτής της διαδήλωσης βρίσκεται στο Βύρυ. Οι αιχμάλωτοι σκοπεύουν να μεταβούν σε μικρές ομάδες στην Πράγα και να συναντηθούν σε ένα μέρος που δεν γνωρίζουμε ακόμη. Με συντροφικούς χαιρετισμούς, Μπαραμόβα».


Επιστρέφοντας ο ειδικός γραμματέας του υπουργείου της Κρατικής Ασφαλείας πληροφορεί το ΚΚ της Τσεχοσλοβακίας για τα αυστηρά μέτρα που ελήφθησαν αναφορικά με τους αιχμαλώτους του ελληνικού κυβερνητικού στρατού: «Δόθηκαν οι σχετικές οδηγίες στις υπηρεσίες της Κρατικής Ασφάλειας στις περιοχές όπου βρίσκονται οι Έλληνες μοναρχοφασίστες […] ώστε να υπάρξει αυξημένη επαγρύπνηση! Πάντως, δεν έχουμε παρατηρήσει καμιά απόπειρα για διαδήλωση ή για αναχώρηση για την Πράγα. Η Κρατική Ασφάλεια ετοίμασε καλού-κακού ένα σχέδιο συγκέντρωσης των αιχμαλώτων μοναρχοφασιστών και σαν πιο κατάλληλο μέρος επιλέχτηκαν τα λατομεία του Γιακουμπσοβίτσε, στα περίχωρα της Οπάβα. […] Οι σύντροφοι του ΚΚΕ θα αναλάβουν καθήκοντα μεταφραστών και διαχείρισης του στρατοπέδου […] και σε συνεργασία με τα όργανα της διοίκησης των φυλακών του υπουργείου της Κρατικής Ασφάλειας θα διενεργούν κατασκοπία μεταξύ των μοναρχοφασιστών».


Μερικούς μήνες αργότερα, οι έλληνες αιχμάλωτοι φυλακίστηκαν σε μια φυλακή της Οπάβα, σε αναμονή της μεταφοράς τους στο Γιαχίμοβ, το φοβερό κάτεργο των ορυχείων ουρανίου. Τρεις Ελληνίδες είχαν επίσης συλληφθεί στο πλαίσιο αυτής της «επιχείρησης» και είχαν φυλακιστεί στην πόλη του Παρντουμπίτσε.


Το ΚΚΕ όμως διέθετε και άλλα «όργανα» καταστολής προκειμένου να εξασκεί την ολοκληρωτική του εξουσία στους έλληνες μετανάστες: ένα ολόκληρο δίκτυο «κομματικών χαφιέδων», που φυτεύονταν ανάμεσα στις μάζες των προσφύγων, πληροφορούσε την ηγεσία για τη συμπεριφορά και τις απόψεις τους. Διέθετε, επιπλέον, εκτελεστές οι οποίοι με διαταγές του κόμματος ρύθμιζαν με τρόπο «φυσικό» τους ανοιχτούς λογαριασμούς με αυτούς που «σκέφτονταν λάθος».


* Το βιβλίο θα κυκλοφορήσει την μεθεπομένη εβδομάδα