Ο γαλλόφωνος λιβανέζος Alexandre Najjar (γενν. 1967) δίνει με το βιβλίο του Αθηνά μερικά μαθήματα ιστορίας στη Δυτική Ευρώπη, όπως άλλωστε έχει κάνει και ο πρεσβύτερος συμπατριώτης του Amin Maalouf. Ας θυμηθούμε μόνο τον Amin Maalouf να μας διηγείται την ιστορία των Σταυροφοριών από την πλευρά των Αράβων. Μια διήγηση άξια ανθολόγησης και ένα θαυμάσιο μάθημα για τη Δύση. Η Αθηνά είναι ένα μάθημα ιστορίας που ενθουσιάζει τους γάλλους αναγνώστες. Αυτή τη φορά ο Najjar στρέφεται προς την Ελλάδα του 19ου αιώνα διότι τη θεωρεί μια μεσογειακή χώρα που παρουσιάζει μεγάλες ομοιότητες με τον Λίβανο κατά τον 19ο αιώνα, μια περίοδο πολέμου για την ανεξαρτησία, τόσο οδυνηρή όσο και θαυμαστή που οδηγεί στην απελευθέρωση μιας χώρας από τον οθωμανικό ζυγό. Νιώθει κανείς μια διάθεση ταύτισης με το βλέμμα αυτού του 33χρονου νέου, που δικηγορεί στη Βηρυτό και είναι σύμβουλος του υπουργού Πολιτισμού.


Πώς μπορεί να κατακτήσει την ελευθερία της μια νεαρή Ελληνίδα από την Κρήτη τον 19ο αιώνα; Η Αθηνά, η ηρωίδα του βιβλίου, είναι 15 χρόνων όταν αποφασίζει να φύγει από την Κρήτη, όπου γεννήθηκε, για να γλιτώσει από τον οικογενειακό κλοιό. Ο πατέρας της ήλπιζε να αποκτήσει γιο. Απογοητευμένος παραβλέπει το γεγονός ότι η Αθηνά είναι κορίτσι και την υποχρεώνει σε σωματική άσκηση ­ τρέξιμο, ψάρεμα με δίχτυα, χρήση των όπλων ­ καθαρά αντρική. Ο τρόπος που αντιμετωπίζει την Αθηνά θα προκαλέσει την έντονη αντίδρασή της. Οταν η θηλυκότητα θα υποσκελίσει την παιδική οντότητα της Αθηνάς, η τύχη θα φέρει στον δρόμο της έναν παπά που θα της διδάξει ότι η εξέγερση είναι το ισχυρότερο αίσθημα που υπάρχει. Αρχίζει λοιπόν μια πορεία που σημαδεύεται από τις ιστορικές ανακατατάξεις της εποχής. Η Αθηνά γεννήθηκε το 1804, στρατευμένη στον αγώνα για την ανεξαρτησία θα περάσει στην παρανομία, θα πολεμήσει, θα επωμιστεί το δύσκολο έργο του συνδέσμου μεταξύ διαφόρων ομάδων αγωνιστών. Θα αναγκαστεί να φύγει για να κρυφτεί στη Χίο χωρίς να υποψιάζεται ότι οι Τούρκοι θα περάσουν διά πυρός και σιδήρου το νησί. Η δίνη των γεγονότων θα τη φέρει στο Μεσολόγγι όπου θα συναντήσει τον λόρδο Μπάυρον για να τον δει να πεθαίνει κάτω από άθλιες συνθήκες και στη συνέχεια στην Πύλο όπου θα παραστεί στην περίφημη ναυμαχία του Ναυαρίνου.



Αγωνίστρια με ένα όνομα πολύ βαρύ για τους νεανικούς ώμους της, η Αθηνά δεν παύει να είναι και γυναίκα, και μάλιστα μια γοητευτική γυναίκα. Στο μεταίχμιο της ενήλικης ζωής της βιώνει εμπειρίες καθοριστικές για την ηλικία της: την ελευθερία αλλά και τον έρωτα, με όλες τις απογοητεύσεις που αυτός συνεπάγεται, όταν αντιμετωπίζει την προδοσία ενός στρατιώτη του Ναπολέοντα. Φεύγει λοιπόν για τη Ρόδο όπου ο υποπρόξενος της Γαλλίας τής ζητάει να ξεναγεί ευρωπαίους τουρίστες, όπως ο Φλωμπέρ και ο Λαμαρτίνος, οι οποίοι στο ταξίδι τους προς την Ανατολή σταματούν υποχρεωτικά στην Ελλάδα. Η γεμάτη απρόβλεπτες εξελίξεις εσωτερική πορεία μιας προσωπικότητας είναι στην ουσία το βίαιο, γεμάτο αντιφάσεις αλλά και ειλικρίνεια πορτραίτο μιας νέας γυναίκας που αναγκασμένη από τη μοίρα της οικοδομεί την ελευθερία της, είναι η προσωποποίηση της Ελλάδας που οικοδομεί τη δική της ελευθερία μέσα στον 19ο αιώνα. Αλλά επίσης ένας φόρος τιμής στην ελευθερία που βρίσκει απήχηση στις επιθυμίες και στις προσδοκίες όλων μας.


Ο Alexandre Najjar στηρίζεται σε μια σοβαρή ιστορική τεκμηρίωση. Ηρθε στην Ελλάδα, διάβασε πολύ, αλλά δεν έχουμε ούτε μια στιγμή την αίσθηση ότι διαβάζουμε ένα ιστορικό κείμενο. Η μυθοπλασία έχει πάντα το προβάδισμα.


Μυθιστόρημα ως προς τη μορφή, η Αθηνά γοητεύει με πολλούς τρόπους. Με την απλή, μεστή και ρέουσα γλώσσα της η οποία δεν αποκλείει ένα λυρικό στοιχείο σε αρμονία με τις καταστάσεις. Με το θέμα της, που νιώθουμε ότι δελεάζει τον συγγραφέα ώστε να φορέσει τη δικηγορική τήβεννο για να αγωνιστεί ενάντια στην αδικία, καθώς επίσης το ακαταμάχητο θέμα της ελευθερίας που κερδίζει την άνευ όρων σύμπνοια του αναγνώστη. Για όλους αυτούς τους λόγους είναι ένα βιβλίο που διαβάζεται μονορούφι.


Η εικονογράφηση του εξωφύλλου που επέλεξε ο γάλλος εκδότης (θα κυκλοφορήσει τον Μάιο από τις εκδόσεις Λιβάνη, για λόγους μεταφραστικά ευνόητους) δεν είναι τυχαία. Δεν απεικονίζει μια απλή Οδαλίσκη, αλλά την Ελλάδα πνέουσα στα λοίσθια, στα ερείπια του Μεσολογγίου, έργο του ζωγράφου Ντελακρουά. Είναι αλήθεια ότι εκείνη την εποχή οι ευρωπαίοι διανοούμενοι στρατεύονταν για να στηρίξουν δίκαιους αγώνες, κάτι αρκετά σπάνιο για τα ιστορικά δεδομένα. Οι φιλέλληνες στήριζαν με όλα τα μέσα που διέθεταν την ελεύθερη Ελλάδα. Ο λόρδος Μπάυρον πέθανε μαχόμενος στο Μεσολόγγι, ο Βίκτωρ Ουγκώ έγραψε συγκλονιστικά κείμενα για την Ελλάδα που περιλαμβάνονται στο Orientales.


Ο Alexandre Najjar καταλήγει ως εξής: «Ως Λιβανέζος έχω τόσο πολύ υποφέρει από τη δηλητηριώδη συνένοχη σιωπή των μεγάλων Εθνών ώστε θέλησα να ασχοληθώ με αυτή την εποχή κατά την οποία οι διανοούμενοι κινητοποιούνταν για να στηρίξουν έναν δίκαιο αγώνα».


* Ο Alexandre Najjar θα βρίσκεται στην Αθήνα την Πέμπτη 12 Οκτωβρίου για μια συνάντηση με το ελληνικό κοινό. Στο Γαλλικό Ινστιτούτο, Σίνα 31, στις 19.30. Το βιβλίο θα κυκλοφορήσει στα ελληνικά την άνοιξη του 2001 από τις εκδόσεις Νέα Σύνορα – Α.Α. Λιβάνη.


Η κυρία Κατρίν Βελισσάρη είναι υπεύθυνη για το βιβλίο στο Γαλλικό Ινστιτούτο Αθηνών.