Οταν τον Αύγουστο του 1976 η Χριστίνα Ωνάση θέλησε να παρακολουθήσει μια εγχείρηση ανοικτής καρδιάς, ειδοποιήθηκε ο καρδιοχειρουργός Γεώργιος Τόλης να την περιμένει στο χειρουργείο, εφόσον φυσικά δεν θα είχε αντίρρηση. Την επόμενη ημέρα, όταν η Ωνάση έκανε επίσκεψη στην ασθενή, ένας νοσηλευόμενος από την Κρήτη πετάχτηκε και είπε με τη χαρακτηριστική προφορά του: «Κυρία Χριστίνα, εμείς που μπήκαμε σε αυτή τη μονάδα είμαστε οι τυχεροί. Εξω περιμένουν πολλοί που έχουν την ανάγκη να μπουν εδώ μέσα. Μπορείς να τους βοηθήσεις;». Χάρη σε αυτή την παρέμβαση γεννήθηκε το Ωνάσειο Καρδιοχειρουργικό Κέντρο Αθηνών. Ο Γεώργιος Τόλης συγκεντρώνει αρκετά ανάλογα άγνωστα περιστατικά για να διανθίσει το αυτοβιογραφικό αφήγημα Με το χέρι στην καρδιά.
Ο Γεώργιος Τόλης κατάγεται από την Ηπειρο και, όπως φαίνεται και από το βιβλίο, τα οικονομικά του στα νιάτα του ήταν πολύ περιορισμένα. Πάντως και με όσες στερήσεις αυτό συνεπήγετο κατάφερε να σπουδάσει στην Αμερική μια επιστήμη που είναι ιδιαιτέρως απαιτητική και κουραστική. Συνεπώς ένα δικό του βιβλίο είναι σημαντικό για τρεις λόγους: Πρώτον, είναι το επιστέγασμα μιας σταδιοδρομίας ταγμένης στην υπηρεσία του ανθρώπου. Δεύτερον, λειτουργεί ως πηγή για την άντληση ιστορικών στοιχείων για την πορεία της μοντέρνας ιατρικής στην Ελλάδα. Τρίτον, έρχεται από τα χέρια ενός γιατρού, στα οποία πολλές καρδιές οφείλουν το ότι κτυπούν ακόμη. Σημαντικό είναι επίσης το γεγονός ότι ο συγγραφέας δεν κρίνει σκόπιμο να αναφερθεί μόνο στα επιτεύγματα της ιατρικής στην Ελλάδα, αλλά και στις παρασκηνιακές διεργασίες.
Ο τρόπος συγγραφής μιας αυτοβιογραφίας συχνότατα προκαλεί ανία. Το βιβλίο αυτό όμως, καίτοι αρκετά μεγάλο, καθηλώνει τον αναγνώστη, ο οποίος θα ήθελε σε ορισμένα σημεία ακόμη περισσότερες λεπτομέρειες. Το ανέκδοτο και άγνωστο σε πολλούς υλικό κινεί σε πολλά σημεία την περιέργεια για περισσότερη και προσεκτικότερη μελέτη. Δεν αναφερόμαστε μόνο σε αυτούς που θα είχαν άμεσο ενδιαφέρον να προβούν στη μελέτη των δεδομένων, αλλά και σε εκείνους που εμμέσως θα επιθυμούσαν να μετάσχουν στα δρώμενα στον χώρο της υγείας ή απλώς να ενημερωθούν. Ο συγγραφέας αναγνωρίζει τη συνεισφορά όλων εκείνων που σε διάφορα διαστήματα συναντήθηκαν ή συμπορεύθηκαν μαζί του. Αναφέρεται με ευγνωμοσύνη σε εκείνους που στάθηκαν στο ύψος των περιστάσεων και με αυστηρό τρόπο κρίνει αυτούς (ακόμη και τους φίλους του) που σε κάποια φάση έσφαλαν. Σε αυτό το βιβλίο ο συγγραφέας δεν «πρωταγωνιστεί», αλλά παρουσιάζεται μαζί με τους ασθενείς του, με τους συγγενείς των ασθενών (συγκινητική είναι η περίπτωση των συγγενών της δότριας για την πρώτη μεταμόσχευση καρδιάς που έλαβε χώρα στην Ελλάδα), με τους συναδέλφους του και με τους κατά καιρούς εργοδότες του (στο Northwestern University, σε δημόσια νοσηλευτικά ιδρύματα και σε ιδιωτικά, όπως το «Υγεία» και το Ιατρικό Κέντρο).
Η ιατρική στην Ελλάδα, σε αντίθεση με την ιατρική στην Αμερική (όπως και τις δύο τις έζησε ο Γ. Τόλης), διαφοροποιείται στο μείζον και φλέγον θέμα του ρόλου του κράτους. Ο συγγραφέας δεν είναι φειδωλός στις επικρίσεις του για τον τρόπο με τον οποίο παρενέβη το κράτος στα χρόνια 1982-1988. Ο ίδιος αναγκάστηκε να παραιτηθεί από τον «Ευαγγελισμό» εξαιτίας ορισμένων συμβάντων, που, όπως αναφέρει, ήταν σκηνοθετημένα και υποβολιμαία. Ο αναγνώστης θα ανακαλύψει μέσα από αυτή την περιγραφή ορισμένα αίτια για την κακοδαιμονία του εθνικού νοσηλευτικού μας συστήματος και θα μπορέσει να αποδώσει τις όποιες ευθύνες. Παρ’ όλα αυτά ούτε στον χώρο της ιδιωτικής περίθαλψης δεν αποδίδονται εύσημα και αυτό διότι πολλοί γιατροί έβαζαν πάνω από τον όρκο του Ιπποκράτη το κέρδος. Επί παραδείγματι στοιχειοθετείται μια συμπαιγνία μεταξύ καρδιολόγων και καρδιοχειρουργών που οδηγούσε στη διενέργεια περιττών μπαϊπάς.
Στα θέματα που προαναφέραμε, ένας γιατρός ασφαλώς θα μπορούσε να μεροληπτεί, εκουσίως ή ακουσίως, όταν ασχολείται με θέματα που άπτονται περισσότερο των τομέων της διοίκησης επιχειρήσεων και της πολιτικής, αφού θα μπορούσε να θεωρηθεί ότι αντιμετωπίζει τα ζητήματα αυτά υπό το πρίσμα της επαγγελματικής του και μόνο ιδιότητας. Στο συγκεκριμένο βιβλίο όμως η τεκμηρίωση των διαφόρων αποκαλύψεων είναι επαρκέστατη και δεν αφήνει περιθώρια για υποψία μικροεγωισμών. Χαρακτηριστικά αξίζει να μνημονευθεί η επιστολή του Γ. Τόλη προς τη διοίκηση του «Ευαγγελισμού», στην οποία αναφερόταν στην ανάγκη αντικατάστασης των μόνιτορ του νοσοκομείου, διότι ήταν απηρχαιωμένα, πάθαιναν βλάβες και ετίθετο εν κινδύνω η ζωή των χειρουργημένων.
Η προσπάθεια του Γ. Τόλη να ασχοληθεί μετά το πέρας της σταδιοδρομίας του με την κατάσταση του χώρου της υγείας και ειδικότερα με τον χώρο της καρδιοχειρουργικής στην Ελλάδα αποτελεί το καλύτερο τεκμήριο για την αντικειμενικότητα με την οποία αντιμετωπίζονται οι καταστάσεις, αφού δεν έχει πλέον, από ό,τι φαίνεται, κανένα προσωπικό συμφέρον. Ο αναγνώστης θα καταλάβει ότι η αυστηρή γλώσσα, στις περιπτώσεις κατά τις οποίες χρειάστηκε να χρησιμοποιηθεί, αρκετές φορές σε αυτό το βιβλίο, ήταν δίκαιη και επιβεβλημένη.
Ο κ. Νίκος Α. Κεράνης είναι οικονομολόγος και οικονομικός αναλυτής της Αγροτικής Χρηματιστηριακής.
