Τους τελευταίους μήνες είδαν το φως της δημοσιότητας πολλές αναλύσεις για την απελθούσα εκατονταετία. Ορισμένες από αυτές κατάφεραν να καλύψουν μια τόσο μακρά περίοδο με ξεχωριστή καθαρότητα και αντικειμενικότητα. «Μην ερωτευτείτε ποτέ το αερόστατό σας»» μας προειδοποιεί ο Umberto Eco στη σελίδα 105 του συλλογικού έργου Προβλέψεις. Με άλλα λόγια ο ιταλός στοχαστής μάς λέει: Φτιάξτε θεωρίες και σκαρώστε εφευρέσεις, αλλά μην πάρετε πολύ στα σοβαρά τα δημιουργήματά σας. Οι 30 αναλυτές που συμμετέχουν στον τόμο Προβλέψεις μιλούν ο καθένας για μια σημαντική ανακάλυψη που θα καλοδεχόταν πριν από το έτος 2100 και σχολιάζουν πώς θα επηρέαζε αυτή η ανακάλυψη την κοινωνία μας. Οι προβλέψεις τους καλύπτουν εντελώς διαφορετικά πεδία, από τη βιολογία και την πολιτική ως τη φιλοσοφία και τη φυσική. Και οι 30 στοχαστές που συγκεντρώνουν τις προβλέψεις τους σε αυτόν τον τόμο έχουν αφιερώσει την καριέρα τους στα «παγκόσμια πειράματα».
Οι περισσότεροι φροντίζουν με κάθε μέσο να υπογραμμίσουν το γεγονός ότι δεν μπορούν να δουν το μέλλον κοιτάζοντας τους αντίχειρές τους. Ο Umberto Eco αναγνωρίζει ότι εκείνοι που έχουν τη μεγαλύτερη παρόρμηση να κοιτάζουν μπροστά διατρέχουν ταυτόχρονα τον μεγαλύτερο κίνδυνο να αποτύχουν. «Το ηθικό δίδαγμα της ιστορίας είναι ότι τόσο στη φιλοσοφία όσο και στις επιστήμες πρέπει να είσαι πολύ προσεκτικός για να μην ερωτευτείς το αερόστατό σου» γράφει ο Eco.
Οι περισσότεροι κοινωνικοί στοχαστές που περιλαμβάνονται σε αυτό το βιβλίο φαίνονται αισιόδοξοι για τον επόμενο αιώνα. Ο Fukuyama πιστεύει ότι ο φεμινισμός, σε συνδυασμό με την παγκοσμιοποίηση, θα βοηθήσει τον συνωστισμένο πλανήτη μας να αποφύγει τον πόλεμο. Η Andrea Dworkin αντιμετωπίζει με επιφυλακτική αισιοδοξία το μέλλον των γυναικών στον 21ο αιώνα. Δεν περιμένει ότι αυτός ο αιώνας θα σημάνει το τέλος της πατριαρχίας, αλλά προβλέπει όλο και μεγαλύτερη αντίσταση από τις γυναίκες σε όλο τον κόσμο.
Οι περισσότεροι, ειδικοί σε θέματα πληθυσμού, πιστεύουν σήμερα ότι ο αριθμός των ανθρώπων θα σταθεροποιηθεί στα μέσα του 21ου αιώνα για τους ίδιους ελάχιστα κατανοητούς λόγους για τους οποίους ο πληθυσμός σταθεροποιείται στις τεχνολογικά προηγμένες χώρες. Μεταξύ των δυτικών θεωρητικών της κοινωνιολογίας οι ανησυχίες για τον υπερπληθυσμό αντικαταστάθηκαν από τις ελπίδες για την ανάπτυξη της δημοκρατίας. Ο Ψυχρός Πόλεμος, που είχε πολώσει τον πλανήτη στις δεκαετίες μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, παραχώρησε τη θέση του στην παγκοσμιοποίηση, μια τάση τόσο ισχυρή ώστε όπως λέει ο αναλυτής της παγκόσμιας πολιτικής Francis Fukuyama «είναι πολύ δύσκολο να θεωρήσουμε μια αντιστροφή». Ακόμη και χώρες που βρίσκονται στους αντίποδες του πλανήτη είναι πλέον ουσιαστικά γείτονες και οι άνθρωποι σε όλη την υφήλιο μοιάζουν όλο και περισσότερο στον τρόπο. Ο Fukuyama επαναλαμβάνει την περίφημη πρόβλεψή του, σύμφωνα με την οποία η άνθηση των φιλελεύθερων δημοκρατιών σημαίνει το τέλος της ιστορίας.
Είναι αδύνατον να μνημονεύσουμε τις θέσεις και των 30 στοχαστών αυτού του τόμου. Μπορούμε ωστόσο να επισημάνουμε ότι όλοι τους συμφωνούν στο εξής: Είναι αδύνατον να πούμε αν ο επόμενος αιώνας θα είναι καλύτερος από τον προηγούμενο ή αν θα πραγματοποιηθούν κάποιες από τις συγκεκριμένες προβλέψεις των Προβλέψεων.
Στον τόμο Συνομιλίες για το τέλος του χρόνου τέσσερις σημαντικοί επιστήμονες με πολύ διαφορετικά πεδία πνευματικής ενασχόλησης, ο αμερικανός επιστήμονας Stephen Jay Gould, ο γάλλος ιστορικός Jean Delumeau, ο γάλλος σεναριογράφος Jean-Claude Carriere και ο ιταλός σημειολόγος Umberto Eco, διαφωνούν σε πολλά, αλλά συμφωνούν τελικά γύρω από μερικές θεμελιώδεις έννοιες: ελευθερία, διαύγεια, λογική, υπευθυνότητα, χιούμορ. Τέσσερα σημαντικά θέματα διαπερνούν τις συνομιλίες αυτού του βιβλίου. Το 2000, η σημασία του και τα προβλήματα ημερολογίου που συνδέονται με αυτήν τη χρονολογία. Και οι τέσσερις συνομιλητές μάς υπενθυμίζουν ο καθένας με τον τρόπο του ότι κάθε ταραχώδης εποχή γεννά τα δικά της φαντάσματα εκμηδενισμού.
Στο Ανακρίνοντας τη χιλιετία ο γνωστός συγγραφέας Stephen Jay Gould δοκιμάζει τις γνώσεις και τη διεισδυτικότητά του σε ένα από τα πιο πιεστικά θέματα της εποχής μας: τη σημασία της χιλιετίας.
Το 1950, σε ηλικία οκτώ ετών, παρακινημένος από ένα τεύχος του περιοδικού «Life», που κυκλοφόρησε στα μέσα του αιώνα, ο Stephen Jay Gould άρχισε να σκέφτεται για την καμπή της χιλιετίας που πλησιάζει. Στην έρευνά του για τον χρόνο και τα ορόσημά του μοιράζεται με τους αναγνώστες τις ιδέες και τα ενδιαφέροντά του. Με ζωντανό και διεισδυτικό λόγο το βιβλίο ρωτά και απαντά σε τρία βασικά ερωτήματα που προσδιορίζουν το ημερολογιακό γεγονός του 2000. Πρώτον, τι ακριβώς είναι η ιδέα της χιλιετίας και ποια η σημασία της μετατόπισης; Πώς το όνομα για ένα μελλοντικό χιλιόχρονο βασίλειο του Χριστού επί της γης μετατράπηκε σε διάστημα μιας κοσμικής περιόδου χιλίων ετών στο πλαίσιο της ανθρώπινης ιστορίας; Πότε αρχίζει η νέα χιλιετία: την 1η Ιανουαρίου 2000 ή την 1η Ιανουαρίου 2001;
Ο Gould καλύπτει ένα μεγάλο φάσμα από ιστορικά και επιστημονικά δεδομένα, συμπεριλαμβανομένης μιας σύντομης ιστορίας των χιλιαστικών πυρετών, των ημερολογιακών παραδόσεων και ιδιοσυγκρασιών από όλο τον κόσμο, της ιστορίας ενός μοναχού του 6ου αιώνα, του οποίου τα σφάλματα στη χρονολόγηση μας βασανίζουν ακόμη και σήμερα, καθώς και του ηρωισμού ενός αυτιστικού που έχει αναπτύξει την εκπληκτική ικανότητα να υπολογίζει ημερομηνίες που χάνονται στο παρελθόν και στο μέλλον.
Τέλος, στο Millenarium συγκεντρώνονται οι απαντήσεις που έδωσαν στις ερωτήσεις νέων από όλο τον κόσμο οι ηγέτες των επτά πιο πλούσιων χωρών του κόσμου.
Στις αρχές του 1999 δύο νεαροί Γάλλοι δημιούργησαν ένα site στο Internet, το www. millenarium.org., στο οποίο νέοι από όλο τον κόσμο μπορούσαν να στείλουν ερωτήσεις στους ηγέτες του G7, δηλαδή στον πρόεδρο των ΗΠΑ, στους πρωθυπουργούς της Αγγλίας, της Ιταλίας, της Ιαπωνίας και του Καναδά, στον πρόεδρο της Γαλλίας και στον καγκελάριο της Γερμανίας. Σε λίγους μήνες σε αυτή τη διεύθυνση είχαν συγκεντρωθεί πολλές δεκάδες χιλιάδες ερωτήσεις, οι οποίες ομαδοποιήθηκαν σε 49 κατηγορίες που καλύπτουν τα θέματα της ειρήνης και της σταθερότητας στον κόσμο, του περιβάλλοντος, της δημοκρατίας, της επιστήμης, της οικονομίας και των κοινωνικών προβλημάτων. Τον Ιούνιο του 1999 οι Rachid Nekkaz και Leonard Anthony παρέδωσαν τις ερωτήσεις αυτές, κατά τη σύνοδο του G7 στην Κολωνία, στους Κλίντον, Μπλερ, Ντ’ Αλέμα, Ομπούσι, Κρετιέν, Σιράκ και Σρέντερ.
Αυτό το «παιχνίδι του διαλόγου» που άρχισαν μέσω του Internet οι δύο νεαροί Γάλλοι παρουσιάζει εξαιρετικό ενδιαφέρον καθώς ο αναγνώστης έχει την ευκαιρία να μάθει πώς έβλεπε, για παράδειγμα, το 2000 ο Τόνι Μπλερ πριν από 30 χρόνια. Τότε που κυριαρχούσαν στην Ευρώπη τα φοιτητικά κινήματα και τραυματιζόταν θανάσιμα η κομμουνιστική ανανέωση στην Πράγα από τα σοβιετικά τανκς. Σύμφωνα με τον Τόνι Μπλερ, δεν ήταν το ίδιο το 2000 που ενέπνεε κάτι το καινούργιο, αλλά η προοπτική των επερχόμενων αλλαγών τόσο στην πολιτική όσο και στην οικονομική ζωή.
Οι σκηνοθέτες αυτού του έξυπνου και ενδιαφέροντος παιχνιδιού διαλόγου ανάμεσα στους νέους όλου του κόσμου και στους ηγέτες των ισχυρότερων χωρών υπόσχονται ότι αυτό θα έχει συνέχεια και μάλιστα με εναλλαγή των ρόλων. Αυτή τη φορά οι ηγέτες του G7 θα απευθύνουν από μία ερώτηση στους νέους, στην οποία θα μπορούν να απαντήσουν πάλι μέσω του Internet. Και βέβαια οι απαντήσεις θα συγκεντρωθούν και αυτές σε μια νέα έκδοση.
Ο κ. Σωτήρης Ντάλης είναι πολιτικός επιστήμων-διεθνολόγος. Από τις εκδόσεις Ελληνικά Γράμματα κυκλοφορεί το βιβλίο του «Η νέα διεθνής πραγματικότητα και η Ελλάδα».
