ΝΙΚΟΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ

Πλαστοπροσωπίες

Το τεστ του Τσίμερμαν στο Γονίδιο της αμφιβολίας είναι πολύ απλό. Σαν ένεση. Ικανό όμως να ανατρέψει ζωές και να ποδοπατήσει την αυτοπεποίθηση όποιου λάβει αρνητική απάντηση. Το τεστ του Τσίμερμαν έχει να κάνει με το ταλέντο. Μπορεί να διαγνώσει αν ένας συγγραφέας ­ ένας καλλιτέχνης γενικότερα ­ είναι ταλαντούχος ή όχι. Ανάλογα με το αποτέλεσμα οι δημιουργοί χωρίζονται σε αποδεδειγμένους και ακυρωμένους, σε ανέγγιχτους (όσους δηλαδή αρνήθηκαν να υποβληθούν στη δοκιμασία) και σε σοφά μωρά. Το τεστ του Τσίμερμαν είναι ένα εύρημα του Νίκου Παναγιωτόπουλου (γενν. 1963) στο τρίτο βιβλίο του, μετά τη συλλογή διηγημάτων Η ενοχή των υλικών και το μυθιστόρημα Ο Ζίγκι απ’ τον Μάρφαν – Το ημερολόγιο ενός εξωγήινου (όλα από τις εκδόσεις Πόλις). Το γονίδιο της αμφιβολίας δεν είναι ένα ακόμη έργο όπου ο δημιουργός ακκίζεται με τον χώρο του επινοώντας έναν ομότεχνό του. Δίνει όμως μια καλή αφορμή για να σκιαγραφηθούν μέσα από την υπερβολή ο ανταγωνισμός των συγγραφέων και η καταναλωτική πλευρά της λογοτεχνίας στο σύμπαν της εμπορίας των τεχνών.

Το γονίδιο της αμφιβολίας χωρίζεται σε τρία μέρη. Στο πρώτο, ο γιατρός Φρίντριχ Κλάους εξηγεί πώς βρέθηκε στα χέρια του το κύκνειο άσμα του Τζέιμς Ράιτ, ενός λογοτέχνη ο οποίος στα πρώτα του βήματα επαινέθηκε ­ ίσως με αμετροέπεια… ­ από τους κριτικούς. Οι ίδιοι κριτικοί με την πρώτη ευκαιρία τού έσκαψαν τον λάκκο καταδικάζοντάς τον στην αφάνεια. Σε αυτόν τον σύντομο πρόλογο ο Κλάους λέει για το χειρόγραφο: «… μου το εμπιστεύτηκε ο συγγραφέας λίγο πριν το θάνατό του στο νοσοκομείο Royal Masden, τον Απρίλιο του ’63». Λίγο πιο κάτω ο αναγνώστης θα διαπιστώσει ότι ο μύθος εκτυλίσσεται τον 21ο αιώνα και ο πρόλογος έχει γραφτεί το 2064 στο Λονδίνο. Το δεύτερο μέρος είναι ένα «μυθιστόρημα μέσα στο μυθιστόρημα». Ο Τζέιμς Ράιτ καταθέτει το Πορτραίτο του καλλιτέχνη ως ετοιμοθάνατου, παρωδώντας ασφαλώς τον τίτλο του Τζέιμς Τζόις Πορτραίτο του καλλιτέχνη σε νεαρή ηλικία. Στα δύο πρώτα μέρη λοιπόν έχουμε δύο ήρωες σε πρώτο πρόσωπο που παρουσιάζουν, κατα- πώς λένε, αληθινά γεγονότα.

Στο τρίτο μέρος, το επίμετρο με τίτλο Το εγκώμιο της αμφιβολίας φέρει την υπογραφή του Νίκου Παναγιωτόπουλου. Ωραίο παίγνιο, που θα ήταν ωραιότερο αν δεν είχε ήδη προδοθεί η φάρσα από το εξώφυλλο. Αν ο συγγραφέας εμφανιζόταν ως επιμελητής της έκδοσης, θα είχε μεγαλύτερο νόημα αυτό το κλείσιμο. Πολλώ δε μάλλον αφού υπάρχουν πολλές σημειώσεις που θα μπορούσε να έχει συντάξει ο επιμελητής.

Οι σημειώσεις είναι και αυτές ψευδεπίγραφες, του τύπου «*Hardcore, Karl (1931-1997): από τους πιο φημισμένους τεχνοκριτικούς του ’70 και του ’80, φημισμένος για τον λεπτό σαρκασμό που διέκρινε τα κείμενά του». Το όνομα «Νίκος Παναγιωτόπουλος» είναι και το μοναδικό ελληνικό όνομα στο μυθιστόρημα. Ισως ξενίζει το γεγονός ότι ο συγγραφέας χρησιμοποιεί ξενικά ονόματα. Οι υπέρμαχοι της λογοτεχνικής εντοπιότητας σίγουρα θα δυσαρεστηθούν βλέποντας ότι ο Παναγιωτόπουλος υπογραμμίζει την επιλογή του κρατώντας και τους λατινικούς χαρακτήρες. Πώς όμως θα ήταν αληθοφανής η ιστορία αν δεν έφευγε από τα σύνορα των Βαλκανίων; Μιλώντας για εκδοτικούς κολοσσούς που εξαγοράζουν τους μικρούς οίκους, για μεγάλες αγορές του βιβλίου και για διεθνή επιτυχία, θα ήταν άστοχο να περιχαρακωθεί στα όρια του μικρού δακτυλίου των Αθηνών.

Το κυρίως μέρος του βιβλίου, η αφήγηση του Τζέιμς Ράιτ, ξεκινά όταν εκείνος είναι ετοιμοθάνατος (και κατά συνέπειαν δεν μπορεί να πει ψέματα, όπως επισημαίνει ο θεράπων ιατρός). Προτού αρχίσει να μιλάει για τη δική του ζωή αναφέρεται στον επιστήμονα που του άλλαξε τη ζωή, που τον καταδίκασε να «πλαγιάζει στα ξέστρωτα σεντόνια της αμφιβολίας». Ο Τσίμερμαν παρουσίασε την ανακάλυψή του σε μεγάλη ηλικία χωρίς να έχει προηγηθεί καμία ανακοίνωση για τις πολυετείς έρευνες. Την ίδια εποχή, τη δεκαετία του 2020, ο Τζέιμς Ράιτ απολάμβανε τους ύμνους που τον ήθελαν ταλαντούχο πρωτοεμφανιζόμενο, με μια συλλογή διηγημάτων και ένα μυθιστόρημα.

Ο καταπέλτης έρχεται με το δεύτερο μυθιστόρημα: «Το τρίτο μου βιβλίο ­ δεύτερο μυθιστόρημα ­ «Η δίνη» εκδόθηκε το ’29. Και είχε την ακριβώς αντίθετη υποδοχή από τα δύο πρώτα. Σε αρκετές από τις κριτικές οι άνθρωποι που τις υπέγραφαν αναρωτιούνταν αν τελικά το «φαινόμενο» δεν ήταν τίποτα περισσότερο από ένας διάττων αστέρας». Σημείο καμπής λοιπόν το δεύτερο μυθιστόρημα με ντεμπούτο τα διηγήματα. Και άλλη μία ένδειξη χιούμορ του Παναγιωτόπουλου, που βρίσκεται ακριβώς σε αυτό το σημείο.

Ο Ράιτ, πολύ απασχολημένος από τα δικά του, δεν καταλαβαίνει νωρίς ότι η επιτυχία στον λογοτεχνικό κόσμο εξαρτάται πλέον από την ετυμηγορία του τεστ Τσίμερμαν. Τόσο οι εκδότες όσο και οι κριτικοί και οι αναγνώστες κρίνουν τα βιβλία από το γονίδιο του καλλιτέχνη. Ο Τζέιμς Ράιτ πράττει αυτό που φαίνεται σωστό. Αρνείται να υποβληθεί στη δοκιμασία. Ετσι όμως καταδικάζει τον εαυτό του στην αφάνεια. Η αξιολόγηση φαίνεται να είναι μακριά από την ουσία. Και επιβεβαιώνεται όταν ο Ράιτ αρχίζει να γράφει βιβλία για έναν άλλο συγγραφέα του οποίου τα γονίδια έχουν εξασφαλίσει την επιτυχία. Αυτή η κατάληξη παραπέμπει στη μελλοντολογική ταινία «Γκάτακα», σε πρωτότυπο σενάριο του Αντριου Νίκολ. Ο Ιθαν Χοκ υποδύεται έναν ευφυέστατο νέο που θα μπορούσε να γίνει αστροναύτης αν του το επέτρεπαν ­ αναλόγως ­ τα γονίδιά του. Για να υλοποιήσει το όνειρό του συνεταιρίζεται με υπερδύναμο αθλητή που έχει μείνει ανάπηρος, ο οποίος του πουλάει αίμα και ούρα για τις εξετάσεις. Ετσι ο ήρωας χτίζει τη λαμπρή καριέρα του: πάνω στις ιατρικές εξετάσεις κάποιου άλλου και μάλιστα με το όνομά του.

Ο Τζέιμς Ράιτ με την άρνησή του να υποβληθεί στο τεστ Τσίμερμαν γίνεται περιθωριακός. Γνωρίζεται με μια πόρνη και συνάπτει σχέση. Επιλογή συμβολική, καθώς και ο ίδιος νιώθει να εκπορνεύει το χάρισμά του. Εν τούτοις ρίχνεται με πάθος στο έργο του και ένα μυθιστόρημά του βραβεύεται (αν και αποδίδεται στον συγγραφέα-σταρ τον οποίο υπηρετεί). Αυτή η διάκριση είναι μια ικανοποιητική βεβαίωση του ταλέντου. Ολα όμως κινούνται στη σφαίρα του σχετικού. Γιατί το πιο αξιόπιστο πιστοποιητικό ταλέντου εν τέλει αποδεικνύεται ο χρόνος.