Τα τελευταία χρόνια η τρομοκρατία και το οργανωμένο έγκλημα γίνονται όλο και πιο συχνά αντικείμενο επιστημονικών αναλύσεων.
Εχοντας κύρια προσέγγιση ανάλυσης τις δράσεις και κατ’ επέκταση τη λειτουργική μορφοποίηση και τη θεσμική εξέλιξη των διεθνών οργανισμών ασφαλείας, η Μαίρη Μπόση σε αυτό το έργο της επιχειρεί να αναδείξει τις βασικές παραμέτρους που διέπουν την εθνική ασφάλεια, εντοπίζοντας ταυτόχρονα τις αφετηρίες τους και παρακολουθώντας την ιστορική τους εξέλιξη. Παράλληλα η συγγραφέας επιχειρεί μια συνολική σύνθεση του πλέγματος που προσδιορίζει «το νέο περιβάλλον ασφάλειας» σε σχέση με τις τάσεις και τις ροπές που αναπτύσσονται στη σύγχρονη διεθνή πραγματικότητα.
Ο ισλαμικός εξτρεμισμός, το νέο διεθνοποιημένο οργανωμένο έγκλημα, η λαθρομετανάστευση, το έγκλημα υψηλής τεχνολογίας, η αύξηση των κρουσμάτων χημικής και βιολογικής τρομοκρατίας και η διασπορά των πυρηνικών όπλων αποτελούν ένα πλέγμα προβλημάτων ασφαλείας που σχετίζονται μεταξύ τους ή εμπεριέχονται το ένα στο άλλο και απειλούν το νέο γεωπολιτικό περιβάλλον. Αυτές οι νέες μορφές βίας αναλύονται διεξοδικά στη μελέτη της Μ. Μπόση που θα φανεί εξαιρετικά χρήσιμη σε όποιον θα ήθελε να παρακολουθήσει τη διαδικασία μεταλλαγής των στοιχείων και των μορφών της βίας. Επίσης φαινόμενα όπως η λαθρομετανάστευση, ο ρατσισμός και η ξενοφοβία αναλύονται υπό το πρίσμα των κατά τόπους συρράξεων και ανακατατάξεων. Στη μελέτη αυτή η συγγραφέας καταφέρνει μέσα από τα πολλά παραδείγματα που αναλύει να αναδείξει την πολυπλοκότητα και την αλληλεπίδραση που χαρακτηρίζει τις νέες μορφές βίας.
Μερικές από τις κυριότερες προκλήσεις που αντιμετωπίζει σήμερα το σύγχρονο κράτος εξετάζει διεξοδικά ο συλλογικός τόμος που επιμελήθηκαν ο Μ. Τσινισιζέλης και ο Κ. Υφαντής. Οπως σημειώνουν και οι επιμελητές στην εισαγωγή τους τα κείμενα αυτού του τόμου δεν καταλήγουν σε συγκεκριμένα συμπεράσματα. Ανιχνεύουν όμως «εξελίξεις και διαδικασίες οι οποίες φαίνεται να προσδιορίζουν τη «μοίρα» του λεγόμενου βεστφαλιανού κράτους στις επόμενες δεκαετίες».
Διατρέχοντας κανείς τα περιεχόμενα του τόμου μένει εκ πρώτης όψεως με την εντύπωση ότι εδώ αναλύονται θέματα τα οποία είναι μεταξύ τους ασύνδετα. Αυτή εξάλλου είναι και μια πρόκληση που αντιμετωπίζουν όλα τα συλλογικά έργα και δεν θα πρέπει να εκλαμβάνεται ως αδυναμία. Ωστόσο ένας αναγνώστης που έχει μια στοιχειώδη παιδεία γύρω από θέματα διεθνών σχέσεων και εξωτερικής πολιτικής αμέσως θα αντιληφθεί ότι στο παρόν έργο, εκτός του ότι όλα τα θέματα που εξετάζονται σε αυτό αποτελούν τις σοβαρότερες πιέσεις που δέχεται το εθνικό κράτος, οι συγγραφείς καταφέρνουν να αναδείξουν σχεδόν όλες τις πτυχές των ζητημάτων που επέλεξαν να αναλύσουν.
Στην πρώτη ανάλυση αυτού του τόμου ο Αλέξης Ηρακλείδης παρουσιάζει μια εξαιρετικά ενδιαφέρουσα προσέγγιση του φαινομένου του εθνοτικού και αποσχιστικού εθνικισμού. Το κείμενο του Αλ. Ηρακλείδη αποτελεί ένα tour d’ horizon του αποσχιστικού εθνικισμού και των σχετικών ενδοκρατικών συγκρούσεων και κλείνει εύστοχα με την παράθεση ορισμένων βασικών εμπειρικών ερωτημάτων όπως: Ποια από τις σχολές σκέψης για τον εθνοτικό εθνικισμό και τις διασπαστικές τάσεις ερμηνεύει πειστικότερα τις αποσχιστικές συγκρούσεις; Ποια η διάδραση ανισότητας και εθνοτικής ταυτότητας; Ποιες κρατικές λύσεις είναι πιο αποτελεσματικές στην πρόληψη και διαχείριση διενέξεων με πολιτισμικά ή εδαφικά διαφοροποιημένες ομάδες;
Στη συνέχεια ο Χρ. Φραγκονικολόπουλος εξετάζει τον ρόλο και την ενδυνάμωση των διεθνών μη κυβερνητικών οργανισμών. Περιγράφει τόσο τα χαρακτηριστικά των μη κυβερνητικών οργανώσεων όσο και την έκταση και την ένταση συνεργασίας τους με τις κυβερνήσεις.
Η Αφρική αποτελεί εξαίρεση στον κανόνα που θέλει τα κράτη να προϋπάρχουν του διεθνούς συστήματος, τονίζει ο Α. Χουλιάρας στην ανάλυσή του για την Αφρική μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου. Τα σύνορα στην αφρικανική ήπειρο παραμένουν σήμερα σχεδόν ίδια με εκείνα που άφησαν πίσω τους οι αποικιοκράτες πριν από σαράντα χρόνια, μας θυμίζει ο Α. Χουλιάρας και υπογραμμίζει ότι αυτό οφείλεται κυρίως στην αρχή του σεβασμού των συνόρων, στη στήριξη από το εξωτερικό και στα πελατειακά δίκτυα.
Τη νέα διεθνή πολιτική οικονομία στο περιβάλλον της παγκοσμιοποίησης και της αλληλεξάρτησης προσεγγίζει στην ανάλυσή του ο Π. Λιαργκόβας. Εξετάζει το διεθνές εμπόριο, τις ξένες άμεσες επενδύσεις και τις διεθνείς κινήσεις κεφαλαίων, δηλαδή τις επί μέρους δυνάμεις της παγκοσμιοποίησης και της αλληλεξάρτησης.
Η νέα δομή του διεθνούς εμπορίου και οι πιθανές επιπτώσεις στις αγορές εργασίας αναλύονται στο κείμενο του Θ. Πελαγίδη. Επίσης διερευνάται η σχέση του εμπορικού ανοίγματος των χωρών του ΟΟΣΑ με το λεγόμενο κοινωνικό κράτος, όπως αυτή αποτυπώνεται μέσα από τις δαπάνες των χωρών για την κοινωνική συνοχή.
Η παγκοσμιοποίηση είναι μια διαδικασία που «απλώνεται» παντού, τονίζει ο Π. Καζάκος στην ανάλυσή του για τη σχέση παγκοσμιοποίησης και κράτους προνοίας. Ενα κράτος προνοίας το οποίο «συνθλίβεται σήμερα ανάμεσα στην προσπάθεια των κυβερνήσεων να ενδυναμώσουν τις επενδύσεις και να κάνουν τις χώρες τους ελκυστικές ως τόπους παραγωγής («συσσώρευσης») και στις κοινωνικές απαιτήσεις ή προσδοκίες των πολιτών («νομιμοποίησης»)» σημειώνει εύστοχα ο Π. Καζάκος. Στα δύο επόμενα κείμενα, που αποτελούν αναθεωρημένη δημοσίευση προηγούμενης έκδοσης ή παρουσίασης, ο Δ. Χρυσοχόου και ο Σ. Σταυρίδης εξετάζουν διεξοδικά τη διαμόρφωση της ευρωπαϊκής πολιτείας και τη σχέση δημοκρατίας και εξωτερικής πολιτικής στην ΕΕ.
Τέλος, στο κείμενο του Κ. Υφαντή με το οποίο ολοκληρώνεται αυτό το συλλογικό έργο εξετάζονται οι αλλαγές που έχουν επέλθει στον σχεδιασμό άμυνας και ασφάλειας στην Ευρώπη. Ο Κ. Υφαντής προσεγγίζει τις βασικές διαστάσεις της τρέχουσας διεθνούς συζήτησης και καταλήγει σε ορισμένες πολύ χρήσιμες επισημάνσεις για την προσαρμογή του ΝΑΤΟ στα νέα δεδομένα.
Ο κ. Σωτήρης Ντάλης είναι πολιτικός επιστήμων – διεθνολόγος. Από τις εκδόσεις Ελληνικά Γράμματα κυκλοφορεί το βιβλίο του «Η νέα διεθνής πραγματικότητα και η Ελλάδα».
