Στα απομνημονεύματά του ο στρατηγός Ντε Γκωλ αποκαλούσε τον Μονέ «εμπνευστή». Δεν χωράει αμφιβολία ότι ο Ζαν Μονέ υπήρξε ένας εμπνευσμένος οραματιστής. Το όραμά του για την ενωμένη Ευρώπη φωτίζει και σήμερα την ευρωπαϊκή ενοποιητική διαδικασία. Τα Απομνημονεύματά του περιέχουν ένα όραμα για την εποχή μας και αυτό είναι που κάνει το βιβλίο να παρουσιάζει περισσότερο ενδιαφέρον.
Εκ των ιδρυτών της ενωμένης Ευρώπης, ο Ζαν Μονέ ήθελε πάνω απ’ όλα να επικρατήσει η ειρήνη ανάμεσα στα ευρωπαϊκά έθνη και αυτό φαίνεται σε δύο χαρακτηριστικά παραδείγματα από τη ζωή του: από τις πρώτες ημέρες του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου πολύ νέος και ήδη στο Λονδίνο αναλαμβάνει να προετοιμάσει τις συμφωνίες της γαλλοβρετανικής συνεργασίας για τη διευκόλυνση των ναυτικών μεταφορών, συμφωνίες που θα παίξουν καθοριστικό ρόλο στη νίκη των Συμμάχων.
Με την έναρξη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου ο Ζαν Μονέ θα βρεθεί για δύο χρόνια στην Ουάσιγκτον ως έμπιστος σύμβουλος του προέδρου Ρούζβελτ. Σύμφωνα με πολλούς αναλυτές, υπήρξε ο κυριότερος εμπνευστής του Προγράμματος της Νίκης των Συμμάχων. Λίγα χρόνια αργότερα ο διάσημος οικονομολόγος Κέινς θα γράψει ότι ο Μονέ συντόμευσε τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο κατά έναν χρόνο.
Διαβάζοντας σήμερα τα Απομνημονεύματα του Ζαν Μονέ, σε μια εποχή όπου η οικοδόμηση της ενωμένης Ευρώπης αντιμετωπίζει και πάλι νέες παλινδρομήσεις, ο αναγνώστης συνειδητοποιεί το νόημα που έχει η εξέλιξη της ευρωπαϊκής ενοποίησης για την Ευρώπη της προόδου και του πολιτισμού. Κάθε σελίδα των Απομνημονευμάτων του Ζαν Μονέ ρίχνει καινούργιο φως στην ευρωπαϊκή αλλά και στην παγκόσμια Ιστορία.
«Δεν υπάρχει μέλλον για τους Ευρωπαίους, η ενοποίηση ή η εξαφάνιση», επαναλάμβανε στους συνομιλητές του.
Οσοι τον γνώρισαν υποστηρίζουν ότι το μυστικό της δράσης του Μονέ συνίστατο στην απλή και δυνατή ιδέα που οδηγεί στην απλοποίηση των προβλημάτων και στο ξεπέρασμα των δυσκολιών που θεωρούνταν ανυπέρβλητες.
Οπως τονίζει στον πρόλογό του και ο Ζακ Ντελόρ, ο τρόπος δράσης που μας κληροδότησε ο Ζαν Μονέ είναι: στόχος επακριβής, μέσα απλά, συνοχή στη δράση.
Ο Ζακ Ντελόρ μάς προτρέπει να διαβάσουμε τα Απομνημονεύματα του Μονέ «όχι με τη νοσταλγία του παρελθόντος, ούτε ακόμη με την απλή περιέργεια του ιστορικού που έλκεται από ένα ασυνήθιστο ανθρώπινο πεπρωμένο, στενά συνδεδεμένο με όλες τις μεγάλες αναστατώσεις του αιώνα μας». Ας τα διαβάσουμε λοιπόν αναζητώντας κυρίως ένα όραμα για την εποχή μας.
Στα τέλη του 1954, μετά την απόρριψη από το γαλλικό κοινοβούλιο της πρότασης για κοινή ευρωπαϊκή άμυνα και στρατό (πρόταση που επανήλθε στο προσκήνιο των ευρωπαϊκών διεργασιών τους τελευταίους μήνες, βλέπε και σύνοδο του Ελσίνκι), μικρές ομάδες τεχνοκρατών με επικεφαλής τον Ζαν Μονέ ανακινούν το σχέδιο της ευρωπαϊκής κοινότητας, ξεκινώντας από το ειδικό πρόβλημα της οικονομικής ολοκλήρωσης. Η πρωτοβουλία αυτή είχε μεγάλη επιτυχία και δύο χρόνια αργότερα κατέληξε στην ίδρυση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής Κοινότητας και της Ευρωπαϊκής Κοινότητας Ατομικής Ενέργειας.
Ο Ζαν Μονέ και το τεχνοκρατικό επιτελείο του πίστευαν ότι η πιο πρόσφορη διαδικασία ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης ήταν η θέσπιση ενός κλαδικού θεσμικού πλαισίου, είτε μέσω της Ευρωπαϊκής Κοινότητας Ανθρακα και Χάλυβα είτε με την επέκταση των αρμοδιοτήτων της στην ενέργεια και στις μεταφορές. Εκείνη την εποχή παράλληλα με την πρωτοβουλία του Μονέ κινήθηκε και μια δεύτερη πρωτοβουλία που αφορούσε τον καταρτισμό ενός σφαιρικού σχεδίου για μια ευρύτερη Κοινή Αγορά. Δύο πρόσωπα υπήρξαν οι βασικοί εμπνευστές αυτού του σχεδίου, ο Γερμανός Λούντβιχ Ερχαρντ και ο Βέλγος Πολ-Ανρί Σπάακ. Και οι δύο έβλεπαν μια σφαιρική οικονομική ενοποίηση με υπερεθνική δομή. Μονέ και Σπάακ θα εργαστούν μεθοδικά για την προσέγγιση των διαφόρων απόψεων και τη συμφιλίωση της σφαιρικής με την κλαδική αντίληψη (βλέπε το κεφάλαιο: «Οι σκαπανείς της Ευρωπαϊκής Κοινότητας Ανθρακα και Χάλυβα»). Κλασικό παράδειγμα λειτουργισμού η μέθοδος Ζαν Μονέ επιδιώκει την οικοδόμηση της Ευρωπαϊκής Ενωσης τομέα προς τομέα, από τον άνθρακα και τον χάλυβα ως ολόκληρη την οικονομία, για να καταλήξει στη συνέχεια στην πολιτική ενοποίηση. Ο Ζαν Μονέ εμφανίζεται τις περισσότερες φορές στις συγκριτικές αναλύσεις ως αντίθετος πόλος της ομοσπονδίωσης (βλέπε Denis de Rougemont). Ο ίδιος έχει αναφερθεί εκτενώς στην προοπτική της ευρωπαϊκής ομοσπονδίας στο έργο του Les Etats – Unis d’ Europe ont Commence (εκδόσεις Robert Laffont, Παρίσι 1955).
Σήμερα, 20 χρόνια από τον θάνατό του, το όραμα του Ζαν Μονέ θα μπορούσε να εμπνεύσει και πάλι το νέο ξεκίνημα της Ευρωπαϊκής Ενωσης, σε μια εποχή όπου το ευρωπαϊκό οικοδόμημα αναζητεί τρόπους για να εμβαθύνει την ενότητα χωρίς να αποκηρύξει την πολυμορφία που συνιστά και τον πλούτο του ευρωπαϊκού κοινωνικού προτύπου.
Ο κ. Σωτήρης Ντάλης είναι πολιτικός επιστήμων – διεθνολόγος, συνεργάτης του Τομέα Διεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών στο Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Δημόσιας Διοίκησης του Πανεπιστημίου Αθηνών.
