Ο εθνικισμός είναι το πιο ισχυρό πολιτικό αίσθημα στην Ευρώπη από την εποχή της Γαλλικής Επανάστασης. Πρόκειται για ένα αίσθημα μάλλον αντιφατικό, καθώς στη ρομαντική εκδοχή του συγκινεί. Εχει όμως και μια αρνητική και πολλές φορές καταστροφική πλευρά, που μπορεί γρήγορα να οδηγήσει στον αποκλεισμό του «άλλου» μέσω της ιδεοληψίας μιας «εθνικώς αμιγούς» χώρας.
Ο σερβικός εθνικισμός έχει απασχολήσει σοβαρά τη διεθνή βιβλιογραφία των τελευταίων 10 χρόνων. Μια πολύ ενδιαφέρουσα αποτίμηση του ρόλου του σερβικού εθνικισμού επιχειρεί και το συλλογικό έργο που επιμελήθηκε ο σέρβος κοινωνιολόγος Nebojsa Popov, ο οποίος διετέλεσε καθηγητής Κοινωνιολογίας στο Πανεπιστήμιο του Βελιγραδίου ως το 1975, οπότε κι εκδιώχθηκε για πολιτικούς λόγους. Σήμερα εργάζεται στο Ινστιτούτο Κοινωνικών Επιστημών στο Βελιγράδι και εκδίδει το δεκαπενθήμερο περιοδικό «Ρεπούμπλικα», ένα περιοδικό κριτικού λόγου που συγκεντρώνει τις αναλύσεις έγκυρων σέρβων επιστημόνων. Ο τόμος αυτός, που έχει ήδη μεταφραστεί στα αγγλικά και στα γερμανικά, περιλαμβάνει ορισμένα εξαιρετικά κείμενα τα οποία χαρακτηρίζονται από ένα κριτικό και ανεξάρτητο πνεύμα προσέγγισης της σερβικής πραγματικότητας. Οι αναλύσεις στηρίζονται σε μια πλούσια τεκμηρίωση που συνοδεύεται από πολλές πρωτογενείς πηγές και σκιαγραφούν την εξέλιξη της σερβικής πολιτικής σκηνής από τις αρχές της δεκαετίας του 1980 ως σήμερα. Η «κατάληψη» της εξουσίας από τον Σλόμπονταν Μιλόσεβιτς και η άσκηση μιας αδίστακτης πολιτικής που οδήγησε στον πόλεμο απασχολούν τους συγγραφείς αυτού του τόμου.
Ολοι τους, κορυφαίοι διανοούμενοι στη Σερβία, υπογραμμίζουν με επιτυχία την ανάγκη να βρίσκουν οι διανοούμενοι το σημείο ισορροπίας ανάμεσα στην αίσθηση της τραγωδίας του λαού της Σερβίας και στην αίσθηση της ευθύνης του ίδιου λαού γι’ αυτή την τραγωδία. Οπως αποδεικνύουν τα κείμενα αυτού του συλλογικού έργου, η Γιουγκοσλαβία είχε αρχικά μπροστά της διαφορετικούς δρόμους εξέλιξης, όπως ήταν ο δρόμος του εκδημοκρατισμού της ενιαίας Γιουγκοσλαβίας και ο δρόμος των συλλογικών δικαιωμάτων και των εθνικών ελευθεριών.
Η εθνική διάσταση στο πλαίσιο της δημιουργίας των νέων κρατών στην πρώην Γιουγκοσλαβία απασχολεί τη Vesna Pesic, κοινωνιολόγο και πρόεδρο του κόμματος Φόρουμ Πολιτών, στην ανάλυσή της. Τις αποσχιστικές πρωτοβουλίες όλων των πλευρών καταγράφει και αναλύει στο κείμενό της η ιστορικός και καθηγήτρια του Πανεπιστημίου του Βελιγραδίου Olivera Milosavljevic.
«Τραυματολογία του κράτους-κόμματος» τιτλοφορείται χαρακτηριστικά η ανάλυση του Nebojsa Popov. Με έναν καυστικό πολιτικό λόγο ο επιμελητής του τόμου προσεγγίζει τον σερβικό λαϊκισμό, αυτό το μαζικό εθνικό κίνημα που αγκαλιάζει τους μηχανισμούς του κόμματος στη Σερβία. Μια πιο εκτενής ανάλυση του σερβικού λαϊκισμού περιλαμβάνεται στη μελέτη του Ν. Popov «Ο σερβικός λαϊκισμός. Από περιθωριακό σε κυρίαρχο φαινόμενο», που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Παρασκήνιο σε μετάφραση του Λ. Χατζηπροδρομίδη.
Στη συνέχεια η ιστορικός και επιστημονική συνεργάτις του Ινστιτούτου Σύγχρονης Ιστορίας του Βελιγραδίου Latinka Perovie εξηγεί πώς και γιατί η Σερβία «γύρισε την πλάτη» στη Δύση και στον εκσυγχρονισμό, ενώ η ιστορικός Radmila Radio αναλύει πώς η Ορθόδοξος Εκκλησία της Σερβίας επανεμφανίζεται στην πολιτική σκηνή την περίοδο 1980-1995.
Μια πολύ ενδιαφέρουσα ανάλυση για το πώς ο σερβικός εθνικισμός χρησιμοποίησε το ποδόσφαιρο και τους χούλιγκαν περιλαμβάνεται στο κείμενο του ανθρωπολόγου Ivan Colovic. Το επόμενο κείμενο της ιστορικού Olivera Milosavljevic ασχολείται αποκλειστικά με την πολιτική δράση της Σερβικής Ακαδημίας Επιστημών. Στη συνέχεια η πολιτικός επιστήμων Marija Obradovic αναλύει με πολύ εύστοχο τρόπο την ιδεολογία και τις μεθόδους εξουσίας του κόμματος του Σλόμπονταν Μιλόσεβιτς. Τον τόμο κλείνει ένα κείμενο του δημοσιογράφου Rade Veljanovs για το πώς χειραγωγήθηκαν τα μέσα μαζικής ενημέρωσης στην πρώην Γιουγκοσλαβία.
Το συλλογικό έργο που επιμελήθηκε ο Nebojsa Popov δεν είναι μόνο χρήσιμο αλλά και εξαιρετικά επίκαιρο σε μια περίοδο όπου τόσο ο σερβικός λαός όσο και οι Κοσοβάροι δοκιμάζονται σκληρά. Τα κείμενα αυτού του τόμου αποτελούν μια τεκμηριωμένη μελέτη των σερβικών πηγών της εθνικιστικής υστερίας η οποία οδήγησε στον πόλεμο.
Σε μια περίοδο όπου οι Σέρβοι εμφανίζονται ως οι μόνοι υπεύθυνοι της συνέχισης του πολέμου στην περιοχή του Κοσσυφοπεδίου, παρά τους αποκρουστικούς βομβαρδισμούς των αμερικανικών και των νατοϊκών δυνάμεων, ο μεγαλύτερος κίνδυνος για τη Σερβία είναι σήμερα ο πειρασμός της απελπισίας, έγραψε εύστοχα ο Jacques Julliard, ιστορικός και αρθρογράφος του περιοδικού «Nouvel Observateur» («Serbes, reveillez vous!», «Nouvel Observateur» της 18ης Μαρτίου 1999), σχολιάζοντας την πολιτική του Μιλόσεβιτς.
Η προς το παρόν «ανεξήγητη» πρωτοβουλία των Αμερικανών να εμπλέξουν το ΝΑΤΟ σε μια σύγκρουση με τους Σέρβους λειτουργεί ως «κολυμβήθρα του Σιλωάμ» για τον Μιλόσεβιτς, τον εμπνευστή της «εθνοκάθαρσης» στη Βοσνία, που συνεχίζει το «εξυγιαντικό» του έργο και στο Κοσσυφοπέδιο.
Ο κ. Σωτήρης Ντάλης είναι πολιτικός επιστήμων-διεθνολόγος.
